Mulelanshanya Icine na Bantu Bonse

“Nomba apo mwalipoosa ubufi, mulelanshanya icine.”—EFES. 4:25.

1, 2. Bushe abantu abengi batontonkanya shani pa cine?

UKUTULA fye na kale, abantu balakangana abati takwaba umuntu uulanda icine kabili takwaba uwingeshiba ifya cine. Mu myaka ya ba 500 B.C.E., kalemba wa mishikakulo umuGriki Alcaeus atile: “Mu mwangashi mwaliba icine.” Aloseshe mu kuti umuntu alanda fye icine lilya anwa umwangashi uwingi pantu nalimo e lyo atampa ukulanda sana. Umulashi wa bena Roma uwa mu nshiku sha kwa Yesu, Ponti Pilato na o alemona kwati takwaba icine ilyo aipwishe Yesu kutwishika kutwishika ati: “Icine cinshi?”—Yoh. 18:38.

² Na lelo line abantu batontonkanya fye ifyapusanapusana pa cine. Abantu bamo te lyonse balanda icine. Bamo balanda fye icine nga ca kuti calabawamina nangu nga ca kuti e nshila ya kupwishishamo bwangu ubwafya. Icitabo icitila The Importance of Lying (Umulandu Cacindamina Ukubepa) cisosa ukuti: “Ukulanda icine kusuma, lelo teti kupusushe umuntu nangu ukumwafwa mu mikalile yakwe. Pa kuti umuntu ekale bwino, kano alebepako ubufi.”

3. Mulandu nshi tufwile fye ukupashanishisha Yesu mu kulanda icine?

³ Abasambi ba kwa Kristu bena balipusanininako. Yesu talemona icine nge fyo abantu tulandilepo bacimona. Lyonse alelanda icine. Nangu fye balwani bakwe balisumine ilyo basosele ati: “Mwe Kasambilisha, twalishiba ukuti mulanda icishinka kabili musambilisha inshila ya kwa Lesa mu cine.” (Mat. 22:16) Na lelo line, Abena Kristu bene bene balapashanya Yesu. Bena balalanda icine lyonse. Balasumina no mweo onse ifyo umutumwa Paulo alandile ilyo alekonkomesha Abena Kristu banankwe ati: “Nomba apo mwalipoosa ubufi, mulelanshanya icine.” (Efes. 4:25) Natulande pa fintu fitatu ifyo twingasambilila kuli aya mashiwi ya kwa Paulo. Ica kubalilapo, ni bani tufwile ukulanshanya nabo icine? Ica bubili, bushe ukulanda icine e kutila shani? Ne ca butatu, kuti twakonka shani ifi Paulo alandile mu mikalile yesu cila bushiku?

Ni Bani Tufwile Ukulanshanya Nabo Icine?

4. Bushe Yesu apashenye shani imibele ya kwa Yehova iyapusene ne ya baYuda ilyo alandile pa fyo tufwile ukumona abantu bonse?

⁴ Mu nshiku sha kwa Yesu, intungulushi sha baYuda shalesambilisha ukuti abaYuda balekabilia ukulaumfwana fye na baYuda banabo epela. Lelo Yesu ena, alepashanya bwino bwino imibele ya kwa Wishi ne fyo atontonkanya. (Yoh. 14:9) Ne cacindamisha ca kuti, alangile abasambi bakwe ukuti Lesa tatemwapo abantu ba mushobo umo nangu aba ku calo cimo ukucila bambi. (Yoh. 4:5-26) Na kabili, Yehova asokolwelele Petro ukupitila mu mupashi wa mushilo ukuti “Lesa taba na kapaatulula, lelo umuntu uwa mu luko lonse uutiina Lesa no kucita icalungama alapokelelwa kuli ena.” (Imil. 10:28, 34, 35) Kanshi, tufwile ukutemwa abantu bonse, ukutemenwa kumo na balwani besu.—Mat. 5:43-45.

5. Bushe ukulanshanya icine na banensu calola mwi?

⁵ Lelo, ni mwi Paulo aloseshe ilyo atile tufwile ukulalanshanya icine? Ukulanda icine, kulanda icishinka, ukusosa ifishilimo ubufi. Abena  Kristu ba cine tabapotonganya ifishinka nangu ukufilandila mu nshila imbi iingalenga abantu baumfwila ilyashi mumbi. ‘Balipatisha icabipa’ kabili ‘bekatisha icisuma.’ (Rom. 12:9) Tufwile ukwesha na maka ukulapashanya “Lesa wa cishinka” no kuba abafumacumi kabili aba cishinka muli fyonse ifyo tucita. (Amalu. 15:1, 2; 31:5) Ificitike nalimo kuti fyatuletela insoni. Lelo nga tulesala bwino amashiwi ya kulanda, kuti twafilondolola bwino bwino no kupwisha ubwafya ukwabula ukubikamo ubufi.—Belengeni Abena Kolose 3:9, 10.

6, 7. (a) Bushe ukulanda icine cipilibula ukuti tufwile ukulanda ifishinka fyonse pali ifwe ku uli onse uwaipusha? Londololeni. (b) Ni bani balinga ukweba icine conse?

⁶ Bushe ukulanda icine kuli bambi calola mu kuti tufwile ukulanda ifishinka fyonse ku muntu uuli onse uwaipusha? Awe, te mo calola. Ilyo Yesu ali pe sonde, alangile ukuti abantu bamo tabalinga ukubasuka ukwabula ukupita mu mbali nelyo ukuti tabalinga ukwishiba ifintu fimo. Ilyo bashimapepo ba bumbimunda bamwipwishe amaka alebomfya pa kucita ifishibilo ne fipesha amano, Yesu atile: “Na ine nalamwipusha icipusho cimo. Munjasuke, na ine nalamweba amaka ayo ncitilako ifi ifintu.” Ilyo bakalemba na bakalamba bakeene ukumwasuka, Yesu abebele ati: “Na ine nshamwebe amaka ayo ncitilako ifi ifintu.” (Marko 11:27-33) Talefwaya ukubasuka pa mulandu wa bubifi bwabo no kubulwa icitetekelo. (Mat. 12:10-13; 23:27, 28) Na lelo line, abantu ba kwa Yehova bafwile ukucenjela ku basangu na babifi bambi ababomfya ubucenjeshi pa kuti bacite ifyo balefwaya.—Mat. 10:16; Efes. 4:14.

⁷ Paulo na o alangile ukuti abantu bamo tabalinga ukubeba fyonse fye pa kubasuka. Atile “aba mulomo kabili [abaibika] mu milandu ya bantu bambi, balanda ifyo bashifwile ukulanda.” (1 Tim. 5:13) E ico abengila sana mu milandu ya bambi nangu balya abashingasunga inkama kuti basanga ukuti abantu baletiina ukubebako fimo. Kanshi cisuma ukumfwila ukufunda kwa kwa Paulo uko Lesa amwebele ukulemba ukwa kuti: “Mulefwaisha ukwikala tondolo no kubika fye amano ku fyenu.” (1 Tes. 4:11) Lelo, inshita shimo baeluda kuti baipusha amepusho ayakumine umuntu pa lwakwe pa kuti babombe umulimo wabo. Nga caba ifyo, cilawama sana ukulanda icine kabili ico kuti ca-afwa nga nshi baeluda ukubomba bwino umulimo wabo.—1 Pet. 5:2.

Mulelanda Icine mu Lupwa

8. Bushe ukulanda icine kwafwa shani aba mu lupwa ukwikatana?

⁸ Aba mu lupwa e bo twapalamana nabo sana. Pa kuti twikatane sana, calicindama ukulalanshanya icine. Nga tulelanda icine e lyo no kuba ne cikuuku, kuti twacefyako amafya ayengi nangu fye ukuyapwisha. Tutile twalufyanya abena mwesu, nangu abana besu, nelyo aba mu ng’anda bambi, bushe tulashimunuka ukusumina? Ukulomba ubwelelo ukufuma pa nshi ya mutima kuti kwalenga mu lupwa mwaba umutende kabili kuti twaikatana nga nshi.—Belengeni 1 Petro 3:8-10.

9. Nangu ca kuti tulelanda icine, mulandu nshi tushifwile ukwebelapo fye abantu ukwabula ukupita mu mbali nelyo ukukanaba no mucinshi?

 ⁹ Ukulanda icine te kweba ati kulaebelapo fye abantu ukwabula ukupita mu mbali. Ukukanaba no mucinshi kuti kwalenga abantu basuula ifyo tulelanda nangu cingati fili fye bwino. Paulo atile: “Mwilaba ne mpatila ku banenu, muleke icipyu no bukali no kootoka no musaalula pamo no bubi bonse. Lelo mubelane icikuuku, mube aba mitima ya nkumbu, abaitemenwa ukubelelana uluse filya na Lesa aitemenwe ukumubelela uluse muli Kristu.” (Efes. 4:31, 32) Nga tulelanda cikuuku cikuuku kabili mu mucinshi, abantu bakakatamika ifyo tulesosa kabili cilanga ukuti natucindika abo tulelandako.—Mat. 23:12.

Mulelanda Icine mu Cilonganino

10. Finshi baeluda bengasambilila ku cipasho Yesu atushiilile ica kulanda icine?

¹⁰ Yesu alelanda na basambi bakwe mu nshila ya-anguka, ukwabula ukushokoloka. Mu fyo alelanda lyonse mwaleba ukutemwa, lelo talesundula icine pa kuti asekeshe bakomfwa wakwe. (Yoh. 15:9-12) Ilyo abatumwa libili libili balekangana ukufwaya ukwishiba umukalamba pali bena, Yesu alebatekanishisha lelo talenakilila pa kubafunda pa kuti bomfwikishe ukuti balekabila ukuicefya. (Marko 9:33-37; Luka 9:46-48; 22:24-27; Yoh. 13:14) E fyo na baeluda bacita. Nangu cingati bafwaya sana ukutungilila ifyalungama, tabatitikisha impaanga sha kwa Lesa iyo. (Marko 10:42-44) Bapashanya Kristu kabili ‘balabelana icikuuku,’ no ‘kuba aba mitima ya nkumbu’ mu fyo bacita kuli bambi.

11. Bushe ukutemwa twatemwa bamunyinefwe kukalenga tulebomfya shani ululimi lwesu?

¹¹ Nga tulelanda icine kuli bamunyinefwe, lelo ukwabula ukubebelapo, kuti twalanda ifyo tuletontonkanya ukwabula ukubakalifya. Kwena, teti tufwaye ululimi lwesu ukuba “ulwatwa nga kanesala,” e kutila ukulasosa ifya musaalula nangu ifya museebanya. (Amalu. 52:2; Amapi. 12:18) Ukutemwa twatemwa bamunyinefwe kukalenga ‘twikaleka ululimi lwesu lulelanda ifyabipa, ne milomo yesu ukulalanda ubucenjeshi.’ (Amalu. 34:13) Nga tulecite fi ninshi tulecindika Lesa kabili tukalenga mu cilonganino mukabe ukwikatana.

12. Ni lilali ilyo uwabepa engakabila ukubombelwapo na komiti ya bupingushi? Londololeni.

¹² Baeluda balabombesha na maka ukucingilila icilonganino ku babepesha abanabo ubufi ubwafita fititi. (Belengeni Yakobo 3:14-16.) Abantu ababepa ubufi bwa musango yo bafwaya ukuletelela umunabo, pa kuti acule. Ubu bufi tulelandapo te kulanda fye amashiwi yamo yamo ayashaololoka bwino nangu ukukukumya ilyashi. Kwena, ukubepa konse kubi, lelo te kubepa konse ukukabilwa ukuti komiti ya bupingushi ibombelepo iyo. Kanshi baeluda bafwile ukucenjela, ukupelulula bwino, no kupingula bwino ilyo bale-esha ukumona nga ca kuti uulandile ifya bufi alikwata umusango wa kubepesha bambi ubufi ubwafita fititi ica kuti komiti ya bupingushi ifwile ukubombelapo.  Nga te ifyo ninshi kuti calinga fye ukumuteka pa nshi no kumufunda mu kutemwa ukubomfya fye Baibolo.

Mulelanda Icine mu Fikumine Incito na Makwebo

13, 14. (a) Bushe abantu bamo babepa shani mu fya ncito? (b) Fisuma nshi fifumamo nga ca kuti tuli bafumacumi kabili aba cishinka pa ncito?

¹³ Ino nshita twikalamo ubucenjeshi bwaba fye mpanga yonse, kanshi kuti ca-afya sana ukuba abafumacumi ku fikumine incito. Ilyo abantu abengi balefwaya ukwingila incito, balabepa ubufi bwafiita fititi. Nalimo kuti balemba ati balishiba sana iyo ncito nangu ukuti balisambilila sana, pa kuti bengile incito iisuma nangu iya kufola indalama ishingi. Lubali lumbi, abengi ababomba incito bacita kwati balebomba kanshi ninshi balecita fye ifyabo, nangu ca kuti amafunde ya kampani yalilesha ukucita ifyo. Nalimo kuti balebelenga fimo ifishakuma ku mulimo wabo, ukutuma amafoni ku bakaya, ukulemba amameseji pa foni atemwa pa kompyuta, nangu ukulabomfya Intaneti.

¹⁴ Abena Kristu ba cine balishiba ukuti lyonse bafwile fye ukuba abafumacumi no kulalanda icine. (Belengeni Amapinda 6:16-19.) Paulo atile: “Tufwaya ukuba aba cishinka muli fyonse.” (Heb. 13:18) Kanshi, Abena Kristu tabaliila ababengisha incito inshita. (Efes. 6:5-8) Ukubombesha pa ncito kuti kwalenga na bantu bacindika Shifwe wa ku muulu. (1 Pet. 2:12) Ku ca kumwenako, aba mu kampani kamo ku Spain batashishe Roberto pantu ali mubomfi wa bufumacumi kabili uwacetekelwa. Pa mulandu wa mibele isuma iya kwa Roberto, aka kampani kaingishe ba Nte na bambi incito. Aba nabo balebomba bwino sana. Mu kupita kwa myaka, Roberto ayafwile bamunyina 23 ababatishiwa na masambililo ya Baibolo 8, ukwingila incito!

15. Bushe shimakwebo Umwina Kristu kuti alanga shani ati alalanda icine?

¹⁵ Nga ca kuti tuibombela fye fwe bene, bushe tuli ba cishinka mu fyo tucita, nangu limo limo tulafilwa ukulanda icine? Shimakwebo Umwina Kristu tafwile ukulanda ifya bufi pa cipe cimo nelyo pa mibombele imo pa kuti fye apange ulupiya bwangu bwangu; kabili tabosha nangu ukupoka amafisakanwa. Tufwaya ukucita kuli bambi ifyo twingafwaya bena ukucita kuli ifwe.—Amapi. 11:1; Luka 6:31.

Mulelanda Icine ku Buteko

16. Finshi Abena Kristu bapeela (a) ku buteko? (b) kuli Yehova?

¹⁶ Yesu atile: “Peeleni ifya kwa Kaisare kuli Kaisare, ne fya kwa Lesa kuli Lesa.” (Mat. 22:21) Bushe ifyo tufwile ukupeela Kaisare, e kutila ubuteko, finshi? Ilyo Yesu alandile ayo mashiwi, balelanshanya pa misonko. E ico Abena Kristu nga balefwaya ukuba na kampingu iyasanguluka pa ntanshi ya kwa Lesa na bantu, bafwile ukulaumfwila amafunde ya mu calo bekala, ukusanshako na mafunde yakuma ifya misonko. (Rom. 13:5, 6) Lelo twalishiba ukuti Yehova e Mulopwe Wapulamo, Lesa wa cine eka, uo twatemwa ne mitima yesu yonse, imyeo yesu yonse, ukutontonkanya kwesu konse, na maka yesu yonse. (Marko 12:30; Ukus. 4:11) E ico uo tumfwila muli fyonse fye, ni Yehova Lesa.—Belengeni Amalumbo 86:11, 12.

17. Bushe abantu ba kwa Yehova bamona shani ukupoka ubwafwilisho ku buteko?

¹⁷ Mu fyalo ifingi, kwaliba ifyo bapekanya ku kwafwa abapiina. Tacalubana ku Mwina Kristu ukupokelelako ubwafwilisho bwa musango yo, kulila fye talebepa ubufi. Nga tulefwaya ukulanda icine, ninshi tatwakapeele ifyebo fya  bufi ku ba buteko pa kuti na ifwe tulepokako ubo bwafwilisho.

Amapaalo Yaba mu Kusosa Icine

18-20. Mapaalo nshi yafuma mu kulanda icishinka ku bantu bonse?

¹⁸ Mwaliba amapaalo ayengi sana mu kusosa icine. Tulaba na kampingu iyasanguluka, ne co cilenga tuleikala ababula ukusakamikwa na ku mutima tuutu. (Amapi. 14:30; Fil. 4:6, 7) Ukuba na kampingu iyasanguluka kwalicindama sana kuli Lesa. Na kabili, nga tuli ba cishinka muli fyonse, tatwikala mwenso mwenso ukutiina ukuti ubufi twabepa buli no kusokoloka.—1 Tim. 5:24.

¹⁹ Moneni ipaalo na limbi. Paulo atile: “Muli fyonse tulanga ukuti tuli babomfi ba kwa Lesa, . . . [pa] kusosa icishinka.” (2 Kor. 6:4, 7) E fyo cali kuli Nte umo uwa ku Britain. Ilyo alefwaya ukushitisha motoka yakwe, alondolwele fyonse fye ifisuma pali motoka e lyo na mafya yonse fye ayo yakwete pamo na yashalemoneka. Ilyo baingile muli motoka pa kuti uwalefwaya ukushita ensheko, amwipwishe ati ‘Bushe uli Nte ya kwa Yehova?’ Mulandu nshi atontonkanishishe ifyo? Alimwene ukuti uyu muntu ali umufumacumi nga nshi kabili ali uwapempenkana bwino. Mu kulanshanya, munyinefwe alishimikile uyu muntu imbila nsuma.

²⁰ Bushe na ifwe tulalenga abantu ukucindika Kabumba wesu ukupitila mu kuba abafumacumi na mu kulasosa icishinka? Paulo atile: “Twalikaana ifya nkama fyonse ifilengesha insoni, ifwe tatwaba na bucenjeshi.” (2 Kor. 4:2) E ico natuibikilisheko na maka yonse ukulalanshanya icine na bantu bonse. Nga tulecita ifyo, tukaletela Shifwe wa ku muulu na bantu bakwe ubukata.

Kuti Mwa-asuka Shani?

• Bushe tufwile ukulamona shani abantu bonse?

• Bushe ukulanshanya icine na bantu bonse e kutila shani?

• Bushe ukulanda icishinka kuti kwaletela shani Lesa ubukata?

• Mapaalo nshi yaba mu kulasosa icine?

[Amepusho]

[Icikope pe bula 17]

Bushe mulasumina nga namulufyanya nangu fye icilubo cinono?

[Icikope pe bula 18]

Bushe mulalanda icine ilyo mulefwaya ukwingila incito?