Vovang’e Ludi yo Nkw’aku
Vovang’e Ludi yo Nkw’aku
‘Nutengola luvunu, nuvova ludi, muntu yo nkw’andi.’—EF. 4:25.
1, 2. O wantu aweyi bebadikilanga e ludi?
TUKA kolo wantu bevavanga zaya kana nki i ludi ye kana vo dilendakana kwa wantu mu vova e ludi. Muna mvu wa 500 vitila tandu kieto, Alcaeus, nsoneki wa mwisi Ngerekia wavova vo: “E ludi mu vinyo kina.” Ediadi disonganga vo, e ludi kizayakananga kaka kele vo muntu okolelo vinyo, kadi mayingi kewulumunanga. Pontio Pilatu, Nyadi wa mwisi Roma, muna tandu kiantete wasonga e ngindu zambi kakala zau mu kuma kia ludi vava kayuvula Yesu vo: “E ludi nki?”—Yoa. 18:38.
2 O unu, wantu ngindu zaswaswana bena zau mu kuma kia ludi. Wantu ayingi bevovanga vo e “ludi” nsasa zayingi kina yovo konso muntu una ye mpil’andi kebadikilanga e ludi. Akaka bevovanga e ludi kele vo nluta dikubatwasila yovo ke dikubasia mu vonza ko. O nkanda The Importance of Lying (Mfunu a Vova Luvunu) uyikanga vo: “Dilenda kala diambote diakala nkwa ziku, kansi ke dina mfunu ayingi ko muna vuluza yo tomesa e zingu. Muna kuma kiaki, divavanga vo muntu kavuna mu vuluza moyo andi.”
3. Yesu aweyi kasongela mbandu ambote ya vova e ludi?
3 E ngindu zazi zaswaswana ye z’alongoki a Kristu. Yesu kabadikilanga ludi nze malongi ma ndongota ko. Ntangwa zawonso ludi kavovanga. Kana nkutu atantu andi bazaya e diambu diadi. Kadi bavova vo: “E Nlongi, tuzeye wo vo u nkwa ludi yo longela nzil’a Nzambi muna ludi.” (Mat. 22:16) O unu mpe, Akristu akieleka mbandu a Yesu betangininanga. Ke bekatikisanga ko mu vova e ludi. Betambulwilanga ye nsi a ntima yawonso e mvovo mia Paulu wa ntumwa, ona waludika akw’andi minkwikizi vo: ‘Nutengola luvunu, nuvova ludi, muntu yo nkw’andi.’ (Ef. 4:25) Yambula twavava zaya mambu matatu mena muna mvovo mia Paulu. Diantete, nani i nkw’eto? Diazole, vova e ludi, aweyi disongele? Diatatu, aweyi tulenda kio sadila muna zingu kieto kia lumbu ke lumbu?
Nani i Nkw’eto?
4. Nswaswani ye afidi a nsambila ya esi Yuda a tandu kiantete, Yesu aweyi kasongela nyindu a Yave mu kuma kia ndiona tufwete badikila nkw’eto?
4 Muna tandu kiantete, akaka muna afidi a nsambila ya esi Yuda balonganga vo Ayuda kaka yovo akundi au, i bafwete yikilwa vo ‘nkw’au.’ Kansi, Yesu watanginina S’andi una ufwene yo songela wo muna mana kavanga. (Yoa. 14:9) Wasonga kw’alongoki andi vo Nzambi ke sianga mpambula ya se kia nitu ko yovo ya zula. (Yoa. 4:5-26) Vana ntandu, mwand’avelela wasonga kwa Petelo wa ntumwa vo ‘o Nzambi ke swaswanesanga ko, kansi muna zula yawonso, on’okumvumina yo vanga nsongi, wina y’edieng’oku kena.’ (Mav. 10:28, 34, 35) Muna kuma kiaki, tufwete badikilanga wantu awonso nze akw’eto yo songa zola kana nkutu kw’awana bena vo atantu.—Mat. 5:43-45.
5. O vov’e ludi yo nkw’eto aweyi disongele?
5 Paulu adieyi kazola vova vava kavova vo tufwete vovanga e ludi y’akw’eto? O vov’e ludi divavanga vo muntu kavova diambu una dina. Akristu akieleka ke bebendomonanga moko ko mu vava vunginika akaka. ‘Bemonanga dina diambi e ngemi’ yo ‘tatidila dina diambote.’ (Roma 12:9) Muna tanginina “Nzambi a ziku,” tufwete sia ngolo za kala akwa ziku yo vova e ludi muna mawonso tuvovanga yo vanga. (Nku. 15:1, 2; 31:5) Avo tutoma sola e mvovo mieto, kana nkutu mu diambu diampasi, tulenda dio singika kuna ndekwa lembi sadila luvunu.—Tanga Kolosai 3:9, 10.
6, 7. (a) O vov’e ludi nga disongele vo tufwete vova mawonso tuzeye kwa konso ndiona utuyuvwidi? Sasila. (b) Kwa nani tufwete vov’e ludi?
6 O vov’e ludi kw’akaka, nga disongele vo tufwete vova mawonso tuzeye kwa konso oyu utuyuvwidi? Ve. Ekolo kakala ova ntoto, Yesu wasonga vo wantu akaka ke bena yo nswa wa vewa mvutu ko yovo kubazayisa mawonso tuzeye. Vava afidi a nsambila, akwa kivunina banyuvula kana mu nkia wisa kavangidinge mavisi, Yesu wavova vo: “Diambu dimosi ikunuyuvula, numputula, ozevo ikunusamwina mpe e wisa mvangilanga mama.” Vava asoneki y’akuluntu ke bazola vana mvutu ko, Yesu wavova vo: “Kana mono kikunusamwin’e wisa mvangilanga mama ko.” (Maku 11:27-33) Ke vakala muntu ko wankomekena kavana e mvutu muna ngindu zau zambi ye mbandu au ya kondwa lukwikilu. (Mat. 12:10-13; 23:27, 28) O unu mpe nkangu a Yave bafwete kikenga mu kuma ki’avengomoki yo wantu akaka ambi, ana besadilanga e ndekwa zambi muna wete dia yau kibeni.—Mat. 10:16; Ef. 4:14.
7 Paulu mpe wasonga vo ke wantu awonso ko bafwete zayiswa mawonso. Wavova vo ‘akwa mawulumuna y’ayakami, bemokenanga mana ke bafwete mokena ko.’ (1 Tim. 5:13) Kieleka, awana beyakamanga mambu mangani yovo awana ke belundanga mbumba ko, akaka bekatikisanga muna kubazayisa mambu mau. Diambote twalemvokela elongi dia Paulu vo: “Nwiyisi’o lembama, yo sikila muna mambu meno.” (1 Tes. 4:11) Kansi, ezak’e ntangwa akuluntu muna nkutakani balenda vava zaya diambu mu kuma kieto mu lungisa kiyekwa kiau. Kele vo i wau, tulenda kubasadisa muna kubazayisa e ludi.—1 Pet. 5:2.
Vov’e Ludi kwa esi Nzo
8. O vov’e ludi kwa esi nzo, aweyi kulenda siamisina ngwizani a muntu yo nkw’andi?
8 Tufwete kalanga ye ngwizani yambote y’esi nzo eto. Muna siamisa e ngwizani yayi, diamfunu twavovanga e ludi muntu yo nkw’andi. Ntatani zayingi zilenda singikwa kele vo tusonga e ziku yo vova e ludi muna moko yeto. Kasikil’owu, kele vo tuvangidi mpilakanu, nga tukatikisanga mu zayisa dio kwa nkaz’eto, kwa mwan’eto yovo kwa muntu akaka muna nzo eto? O lomba e ndoloki ye nsi a ntima yawonso dilenda sadisa mu wokesa luvuvamu yo siamisa ungudi muna nzo.—Tanga 1 Petelo 3:8-10.
9. O vov’e ludi ka disongele ko vo tufwete kala akwa makasi yovo kondwa ndekwa. Ekuma?
9 O vov’e ludi ka disongele ko vo tufwete kala akwa makasi yo lembi kala ye ndekwa zavovela. Vava muntu kekalanga ye makasi, kana nkutu ludi kevovanga, o wantu ke beyangalela wa dina kevovanga ko. Paulu wavova vo: “E ndudi yawonso, yo makasi, y’ekudi, ye miangu, yo kumbaziana, mbula makatulw’omu yeno, y’efwenka diawonso: nulembamiana, nukala yo walakazi, nuyambuziana, una kanuyambulwil’o Nzambi muna Kristu.” (Ef. 4:31, 32) Avo tuvovele ye ndekwa zawonso, dilenda vana zitu muna dina tuvova yo song’o zitu kwa ndiona tuvovanga yandi.—Mat. 23:12.
Vova e Ludi Muna Nkutakani
10. Akuluntu Akristu adieyi balenda longoka muna mbandu ambote kasonga o Yesu ya vov’e ludi?
10 Yesu wavovanga ye alongoki andi mu mvovo miakiá, mialeboka. Walonga ye zola kwawonso, kasweka ludi ko mu vava yangidika awana banwanga. (Yoa. 15:9-12) Kasikil’owu, vava antumwa bafilanang’e mpaka za kana nani osundidi o nene, Yesu kuna ziku yo luzindalalu lwawonso wabasadisa mu bakula o mfunu wa lusakalalu. (Maku 9:33-37; Luka 9:46-48; 22:24-27; Yoa. 13:14) Diau adimosi mpe o unu, kanele vo akuluntu Akristu betatidilanga unsongi, ke beyalanga ekambi dia Nzambi ko. (Maku 10:42-44) Betangininanga Kristu muna kalanga ‘alembami,’ ye ‘akwa walakazi’ kuna kw’akaka.
11. O zola muna mpangi zeto aweyi kufwete kutufidila mu zaya mpila tusadila lubini lweto?
11 Muna vovanga e ziku kwa mpangi zeto, kansi kuna ndekwa, tulenda vova mana mena muna ntima lembi kubalweka. Kieleka, katufwete zola ko vo lubini lweto lwakituka se “mbele a meno” muna sadilanga mvovo mia lutiangu mu lweka akaka. (Nku. 52:2; Nga. 12:18) O zola muna mpangi zeto kufwete kutufila mu “kengesa lubini [lweto] muna mbi, ye befo [yeto] muna mpov’a luvunginiku.” (Nku. 34:13) Muna mpila yayi, tukembelela Nzambi yo siamisa ungudi muna nkutakani.
12. Nkia mpila luvunu lwafwana fundisilwa muntu? Sasila.
12 Akuluntu besalanga kwayingi mu tanina nkutakani muna awana bevovanga luvunu. (Tanga Yakobo 3:14-16.) Akaka bevunanga mu kota wantu o nsoki, bevanganga wo y’ekani dia kubamwesa e mpasi. Luvunu lwalu lusundidi olu lwa muntu osadilanga e mvovo mina vo ndambu luvunu ndambu ludi yovo sakisa mambu. Dialudi vo, luvunu lwawonso lwambi, kansi ke luvunu lwawonso ko luvavanga vo muntu kafundiswa. Muna kuma kiaki, akuluntu bafwete zayanga e tezo, yo kala ye unleka ye umbakuzi mu zaya kana vo muntu luvunu kavovele mu kota akaka o nsoki yo vava vo kafundiswa. Ezak’e ntangwa balenda kumvana kaka elongi diasikididi ditukidi muna Nkand’a Nzambi.
Vov’e Ludi Kuna Salu
13, 14. (a) Akaka aweyi bevuninanga mfumu zau za salu? (b) O kala nkwa ziku yo vov’e ludi kuna salu nkia nluta dilenda twasa?
13 Wau vo luvunu lusakidi mu lumbu yayi, dilenda kala diampasi mu vova e ludi kwa mfumu a salu. Ayingi bevunanga kuna salu. Kasikil’owu, balenda sakisa mambu vava beyikanga e sikola batanga yovo salu bazeye kimana basiwa va fulu kifutanga nzimbu zayingi. Kuna diak’e sambu, asadi ayingi bekuyivananga mu mambu ma yau kibeni ekolo bena kuna salu, kana una vo evangu diadi disimwanga kwa mfumu za salu. Dilenda kala vo tanga nkanda mina vo ke mia salu ko, mokena mu telefone, filaziana e nkanda muna komputadore yovo muna Internete.
14 Kuna kw’Akristu akieleka, o kala nkwa ziku yo vova e ludi ke diambu dia konso muntu ko. (Tanga Ngana 6:16-19.) Paulu wavova vo: “Tuzolele kala nkal’ambote muna mambu mawonso.” (Ayib. 13:18) Muna kuma kiaki, Akristu besalanga salu kiau mun’owu wa ola zasikidiswa kwa mfumu a salu. (Ef. 6:5-8) O kala nsadi ambote dilenda mpe twasa nkembo kwa S’eto ezulu. (1 Pet. 2:12) Kasikil’owu, Roberto kuna Espanha, wasanisinwa kwa mfumu andi a salu mu kuma kia ziku ye mpila kasadilanga e salu kiandi. E nkal’ambote ya Roberto, yavana elau kwa Mbangi za Yave zakaka mu baka e salu kuna fulu kiokio. Awaya mpe basonga mbandu ambote. Mu mvu miviokele, Roberto wakotesa mpangi 23 muna salu ye 8 di’alongoki a Nkand’a Nzambi.
15. O Nkristu una vo nkiti, aweyi kafwete songela vo ludi kevovanga?
15 Kele vo salu kia yeto kibeni tusalanga, nga tuvovanga e ludi muna salu yeto yawonso yovo ezak’e ntangwa mfinangani zeto tuvunanga? O Nkristu una vo nkiti kafwete vuna ko mu vava vo e lekwa ketekanga yasumbwa mu nzaki yo baka nluta miayingi. Tufwete vanganga kw’akaka konso una tuzolele vo batuvanga.—Nga. 11:1; Luka 6:31.
Vov’e Ludi Kw’ayadi
16. Akristu nkia lekwa bafwete vana (a) kw’ayadi? (b) kwa Yave?
16 Yesu wavova vo: “Nuvana kwa Kaisa ina ya Kaisa; kuna kwa Nzambi ina ya Nzambi.” (Mat. 22:21) Nkia mpila lekwa tufwete vana kwa Kaisa, i sia vo, ayadi? Vava Yesu kavova e mvovo miami, diambu dia futa mpaku kayika. Muna kala ye ntona zambote vana ndose a Nzambi ye kwa wantu, Akristu belemvokelanga e nsiku mia nsi, kumosi ye mia futa e mpaku. (Roma 13:5, 6) Kansi tuzeye wo vo Yave i Mfumu a nz’amvimba, wa Nzambi mosi kaka a ludi, ona tufwete zola yamuna nsi eto a ntima yawonso, fulumwinu, nyindu ye muna ngolo zeto zawonso. (Maku 12:30; Lus. 4:11) Muna kuma kiaki, tufwete sakalelanga Yave wa Nzambi muna mambu mawonso.—Tanga Nkunga 86:11, 12.
17. O nkangu a Yave aweyi bebadikilanga diambu dia tambula lusadisu kw’ayadi?
17 Muna nsi zayingi, ayadi bevananga lusadisu kw’awana bena muna mpasi. Ke diambi kwandi ko kwa Nkristu mu tambula lusadisu lwalu, kele vo wafwana lo tambula. O vova e ludi kwa mfinangani eto disongele vo katufwete vova mambu maluvunu ko kw’ayadi kimana twavewa lusadisu.
Nsambu za Vov’e Ludi
18-20. Nkia nsambu zitukanga muna vova e ludi kwa mfinangani eto?
18 O vov’e ludi nsambu zayingi ditwasanga. Tulenda kala ye ntona zambote ye luvuvamu lwa ntima. (Nga. 14:30; Fili. 4:6, 7) O kala ye ntona zambote i diambu disundidi mfunu vana meso ma Nzambi. Vava tuvovanga e ludi muna mambu mawonso, ke tukalanga ye wonga ko wa senzekwa kwa wantu.—1 Tim. 5:24.
19 Badika e nsambu zakaka tulenda vwa. Paulu wavova vo: “Muna mambu mawonso tukusonga vo tu selo ya Nzambi, . . . muna diambu dia ludi.” (2 Kor. 6:4, 7) I diau diavanga mpangi mosi kuna Grã-Bretanha. Vava kazola teka ekalu diandi, wazayisa mambu mawonso kwa ndiona wasumba dio, mana mambote ye mambi. Vava kateza ekalu, o nsumbi wayuvula mpangi kana vo Mbangi a Yave. Ekuma kayuvulwila e kiuvu kiaki? O muntu ndioyo wamona vo mpangi nkwa ziku ye mpw’ambote kakala yau. E moko kiaki kiafila mpangi mu kunsila umbangi.
20 Nga yeto mpe tukembelelanga Mvangi eto muna kalanga akwa ziku yo vov’e ludi? Paulu wavova vo: ‘Tuvwidi mo keng’ak’o mambu maswekama ma nsoni ke tukangalanga yo umpuki ko.’ (2 Kor. 4:2) Muna kuma kiaki, yambula twavanga wawonso mu vovang’e ludi kwa mfinangani zeto. Muna mpila yayi tuvana nkembo kwa S’eto ezulu ye kwa nkangu andi.
Nkia Mvutu Ovana?
• Nani i nkw’eto?
• O vov’e ludi kwa nkw’eto, aweyi disongele?
• O vov’e ludi, aweyi dilenda twasila nkembo kwa Nzambi?
• O vov’e ludi, nkia nsambu ditwasanga?
[Yuvu ya Longoka]
[Foto ina muna lukaya lwa 17]
Nga otambulwilanga e mpilakanu zaku kana zakete?
[Foto ina muna lukaya lwa 18]
Nga ovovanga e ludi ekolo ovavang’e salu?