Runa masinchikwan chiqa kaqtapuni parlana

“Llullakuyta saqespa, sapa ujpis cheqa kajta parlaychej runa masisniykichejwan.” (EFE. 4:25.)

1, 2. Chiqa kaqta parlaymanta, ¿imatá achkha runas ninku?

RUNASQA, unaymantapacha chiqa kaqta parlaymanta mana kikintachu yuyanku. Sutʼincharinapaq, qayna pacha suqta siglopi, juk poeta griego Alceo sutiyuq ajinata nirqa: “Chiqa parlayqa vinopi kachkan”, nispa. Chayta nispataq, runasqa machaykuspalla, chiqata parlasqankuta niyta munachkarqa. Ñawpa siglopi kamachiq romano Poncio Pilatoqa, Jesusta “imataj chay cheqa kajri?”, nispa tapusqanwan, mana chiqa kaqpi creesqanta rikuchirqa (Juan 18:38).

² Kunan tiempopipis, achkha runas chiqa kaqmanta mana kikintachu yuyanku. Wakinqa chiqa rimayta tukuy imaymanamanta entiendekusqanta, mana chayri sapa juk runa wakjinamanta entiendesqanta ninku. Wakintaq allinninchikpaq kaptillan chiqa kaqta parlanata ninku. Juk libro nin: “Mana chʼawkiyaq runa kayqa allin, chaywanpis allinninchikrayku chʼawkiyayqa, mana saqrachu. Kawsakunallanchikpaqpuniqa, llullakunanchikpuni tiyan”, nispa (The Importance of Lying [Llullakuyqa may sumaq]).

3. Jesuspa ruwasqan, ¿imaraykutaq ñuqanchikpaq may allin?

³ Jesuspa discipulosninqa, chiqa kaqta parlaymanta wakjinatataq yuyanchik. Jesusqa, chiqa kaqmanta mana runasjinachu yuyarqa. Payqa, chiqa kaqtapuni parlaq, enemigosninpis chiqa kaqta parlasqanta nirqanku: “Yachachej, yachaycu kanka cheka parlaj runa caskayquita. Yachaycutaj yachachiskayquita cheka kajta” (Mat. 22:16, Dios Parlapawanchej). Cristianospis, Jesusjina chiqa kaqtapuni parlanchik. Tukuy sunquwantaq apóstol Pablo, hermanosninman nisqanta japʼikunchik: “Chayrayku llullakuyta saqespa, sapa ujpis cheqa kajta parlaychej runa masisniykichejwan” (Efe. 4:25). Apóstol Pablop nisqanmanta parlarinachik. Chaypaqqa, pichus runa masinchik kasqantaraq qhawarisun. Chantá apóstol Pablo, “cheqa kajta parlaychej”, nispa imatachus niyta munachkasqanta qhawarisunchik, tukunapaqtaq imaynatachus nisqanmanjina kawsayninchikpi ruwanamanta parlarisunchik.

¿Pitaq runa masinchik?

4. ¿Imaynatá Jesús, Jehovajina yuyasqanta rikuchirqa?

⁴ Jesuspa tiemponpi llulla religionesta kamachiqkunaqa, judiosman, amigosnillanku chayri chay llaqtankumanta kaqkunalla ‘runa masinku’ kasqanta yachachiq kanku. Chaywanpis Jesusqa, imatachus Tatan chay yachachiymanta yuyasqanta rikuchirqa (Juan 14:9). Jesusqa, discipulosninman mana juk laya runasllatachu, nitaq juk llaqtamanta kaqkunallatachu, Dios munakusqanta rikuchirqa (Juan 4:5-26). Chaymanta apóstol Pedro, Diospa espíritu santon yuyaychasqanmanjina nirqa: “Diosqa mana wakillantachu allimpaj qhawan, manachayqa mayqen nacionllamantapis picha Diosta manchachikoj, cheqa kajtataj ruwaj runatamin Diosqa allin ñawiwan qhawan”, nispa (Hech. 10:28, 34, 35). Chayrayku, tukuy runasta, runa masinchiktajina qhawaspa tukuyta munakunanchik tiyan, enemigosninchiktapis (Mat. 5:43-45).

5. “Cheqa kajta parlaychej runa masisniykichejwan” nispa, ¿imatá apóstol Pablo niyta munachkarqa?

⁵ Apóstol Pablo, “sapa ujpis cheqa kajta parlaychej  runa masisniykichejwan” nispa, ¿imatá niyta munachkarqa? Chiqa kaqta parlayqa, mana chʼawkiyaspalla maychus kasqanta willay ninayan. Arí, chiqa cristianosqa, mana runas pantasqata yuyanankupaq, chiqa kaqta mana qʼiwinchikchu. Ñuqanchikqa, ‘saqra kaqta chiqninchik, allin kaqmantaq kʼaskaykunchik’ (Rom. 12:9). Chayrayku, ‘chiqa Diosninchikjina’ ruwayta munasqanchikrayku, chiqa kaqta parlanapaq mayta kallpachakunchik (Sal. 15:1, 2; 31:5). Allinta yuyaychakuspa parlasunchik chayqa, ima chʼampaytapis mana chʼawkiyaspalla allinchayta atisunchik (Colosenses 3:9, 10, ñawiriy).

6, 7. a) ¿Imaraykutaq wakin runasman, imatapis yachaspa mana willananchikchu tiyan? b) ¿Pikunamantaq chiqata willananchik tiyan?

⁶ Apóstol Pablo nisqan, ¿tukuy tapuwasqanchikman kutichinanchiktachu chayri imatapis yachasqanchikta willananchiktachu niyta munarqa? Mana. Jesusqa, wakin runasman mana tukuy imatachu willana kasqanta rikuchiwanchik. Llulla religionta kamachiqkuna, Jesusta ima atiywanchus milagrosta ruwasqanta tapuptinku, pay ajinata nirqa: “Noqapis ujta tapullasqaykichejtaj; sichus chayman kutichiwankichej chayqa, noqapis willasqaykichej ima atiywanchus kay imasta ruwasqayta”, nispa. Paykuna tapuyninman mana kutichiyta munaptinkutaq, ajinata nirqa: “Noqapis manallataj niykichejmanchu ima atiywanchus kay imasta ruwasqayta”, nispa (Mar. 11:27-33). Jesusqa, llulla religionta kamachiqkunap saqra ruwayninkurayku, pisi iñininkurayku ima, tapuyninkuman mana kutichirqachu (Mat. 12:12, 13; 23:27, 28). Kunan tiempopi cristianospis, Diosta wasanchaqkunamanta, chʼawkiyayta munaqkunamanta ima, jarkʼakunanchik tiyan (Mat. 10:16; Efe. 4:14).

⁷ Apóstol Pabloqa, wakin runasman mana imata willana kasqanta nillarqataq. Payqa, cuento qʼipismanta, imamanpis satʼikuqkunamanta, ‘mana parlanata parlaqkunamanta’ ima, parlarqa (1 Tim. 5:13). Imaraykuchus chay runasqa, imallamanpis satʼikusqankurayku, nitaq willarisqanchiktapis waqaychasqankurayku, mana atienekunapaqjinachu kanku. Apóstol Pabloqa, Diospa yuyaychasqanmanjina kayta nirqa: “Tukuy atisqaykichejta allin kawsakuyta maskʼaychej. Ruwanaykichejta ruwakuychej”, nispa (1 Tes. 4:11). Yachanchikjina ancianosqa, wakin kuti ruwananta juntʼanankupaq tapuriwasunpuni. Jina kaptintaq, chiqa kaqta willananchik tiyan, imaraykuchus ajinamanta allinta llamkʼanankupaq yanapasunchik (1 Ped. 5:2).

Wasinchikpipis chiqa kaqta parlana

8. Chiqa kaqta parlay, ¿imaynatataq familiata astawan jukchan?

⁸ Familianchikqa sapa pʼunchay ñuqanchikwan kachkanku, paykunawan chiqa kaqta parlaspaqa, astawan jukchasqa kawsakusunchik. Munakuywan chiqa kaqta parlaptinchikqa, chʼampaykuna, chʼaqwaykuna ima, pisiyanqa chayri allinchakunqa. Imapi pantaptinchikpis, qusanchikman, warminchikman, wawasninchikman chayri mayqin familiaresninchikmanpis, ¿ñuqanchik juchayuq kasqanchikta  ninchikchu? Chantá, ¿tukuy sunquwanchu perdonta mañakunchik? Ajinata ruwasunchik chayqa, familianchik jukchasqa, allin kananpaq ima, yanapasunchik (1 Pedro 3:8-10, ñawiriy).

9. ¿Imaraykutaq chiqa kaqta parlay, phiñachinapaqjina parlaywan mana kikinchu?

⁹ Chiqa kaqta parlayqa, phiñachinapaqjina parlaywan, mana kikinchu. Chiqa kaqta parlaspapis phiñachinapaqjina parlaptinchikqa, runasqa mana uyariwasunchikchu. Apóstol Pablo nirqa: “Qankunamanta wijchʼuychej tukuy jaya sonqo kayta, phiñakuyta, rabiakuyta, qhaparqachayta, runaj contranta sajra parlakuyta, tukuy sajra yuyaytawan. Manachayqa ujkuna ujkunawan kʼachas kaychej, khuyakuyniyojtaj. Sapa uj perdonanakuychej, imaynatachus Diospis Cristopi perdonasorqachej, ajinata” (Efe. 4:31, 32). Chayrayku kʼachamanta, munakuywantaq juk runata parlapayasunchik chayqa, jatunpaq qhawasqanchikta reparakunqa, imatachus niyta munachkasqanchiktataq, allinta uyariwasunchik (Mat. 23:12).

Qutuchakuypipis chiqa kaqta parlana

10. ¿Imatá ancianos Jesusmanta yachakunkuman?

¹⁰ Jesusqa, discipulosninman allillanwan, sutʼitataq parlaq. Munakuywan yuyaychaspapis, imatachus pantasqankuta sutʼita reparachiq (Juan 15:9-12). Sutʼincharinapaq, Jesusqa discipulosnin pichus astawan kuraq kasqankumanta siminakuptinku, kʼumuykukuq sunqu kay, imaraykuchus may allin kasqanta, mana phiñakuspalla sutʼinchaq (Mar. 9:33-37; Luc. 9:46-48; 22:24-27; Juan 13:14). Kunan tiempopipis ancianospis, chiqan kaqta jarkʼanku, manataq Diospa ovejitasninmanta dueños kasqankutachu yuyanku (Mar. 10:42-44). Cristojina ‘kʼachas kanankupaq, khuyakuyniyuq’ kanankupaqtaq, mayta kallpachakunku.

11. Hermanosninchikta munakusqanchik, ¿imata ruwanapaqtaq tanqawasunchik?

¹¹ Hermanosninchikwanqa, chiqa kaqtapuni parlananchikta yachanchik, chaywanpis mana yuyaycharikuspalla parlaspaqa, wakinkunap sunqunta nanachisunman. Chayrayku, parlasqanchikwanqa mana runasta phiñachiyta chayri kʼumuykachachiyta munanchikchu, juk filo cuchillowanjina (Sal. 52:2; Pro. 12:18). Munakuyninchikqa, ‘mana ima saqratapis parlanapaq, siminchikwanpis mana llullata parlanapaq’ tanqawasunchik (Sal. 34:13). Ajinamantataq, Diosta jatunchasunchik, qutuchakuytapis astawan jukchasunchik.

12. ¿Ima laya llullakuyraykutaq juk hermano qutuchakuymanta wikchʼuchikunman, imaraykutaq?

¹² Ancianosqa, pikunachus llullakuspa wakkunata ñakʼarichiyta munaqkunamanta qutuchakuyta jarkʼanankupaq, mayta kallpachakunku (Santiago 3:14-16, ñawiriy). Wakkunapaq saqrata parlayqa, mana llullakuyllachu, imaraykuchus saqrata parlaqqa, ñakʼarichiyta munaspa parlan. Llullakuyqa may saqra, chaywanpis ichá juk hermano wakin kuti llullakusqanrayku, mana qutuchakuymanta wikchʼuchikunqachu. Chaywanpis, chay hermano llullakusqanmanta ancianos paywan parlananku kaptinqa, allin yuyaywan niraq paywan tantakuchkaspa  kayta tapurikunanku tiyan: “Kay hermano, ¿sapa kutichu wakkunata ñakʼarichinanpaq llullakuspa saqrata parlan? Chayri, ¿munakuywan sutʼita yuyaycharinallatachu necesitan?”

Ranqhaypi chayri llamkʼaypi chiqa kaqta parlana

13, 14. a) ¿Imaynatá achkha runas chʼawkiyanku? b) ¿Imaraykutaq llamkʼaypi mana chʼawkiyaq runas kananchik tiyan?

¹³ Kunan tiempopi yaqha tukuy runasqa, llamkʼayninkupi chʼawkiyanku, chayrayku wakin cristianospaqqa, mana chʼawkiyaq runa kayqa mana atillankuchu. Sutʼincharinapaq, wakin runasqa, sumaq llamkʼayta tarinankurayku, astawan achkha qullqita japʼinankurayku ima, llullakuspa sumaqta llamkʼayta yachasqankuta documentosninkupi qillqanku. Wakin runastaq, sumaq llamkʼaqkunaman rikchʼakunku, chaywanpis wak imaspi tiemponkuta usuchinku. Maypichus llamkʼanku chaypi sumaqta llamkʼanankumantaqa, mana chay llamkʼayninmanta kaqllata wak imasta ñawirinku, chayri telefononiqta, Internetniqta wak imasta ruwanku.

¹⁴ Chiqa cristianosqa, mana llullakunankuchu tiyan (Proverbios 6:16-19, ñawiriy). Apóstol Pablo nirqa: “Munallaykutaj tukuy imapi allinta puriyta”, nispa (Heb. 13:18). Pʼunchaynintinta llamkʼasqanchikmanta pagawanchik chayqa, pʼunchaynintinta llamkʼananchik tiyan (Efe. 6:5-8). Chantapis sumaq llamkʼaqkuna kasqanchikqa, Diospa sutinta jatunchan (1 Ped. 2:12). Sutʼincharinapaq, España suyumanta Robertoqa, patronninpaq sumaqta llamkʼaq, nitaq chʼawkiyaqchu. Chayrayku chay empresaqa, wak Jehovamanta sutʼinchaqkunata chaypi llamkʼanankupaq maskʼasqa, paykunapis chay empresapi allinta llamkʼallasqankutaq. Robertoqa, watas pasasqanmanjina, 23 hermanosta, 8 Bibliamanta yachakuqkunata ima, llamkʼayta tarinankupaq yanapasqa.

15. ¿Imaynatataq juk cristiano, mana chʼawkiyaq runa kasqanta rikuchinman?

¹⁵ Sapallanchikmanta llamkʼaptinchik chayri negocionchik tiyapuwaptinchik, mana chʼawkiyananchikchu tiyan. Juk cristianoqa, imatapis vendenanpaq mana chʼawkiyananchu tiyan. Chantapis, mana llukʼinanchu nitaq llukʼichikunanchu tiyan. Imaynatachus wakkuna ñuqanchikwan ruwanankuta munanchik, ajinallatataq ñuqanchikpis paykunapaq ruwananchik tiyan (Pro. 11:1; Luc. 6:31).

Kamachiqkunata mana chʼawkiyanachu

16. a) ¿Imastataq kamachiqkunaman qupunanchik tiyan? b) ¿Imatá Jehovamanpis qupunanchik tiyan?

¹⁶ Jesusqa kayta nirqa: “Cesarpata kajtaqa Cesarman qoychej, Diospata kajtataj Diosman qopuychej”, nispa (Mat. 22:21). ¿Imastataq Cesarman, nisunman, kamachiqkunaman qupunanchik tiyan? Jesusqa, impuestosta paganamanta parlarqa. Diospa ñawpaqinpi, runaspa ñawpaqinpi ima, conciencianchik llimphu kananpaqqa, mayqin suyupichus tiyakunchik chaypi kamachiykunamanjina kawsakunanchik tiyan, impuestostapis pagananchik tiyan (Rom. 13:5, 6). Chaywanpis Jehovaqa, astawan Jatun Kamachiqninchik, juk kʼata chiqa Diosninchik ima, chayrayku payllata tukuy sunqunchikwan, tukuy almachikwan, tukuy yuyayninchikwan, tukuy kallpanchikwan ima, munakunanchik tiyan (Mar. 12:30; Apo. 4:11). Chantapis, tukuy imamanta nisqaqa Jehovallata kasukunanchik tiyan, paymanta ni imata suyaspa (Salmo 86:11-13, ñawiriy).

17. Kamachiqkunap yanapayninta japʼiyta munaspa, ¿imatataq juk cristiano mana ruwananchu tiyan?

¹⁷ Achkha suyuspiqa, wakcha familiasta  yanapanku. Cristianospis chay yanapata japʼiyta atinkuman. Chayta japʼinankupaqtaq, mana chʼawkiyanankuchu tiyan. Chiqa kaqta parlaqkunaqa, mana llullakunkuchu nitaq kamachiqkunata chʼawkiyankuchu.

Chiqa kaqta parlasqanchikrayku bendiciones

18-20. Chiqa kaqta parlaqkuna, ¿ima bendicionestataq japʼinku?

¹⁸ Chiqa kaqta parlaptinchikqa, achkha bendiciones kapuwasunchik. Juknintaq conciencianchik llimphu kasqan, chaytaq Jehovapaqqa may allin, ñuqanchikpaqpis sunqu tiyasqa kanapaq, kusisqa kanapaq ima, may allin (Pro. 14:30; Fili. 4:6, 7). Chiqa kaqta parlaspaqa, mana llullakusjinachu llullanchikta japʼichikunanmanta manchachikusun (1 Tim. 5:24).

¹⁹ Wak bendiciontañataq qhawarina. Apóstol Pablo nirqa: “Diospa kamachisnin jina rikuchikullaykutaj, [...] cheqa kaj palabrapi”, nispa (2 Cor. 6:4, 7). Chaytataq Gran Bretañamanta, juk hermano imatachus ruwasqanpi rikusunchik. Payqa autonta vendechkarqa, juk runa autonta rantikunanpaq qayllaykuptintaq, mana llullakuspa nitaq imatapis pakaspa, imaynachus auton kasqanta sutʼincharqa. Rantikuq, autonta apaykachaytawankamataq, Jehovamanta sutʼinchaqchus manachus kasqanta hermanota tapurirqa. ¿Imaraykutaq ajinata tapurirqa? Mana chʼawkiyaspa autonmanta tukuy imata sutʼinchasqanrayku, allin pʼachallisqa kasqanrayku ima. Ajinamanta hermanoqa, Jehovamanta chay runawan parlariyta atirqa.

²⁰ ¿Ajinallatataqchu ñuqanchikpis Diospa sutinta jatunchanapaq ruwachkanchik? Apóstol Pablo nirqa: “Astawanqa pakaypi pʼenqay ruwanasta qhesachayku; runasta mana chʼawkiyaykuchu”, nispa (2 Cor. 4:2). Chayrayku mayta kallpachakuna chiqa kaqta parlanallapaqpuni. Ajinamantataq Diospa sutinta jatunchasunchik, llaqtantapis may jatunpaq qhawachisunchik.

¿Imatá kutichiwaq?

• ¿Pitaq runa masinchik?

• Chiqa kaqta parlay, ¿imatá ninayan?

• Chiqa kaqta parlaspa, ¿imaynatá Diospa sutinta jatunchasunman?

• Chiqa kaqta parlaqkuna, ¿ima bendicionestataq japʼinku?

[Tapuykuna]

[17 paginapi dibujo/foto]

Pantasqanchik pisilla kaptinpis, ¿ñuqanchik juchayuq kasqanchikta ninchikchu?

[18 paginapi dibujo/foto]

Llamkʼayta tarinaykipaq, ¿chiqatachu parlanki?