Cheqaqkaqtapuni runamasinchiswan rimasun

“Amaña llullakuychisñachu, aswanpas sapankaykichis runamasiykichiswan cheqaqkaqta rimaychis.” (EFE. 4:25.)

1, 2. ¿Imaninkun runakuna cheqaq kaymanta?

UNAY tiempomantañan runakunaqa imaymanata cheqaq kaymanta rimaranku. Siglo VI nisqapin Alceo sutiyoq griego runa niran: “Vinopin cheqaq kayqa kashan”, nispa, chaywanqa nisharan runakuna machasqa kaspalla cheqaqta rimasqankumantan. Gobernador Poncio Pilaton cheqaq kaymanta mana allinta yachaspa Jesusta tapuran: “¿Imataq cheqaq-kayri?” nispa (Juan 18:38).

² Kay tiempopiqa manan kaqllatachu cheqaq kaymanta runakuna rimanku. Sapanka runakunan yuyaykusqankuman hina cheqaq kayta qhawarinku. Wakintaq cheqaqta rimanku allinninkupaq kallaqtin, sasachaypi tarikunankuta yachaspaqa llullakunkun. Huk libron nin: “Yaqapaschá cheqaqta rimayqa allin, ichaqa kawsananchispaq mana imawanpas mantenikunanchispaq kanchu chayqa, mana yanapawanchischu. Kawsayta munanchis chayqa llullakunan”, nispa (The Importance of Lying [Llullakuyqa allinmi]).

3. ¿Imaraykun Jesús allin ejemplo ñoqanchispaq?

³ Jesuspa qatikuqninkunan ichaqa mana chay runakuna hinachu cheqaq kaymanta yuyaykunchis. Jesusqa manan runakunaq nisqanman hinachu cheqaq kayta qhawariran. Cheqaqtapunin payqa rimaq, enemigonkunapas allintan chaytaqa yacharanku, chayraykun niranku: “Yachachikuq, yachaykun cheqaqkaqta rimaq kasqaykita”, nispa (Mat. 22:16). Cristianokunaqa Jesuspa ejemplontan qatikunchis, chayraykun cheqaqta rimanchis. Apóstol Pabloq nisqanman hinan ruwanchis, paymi iñiqmasinkunaman niran: “Amaña llullakuychisñachu, aswanpas sapankaykichis runa-masiykichiswan cheqaqkaqta rimaychis”, nispa (Efe. 4:25). Pabloq nisqanta t’aqwirisun. Ñawpaqta qhawarisun pichus runamasinchis kasqanta. Qhawarillasuntaq imatan apóstol nisharan “cheqaqkaqta rimaychis” nisqanwan, chaymantataq yachasun imaynatas chay nisqanman hina kawsasunman chayta.

¿Pin runamasinchis?

4. ¿Religionpi umalliqkuna hinachu Jesús runakunata qhawariran?

⁴ Jesuspa tiemponpi religión umalliqkunaqa llaqtamasillanku otaq amigollanku ‘runamasinku’ kasqankutan yachachiqku. Jesusmi ichaqa allinta rikuchiran chaymanta Taytanpa ima yuyaykusqanta (Juan 14:9). Diosqa manan mayqen ayllumanpas otaq nacionmanpas sayapakunchu, chaytan Jesusqa qatikuqninkunaman allinta rikuchiran (Juan 4:5-26). Tiempowanmi apóstol Pedro Diospa yuyaychasqan chayta repararan, kaytan niran: “Diosqa manan mayqen runatapas rikch’ayninta qhawaspachu akllan, aswanpas may suyupipas payta yupaychaspa chanin-kayta ruwaqtaqa chaskinmi”, nispa (Hech. 10:28, 34, 35). Chayraykun lliw runata runamasinchispaq qhawarinanchis munakuywantaq tratananchis, contranchispi kaqkunatapas chhaynatan tratananchis (Mat. 5:43-45).

5. ¿Imatan Pablo nisharan “sapankaykichis runa-masiykichiswan cheqaqkaqta rimaychis” nispa?

⁵ ¿Imatan Pablo nisharan “sapankaykichis runa-masiykichiswan cheqaqkaqta rimaychis” nispa? Cheqaqkaqta rimayqa mana engañaspa iman kaqta rimaymi. Cheqaq cristianokunaqa  manan cheqaqkaqta pantachinchischu hukkuna imamantapas mana cheqaqta yachanankupaq. Ñoqanchisqa ‘mana allinkaqtan cheqnikunchis, allinkaqtataq ruwanchis’ (Rom. 12:9). Mana llullakuq ‘hunt’aq Diosmantaq’ rikch’akuyta munanchis chayqa, kallpachakunchismi lliw rimasqanchispi ruwasqanchispipas honrado kananchispaq (Sal. 15:1, 2; 31:5). Allin yuyaywan rimasun chayqa, atisunmi mana llullakuspalla ima sasachaytapas allichayta (leeychis Colosenses 3:9, 10).

6, 7. a) ¿Imaraykun mana lliw tapuwasqanchismanchu kutichinanchis? b) ¿Pikunamanmi iman kaqllata willananchis?

⁶ Chhaynaqa, ¿llapan tapuwasqanchismanchu kutichinanchis, willananchischu imapas lliw yachasqanchista? Manan. Jesuspa qhawarichisqanman hina, wakin runakunamanqa manan lliw tapuwasqanchistachu kutichinanchis nitaq willananchischu imachus yachasqanchista. Iskay uya umalliq religiosokunan Jesusta tapuranku: “¿Ima atiywanmi kaykunata ruwanki? ¿Pitaq kaykunata ruwanaykipaq atiyta qorqasunki? nispanku. Hinan Jesusqa paykunata nirqan: –Ñoqapas hukta tapuykusqaykichis, kutichiwankichistaq, hinan ima atiywanchus kaykuna ruwasqayta willasqaykichis”, nispa. Mana kutichiqtinkutaq niran: “Manan ñoqapas willaykichismanchu ima atiywanchus kaykunata ruwasqayta”, nispa (Mar. 11:27-33). Jesusqa yacharanmi chay runakunaq mana allin yuyaykusqankuta mana iñiyniyoq kasqankutapas, chayraykun mana tapuyninkuman kutichiranchu (Mat. 12:10-13; 23:27, 28). Kunanpas cristianokunaqa cuidakunanchismi Diosmanta karunchakuspa llaqtan contra hatariqkunamanta, engañaq runakunamantapas (Mat. 10:16; Efe. 4:14).

⁷ Apóstol Pablopas niranmi wakin runakunaman mana lliw yachasqanchistachu willananchista. Payqa rimaran cuento q’epi, hukkunaq ruwasqanman chapukuq runakunamantan, paykunan ‘mana rimanakunata rimanku’ (1 Tim. 5:13). Sichus pipas hukkunaq ruwananman metekushallan ima willasqankutapas hukkunaman willarapun chayqa, manañan hukpiqa imatapas payman willanqakuchu. Diospa yuyaychasqanmi apóstol Pablo niran: “Sumaq kawsaytapuni munaychis, imachus ruwayniykichiskunata ruwaychis”, nispa (1 Tes. 4:11). Mayninpin ichaqa umalliqkuna tapuwasunman. Paykunamanqa iman kaqllatan willakunanchis, chhaynapin yanapasun llank’ayninkuta allinta aparinankupaq (1 Ped. 5:2).

Familia ukhupi cheqaqta rimasun

8. ¿Imaynatan familiata yanapanman cheqaqkaqta rimay?

⁸ Aswanta munakusqanchis runakunaqa familianchismi kanku, paykunawan cheqaqkaqta rimasun chayqa, sumaq kawsaymi kanqa familia ukhupi. Wasipi sasachakuykuna phiñachinakuykunapas pisiyanmanmi otaq allichakunman sichus sut’inta sumaq sonqowan imatapas rimasun chayqa. Imapipas pantaruspa, ¿sut’itachu willakunki qosaykiman otaq esposaykiman, wawaykikunaman,  huk familiaykikunamanpas? ¿Sonqomantachu disculpakunki? Chayta ruwaspaqa huk sonqollan thakpi familiapi kawsasun (leeychis 1 Pedro 3:8-10).

9. ¿Imaraykun cheqaqta rimay mana kaqllachu k’araqta rimaywan?

⁹ Cheqaqta rimayqa manan kaqllachu k’araqta rimaywan. K’araqta rimaqtinchisqa manan hukkuna cheqaqpaqchu rimasqanchista qhawarinkuman. Pablon niran: “Tukuy haya sonqo-kay, phiñapayay, k’arak phiñakuy, qaparkachay, tumpay, tukuy mana allin ruwaykunapas qankunamanta chinkachun. Aswanpas sumaq sonqo kaychis, khuyapayanakuq, pampachaykunakuq, imaynan Diospas Cristopi qankunata pampacharqasunkichis ahinata”, nispa (Efe. 4:31, 32). Sumaq sonqowan rimasun chayqa, uyariqninchiskunan respetasqa sientekunqaku rimasqanchistapas allinpaqmi qhawarinqaku (Mat. 23:12).

Iñiqmasinchiskunawan cheqaqta rimasun

10. ¿Imaynatan umalliqkuna Jesuspa ejemplonta qatikunkuman?

¹⁰ Qatikuqninkunawan Jesús rimaspaqa entiendey atiyllatan sut’ita imatapas rimaq. Munakuywanña aconsejaq chaypas, imatapas iman kaqtan rimaq (Juan 15:9-12). Sapa kutilla apostolninkuna mayqenchus aswan kuraq kasqanmanta discuteqtinkuqa pacienciawanmi Jesusqa yanapaq huch’uyaykukuq kanankupaq, ichaqa correjiqmi mana allin yuyaykusqankuta, manan paykunata llakichinanraykuchu hinallata qhawaq (Mar. 9:33-37; Luc. 9:46-48; 22:24-27; Juan 13:14). Kunanpas Diospa llaqtanpi umalliqkunaqa yanapankun iñiqmasikunata chaninkaqta ruwanankupaq, ichaqa manan paykunamanta dueñochakunkuchu (Mar. 10:42-44). Kallpachakunkun Cristo hina ‘sumaq sonqo [...], khuyapayakuq’ kanankupaq.

11. ¿Imapaqmi kallpachawasun iñiqmasinchiskunata munakusqanchis?

¹¹ Cheqaqtaña iñiqmasinchiskunawan rimananchis chaypas, cuidakunanchismi mana phiñachinanchispaq. Manan mana allinta rimaspaqa iñiqmasinchiskunaq sonqonta k’irinanchischu, qallunchispas filochasqa navaja kanman hina (Sal. 52:2; Pro. 12:18). Munakuymi kallpachawasun ‘ama millayta rimananchispaq, ama llullakunanchispaqpas’ (Sal. 34:13). Chhaynapin Diosta hatunchasun iñiqmasinchiskunawanpas huk nisqalla kawsasun.

12. ¿Imayna llullakuqkunan comité judicial nisqaman haykunku, imarayku?

¹² Umalliqkunaqa kallpachakunkun pitapas mana allinta ruway yuyaywan llullakuqkunamanta Diospa llaqtanta pakaykunankupaq (leeychis Santiago 3:14-16). Chhayna llullakuqkunaqa yuyaypin llullakunku hukkunata llakichinankurayku dañota ruwanankurayku ima. Llullakuyqa manapunin allinchu ichaqa manan lliw llullakuqkunachu comité judicial nisqaman haykunku, chayraykun umalliqkuna allin yuyaywan chayta tratananku. Kaytan tapukunanku: “¿Sapa kutillanchu  kay iñiqmasi dañota ruwananrayku llullakun, icha llullakusqanmanta munakuywan aconsejaspa anyanallatachu necesitan?” nispa.

Negociopi llank’anapipas cheqaqkaqta rimasun

13, 14. a) ¿Ima mana allinkunatan runakuna ruwanku? b) ¿Ima allinkunan kanqa honrado kaqtinchis allin llank’aq kaqtinchispas?

¹³ Kay tiempopiqa askha runakunan mana honradochu llank’anankupi kanku, chayraykun ñoqanchispas facilllata hukkuna hina ruwasunman. Runakunaqa allin llank’anata tarinankurayku aswan qolqeta gananankuraykun documentokunata presentaspanku mana kaqta willanku experienciankumanta imata estudiasqankumantapas. Llank’anayoq runakunataq llank’ashanin ninku ichaqa kikinkuq ruwanankutan llank’ananku horapi ruwashanku. Chay horapin hukkunamanta leeshanku, telefonopi waqyanku, correos electrónicos nisqakunata apachinku otaq Internetpi tiemponkuta usuchinku.

¹⁴ Cristianokunaqa manan piensananchisraqchu cheqaqta rimananchispaqqa (leeychis Proverbios 6:16-19). Pablon niran: “Tukuy imaymanapi[n] allintapuni puriyta munayku”, nispa (Heb. 13:18). Chayrayku huk p’unchay llank’asqanchismantataq pagawanchis chayqa, ch’isiyaqta llank’anchis (Efe. 6:5-8). Allin llank’aq kasqanchisraykun Jehová Diospa sutinpas hatunchasqa (1 Ped. 2:12). Yachasunchis España llaqtayoq Robertomanta. Paytan patronnin reqsisqa allin llank’aq honrado kasqanmanta. Chaymantapas llank’asqan empresaqa huk Testigokunatawanmi contrataran, paykunapas allintan llank’aranku. Robertoqa iskay chunka kinsayoq iñiqmasikunatan, pusaq Biblia estudiaqkunatawan yanaparan llank’anayoq kanankupaq.

15. ¿Imaynatan negocionpi llank’aq cristiano rikuchinman honrado kasqanta?

¹⁵ Negocionchispi llank’aspapas honradon kananchis manataqmi llullakunanchischu. Huk cristianoqa manan imatapas vendenanraykuqa huk runata engañananchu, manataqmi ima favorta mañakuspapas pakallapi qolqeta qonanchu nitaq paypas chaskikunanchu. Imaynatachus tratawananchista munanchis chhaynatan ñoqanchispas hukkunata tratananchis (Pro. 11:1; Luc. 6:31).

Cheqaqta kamachikuqkunawan rimasun

16. a) ¿Imatan cristianokuna kamachiqkunaman qonanchis? b) ¿Imatan Diosman qonanchis?

¹⁶ Jesusmi kamachiran: “Cesarpa kaqtaqa payman qopuychis, Diospa kaqtataq Diosman qopuychis”, nispa (Mat. 22:21). ¿Imatan qonanchis Cesarman otaq kamachikuqkunaman? Jesusqa impuestokuna pagaymantan rimasharan. Chayrayku Diospa, runakunaq ñawpaqenpipas ch’uya concienciayoq kananchispaqqa tiyasqanchis llaqtapi kaq kamachikuykunata kasukunanchis, hinallataq impuestota paganapaq kamachikuytapas (Rom. 13:5, 6). Chaywanpas, manan qonqanchischu Jehová Dioslla Ancha Hatun Kamachiqninchis kasqanta paylla cheqaq Dios kasqantapas, paytan munakunchis tukuy sonqonchiswan, almanchiswan, yuyayninchiswan, kallpanchiswan ima (Mar. 12:30; Apo. 4:11). Chayraykun payllata tukuypi kasukunanchis (leeychis Salmo 86:11, 12).

17. ¿Imaynatan cristianokuna qhawarinchis gobiernoq yanapayninta?

¹⁷ Askha nacionkunapin gobiernokuna necesitaq runakunaman yanapayta qonku. Cristianokunapas  chaskinkumanmi chay yanapaykunata, ichaqa hunt’anankun gobiernoq ima mañasqanta. Cheqaqta rimaqkunaqa manan llullakunkuchu gobiernoq yanapayninta chaskinankupaq.

Cheqaqta rimayqa allinninchispaqmi

18-20. ¿Imakunapin allinninchispaq cheqaqta rimay?

¹⁸ Cheqaqta rimaspaqa ch’uya concienciayoqmi kasun, chhaynapitaq thakpi kawsasun, chaytan Diosqa ancha valorniyoqpaq qhawarin (Pro. 14:30; Fili. 4:6, 7). Chaymantapas manan manchakusunchu llullakushaqta hap’iwananchismanta (1 Tim. 5:24).

¹⁹ Qhawarisunchis imaynapiwan cheqaqkaqta rimay allinninchispaq kasqanmanta. Pablon niran: “Tukuypin Diospa kamachinkuna kasqaykuta rikuchikuyku [...] cheqaq rimaq kasqaykuwan”, nispa (2 Cor. 6:4, 7). Chaytan Gran Bretaña llaqtayoq Testigo ruwaran carronta vendespa. Huk runa rantikuyta munaqtinmi hermanoqa mana iskayaspa sut’ita chay runaman willaran imakuna carronpi malograsqa kasqanmanta. Carrota probasqan qhepamantaq rantiqqa iñiqmasinchista tapusqa sichus Jehová Diospa testigon karan chayta. ¿Imaraykun chayta tapuran? Iñiqmasinchis honrado kasqanraykun allin p’achasqa limpio kasqanrayku ima. Chayraykun iñiqmasinchisqa chay runaman predicaran.

²⁰ Ñoqanchisrí, ¿hatunchanchischu Jehová Diospa sutinta honrado kasqanchiswan? Pablon niran: “Wikch’upuykun pakapi ruwasqakunatapas p’enqay ruwasqakunatapas, manataqmi q’otuspachu puriyku”, nispa (2 Cor. 4:2). Chayrayku, kallpachakusun runamasinchiswan cheqaqllatapuni rimananchispaq. Chhaynapin hanaq pachapi kaq Taytanchisqa hatunchasqa kanqa, llaqtanpas ancha allin qhawarisqa kanqa.

¿Imanispan kutichiwaq?

• ¿Pitaq runamasinchisri?

• ¿Iman cheqaqkaqta rimay?

• ¿Imaynatan honrado kasqanchiswan yanapakusunman Jehová Dios hatunchasqa kananpaq?

• ¿Imakunapin allinninchispaq cheqaqkaqta rimay?

[Tapuykuna]

[17 paginapi foto]

¿Usqhayllachu reqsikunchis imallapipas pantaruspanchis?

[18 paginapi foto]

¿Cheqaqtachu rimanki llank’anata maskhaspa?