Ia Tautala i le Mea Moni ma lou Tuaoi
Ia Tautala i le Mea Moni ma lou Tuaoi
“Ona ua outou tuu ese le pepelo, ia taʻitasi outou ma tautala i le mea moni ma lona tuaoi.”—EFE. 4:25.
1, 2. Ua faapefea ona manatu le toʻatele o tagata i le mea moni?
UA AUTAUSAGĀ o feteenaʻi manatu o tagata e faatatau i le mea moni po o le upu moni. I le senituri lona ono T.L.M., na taʻua ai e le fatusolo mai Eleni o Alcaeus, e faapea: “Faatoʻā iloa le mea moni pe a inu le uaina.” O lona uiga, e faatoʻā iloa le mea moni pe a soona inu se tagata i le uaina, ma atonu ua oo ai ina tautalatala. Sa faaalia foʻi e le kovana o Roma i le uluaʻi senituri, o Ponotio Pilato, le iai iā te ia o le vaaiga sesē e faatatau i le mea moni, ina ua ia fesili faaamuamu atu iā Iesu e faapea: “O le ā le upu moni?”—Ioa. 18:38.
2 Ua taatele i o tatou aso uiga feteenaʻi e faatatau i le mea moni. O le toʻatele o tagata e faapea mai o le faaupuga “mea moni,” e eseese lona faauigaga, pe e ese le mea moni mai le tasi tagata i le isi tagata. O isi e faatoʻā tautala lava i le mea moni pe afai e aogā pe foʻia vave ai se tulaga e tulaʻi mai iā i latou. Ua taʻua i le tusi The Importance of Lying e faapea: “O le tautala faamaoni o se faiga faatamālii, peitaʻi e ui e vaai i le faamaoni o se uiga e saʻo, ae e manatu i ai e lē o taimi uma e talafeagai ai a o faagasolo le olaga. E itiiti lava se filifiliga a le tagata i lenei mataupu—e tatau lava ona ia pepelo ina ia ola ai.”
3. Aiseā na avea ai Iesu ma faaaʻoaʻoga mataʻina o le tautala i le mea moni?
3 Ua ese mai ai la soo o Keriso! E leʻi faavae le silasila a Iesu i le mea moni, i filosofia faaletagata. Sa ia fetalai i taimi uma i le mea moni. E oo lava foʻi i ona fili sa latou faapea atu: “Le Aʻoaʻo e, matou te iloa o oe o se tagata faamaoni ma ua e aʻoaʻo atu le ala o le Atua e tusa ai ma le upu moni.” (Mata. 22:16) Ua faapena foʻi aso nei, o loo faaaʻoaʻo Kerisiano moni i le faaaʻoaʻoga a Iesu. E latou te lē o faatalatū e tautala i le mea moni. Ua latou ioe ma le lotoatoa faatasi ma le aposetolo o Paulo, o lē na apoapoaʻi atu i ona uso talitonu e faapea: “Ona ua outou tuu ese le pepelo, ia taʻitasi outou ma tautala i le mea moni ma lona tuaoi.” (Efe. 4:25) Seʻi o tatou iloiloina vala e tolu o upu a Paulo. Muamua, o ai lo tatou tuaoi? Lua, o le ā e uiga i ai le tautala i le mea moni? Ma lona tolu, e faapefea ona tatou faatatau lenei mau i o tatou olaga i aso taʻitasi?
O Ai lo Tatou Tuaoi?
4. I le lē pei o taʻitaʻi Iutaia i le uluaʻi senituri, sa faapefea ona faaatagia mai e Iesu le silafaga a Ieova po o ai lo tatou tuaoi?
4 I le uluaʻi senituri T.A., sa aʻoaʻo e nisi o taʻitaʻi Iutaia e faapea, e na o tagata Iutaia po o a latou uō e talafeagai ona taʻu o “tuaoi.” Peitaʻi, sa atoatoa ona faaatagia mai e Iesu uiga ma manatu o lona Tamā. (Ioa. 14:9) O le itu e mataʻina ai, sa ia faaalia atu i ona soo e faapea, e lē sili i le Atua le isi ituaiga tagata i lo le isi, po o le isi atunuu i lo le isi atunuu. (Ioa. 4:5-26) E lē gata i lea, na faailoa atu e le agaga paia i le aposetolo o Peteru e faapea, “e lē faailoga tagata le Atua, ae o lē e mataʻu iā te ia i nuu uma lava, ma fai le amiotonu, e talia e ia.” (Galu. 10:28, 34, 35) O lea la, e ao iā i tatou ona manatu i tagata uma o o tatou tuaoi, e ala i le faaalia atu o le alofa e oo lava foʻi iā i latou o ē atonu o ni fili.—Mata. 5:43-45.
5. O le ā e uiga i ai le tautala i le mea moni ma o tatou tuaoi?
5 Peitaʻi, o le ā na uiga i ai Paulo ina ua ia faapea mai, e ao ona tatou tautatala i le mea moni ma o tatou tuaoi? O le tautala i le mea moni e aofia ai le faamatala atu o faamatalaga moni, ma e lē taufaasesē. O Kerisiano moni e latou te lē mimilosesēina pe faasesē mea moni ina ia taʻitaʻisesē ai isi. E latou te “ʻinoʻino i le leaga” ae “pipii i le lelei.” (Roma 12:9) Ina ia faaaʻoaʻo i “le Atua faamaoni,” e ao ona tatou taumafai e faamaoni ma tautala saʻo i mea uma ma faamatalaga tatou te faia. (Sala. 15:1, 2; 31:5) Pe afai e tatou te filifili ma le faaeteete a tatou upu, e oo lava la i tulaga e lagona ai le matamuli, e mafai ona foʻia ma le faautauta, e aunoa ma le mafaufau faapea e ao ona tatou faaaogā ni faamatalaga taufaasesē.—Faitau le Kolose 3:9, 10.
6, 7. (a) Po o le tautala faamaoni o lona uiga e oo lava i faamatalaga e patino i le tagata, e ao ona tatou faailoa atu i tagata uma e fesili mai? Faamatala. (e) O ai e tatou te maufaatuatuaina, ma e talafeagai ona tatou avatu i ai se tali atoatoa?
6 Po o le tautala faamaoni ma isi e uiga faapea, e tatau ona tatou faailoa atu faamatalaga uma i so o se tasi e fesili mai iā i tatou? E leai. A o i ai Iesu i le lalolagi, sa ia faataʻitaʻia e faapea o nisi tagata e lē manaʻomia ona tali tuusaʻo i ai pe taʻu i ai se faamatalaga patino. Ina ua fesiligia o ia e taʻitaʻi lotu faafiaamiotonu, po o le ā le mana po o le pule na ia faia ai faailoga ma vavega, na faapea atu Iesu: “E tasi lava le mea lea ou te fia fesili atu ai. Afai tou te taʻu maia le tali, ona ou taʻuina atu foʻi lea po o le pule a ai ua ou faia ai nei mea.” Ina ua lē mafai e le ʻautusiupu ma le ʻautoeaina ona avatu se tali, ona faapea atu lea o Iesu: “Ou te lē taʻuina atu foʻi la iā te outou, po o le pule a ai ua ou faia ai nei mea.” (Mareko 11:27-33) Sa leʻi manatu Iesu faapea e tatau ona ia tali atu i le fesili, i le vaai atu i a latou faaaʻoaʻoga leaga o faiga piʻopiʻo ma le lē faatuatua. (Mata. 12:10-13; 23:27, 28) E faapena foʻi aso nei, e manaʻomia e tagata o Ieova ona faaeteete i tagata ua fulitua i le upu moni, ma isi tagata amioleaga o ē e faaaogā faiga faatogafiti mo fuafuaga manatu faapito.—Mata. 10:16; Efe. 4:14.
7 Sa faaalia foʻi e Paulo e faapea, o nisi tagata e ono lē talafeagai ona latou mauaina se tali atoatoa. Sa ia taʻua e faapea o ē “ua faitatala . . . ma isuisu fua i mataupu a isi tagata,” ua “tautatala fua i mea e lē tatau ona latou tautatala i ai.” (1 Timo. 5:13) Ioe, o i latou o ē e isuisu i mataupu a isi pe e lē talitonuina e tausi faalilolilo i mataupu e lē tatau ona faaalia, atonu ua latou iloa e lē mananaʻo isi e faamatala atu iā i latou ni faamatalaga. E tāua tele ai la ona utagia le fautuaga faagaeeina a Paulo e faapea: “Ia faia ma o outou sini le ola i se olaga toʻafimālie, ia aua le isuisu fua i mea a isi.” (1 Tesa. 4:11) Peitaʻi, e iai taimi atonu e manaʻomia ai e toeaina o le faapotopotoga ona fesili e faatatau i ni mataupu patino, ina ia faataunuu ai o latou tiute ua tofia ai. I lenā tulaga, e matuā talisapaia tele ai lo tatou felagolagomaʻi e ala i le tautatala faamaoni, ma o se fesoasoani tele lenā tulaga.—1 Pete. 5:2.
Ia Tautala Faamaoni i Mataupu Faaleaiga
8. E faapefea i le tautala faamaoni ona fesoasoani i sui o le aiga ina ia vavalalata ai le tasi i le isi?
8 E masani lava, e māfana a tatou faiā ma o tatou aiga. Ina ia faamalosia lenei faiā, e tāua tele ona tatou tautatala faamaoni le tasi i le isi. O le tele o faafitauli po o le lē femalamalamaaʻi, e mafai ona faaitiitia pe foʻia e ala i le saʻoloto ona tautala atu, faamaoni, ma agalelei i a tatou talanoaga. O se faaaʻoaʻoga, pe a tatou faia se mea sesē, pe tatou te mumusu e faailoa atu i a tatou paaga, i a tatou fanau, po o isi sui vavalalata o le aiga? O le faatoese atu mai le loto e fesoasoani ina ia tausia ai le filemu ma le autasi i totonu o le aiga.—Faitau le 1 Peteru 3:8-10.
9. Aiseā e lē avea ai lo tatou tautala faamaoni ma mea e tatou te faia ai faaupuga tigā soona lafo pe tautala lē mafaufau?
9 O le tautala faamaoni e lē uiga ai faapea e tatau ona tatou faaaogā ni faaupuga tigā soona lafo. O le tautala lē mafaufau, e tusa lava po o tautala i le mea moni, ae o le a lē talisapaia ai e tagata le faamatalaga ua fai. Na taʻua e Paulo e faapea: “Ia tuu lo outou ita umi, ma le itaitagofie, ma le lotoa, ma le soona ʻeʻē, ma upu masoā, atoa foʻi ma mea leaga uma. Ae ia agalelei le tasi i le isi, ia māfana lo outou alofa, ma ia fefaamagaloaʻi ma le lotoatoa, e pei ona finagalo malie le Atua e faamagaloina outou e ala iā Keriso.” (Efe. 4:31, 32) Pe a tatou talanoa atu i se auala agalelei ma faaaloalo, o le a faaaloalogia ai foʻi la tatou feʻau o loo taʻu atu, ma e faaalia ai le faaaloalo iā i latou o loo tatou talanoa atu i ai.—Mata. 23:12.
Ia Tautala Faamaoni i Mataupu Tau i le Faapotopotoga
10. O le ā e mafai e toeaina Kerisiano ona aʻoaʻoina mai i le faaaʻoaʻoga e sili ona lelei a Iesu, o le tautala faamaoni?
10 Sa fetalai atu Iesu i ona soo i se auala faigofie ma tuusaʻo. E agaalofa ana fautuaga i taimi uma, ae e na te leʻi faaitiitia le tāua o le mea moni ina ia faamalie ai lana ʻaufaalogologo. (Ioa. 15:9-12) O se faaaʻoaʻoga, ina ua faaauau ona fefinauaʻi ona soo po o ai o i latou e sili, sa maumauaʻi Iesu ae na ia fesoasoani atu ma le onosai iā i latou ina ia iloa e manaʻomia le lotomaulalo. (Mare. 9:33-37; Luka 9:46-48; 22:24-27; Ioa. 13:14) I se tulaga tutusa, e maumauaʻi toeaina Kerisiano i aso nei i le mea moni, ae e latou te lē pulepuletutū i le lafu mamoe a le Atua. (Mare. 10:42-44) E latou te faaaʻoaʻo iā Keriso e ala i le “agalelei [o] le tasi i le isi” ma ‘māfana le alofa’ i a latou feutagaʻiga ma isi.
11. O le alofa i o tatou uso e ao ona uunaʻia ai i tatou e fai le ā, e tusa ai o le auala e faaaogā ai o tatou laulaufaiva?
11 E ala i le tautala faamaoni i o tatou uso ae aua le soona tautala malosi, e mafai ai ona tatou faailoa atu mea o loo i o tatou mafaufau e aunoa ma le faatigā. O le mea moni, e tatou te lē mananaʻo e avea o tatou laulaufaiva e pei o se “tafi maʻai,” e ala i le faaaogā o le laulaufaiva ina ia faaoo ai manuʻaga tigā e ala i le soona tautala. (Sala. 52:2; Faata. 12:18) O le alofa i o tatou uso o le a uunaʻia ai i tatou e “aua neʻi tautala [o tatou] laulaufaiva i upu leaga, ma [o tatou] laugutu neʻi tautala faaʻoleʻole.” (Sala. 34:13) O lenei auala o le a tatou faamamaluina ai le Atua ma faatupuina ai le autasi i le faapotopotoga.
12. O fea le taimi e manaʻomia ai se gaoioiga faafaamasinoga pe afai ua pepelo se tasi? Faamatala.
12 E galulue mamafa toeaina e puipui le faapotopotoga mai iā i latou o ē faia pepelo taufaaleaga. (Faitau le Iakopo 3:14-16.) O se pepelo faatigā e fai ma le manatu ia afāina ai se tasi; o lona fuafuaga ia aafia le tagata i nisi o auala pe ia mafatia ai foʻi. E sili atu mea e aofia ai nai lo le fai o faamatalaga e lē tāua, taufaasesē, po o le soona faatetelē o faamatalaga saʻo. Ioe, o pepelo uma e sesē, peitaʻi e lē o tulaga lē faamaoni uma e manaʻomia ai se gaoioiga faafaamasinoga. O lea la, e manaʻomia e toeaina ona paleni, fetuutuunaʻi, ma faaaogā le faautautaga poto pe a filifili ua tatau ona fai se gaoioiga faafaamasinoga, pe afai ua faatupu e se tagata ua faia ni faamatalaga lē saʻo, se masaniga o le pepelo ma le loto i ai, ma le pepelo taufaasesē. Po ua lava le tau ina avatu o ni fautuaga maumauaʻi ma alofa mai le Tusi Paia?
Ia Tautala Faamaoni i Faiga Faapisinisi
13, 14. (a) E faapefea i nisi tagata ona lē taulau i le tautala faamaoni i tagata e latou te faigaluega ai? (e) O le ā le iʻuga lelei e mafai ona iʻu i ai ona o le faamaoni ma le tautala faamaoni i galuega?
13 O loo tatou soifua i se vaitaimi ua taatele ai le lē faamaoni, o lea atonu e lē faigofie ai ona teena le tofotofoga o le lē faamaoni i se tagata e faigaluega ai. Pe a talosaga mo se galuega, o le toʻatele o tagata ua matuā pepelo lava. O se faataʻitaʻiga, atonu e latou te soona faatele faamatalaga e faatatau i o latou tomai po o aʻoaʻoga, ina ia maua ai se galuega e lelei le totogi. I le isi itu, o le toʻatele o tagata faigaluega e faapea mai o loo galulue ae o loo fai mea e patino i le tagata lava ia, peitaʻi e lē o talafeagai lenā tulaga ma tulafono a le kamupani. Atonu e latou te faitauina mea e lē fesootaʻi ma a latou galuega, vili ni telefoni, momoli ni feʻau i luga o le telefoni, pe autilo foʻi i le Initaneti.
14 O Kerisiano moni e lē manatu i le faamaoni po o le tautala faamaoni faapea, o se mea e pule le tagata pe fai pe lē faia. (Faitau le Faataoto 6:16-19.) Na faapea mai Paulo: “Matou te mananaʻo ina ia faia mea uma ma le faamaoni.” (Epe. 13:18) O lea la, e faigaluega Kerisiano mo le aso atoa ina ia maua le totogi o le aso atoa. (Efe. 6:5-8) O le avea ma tagata faigaluega faamaoni ma fai lelei le galuega, e mafai ai foʻi ona viia lo tatou Tamā o i le lagi. (1 Pete. 2:12) O se faataʻitaʻiga, na faamālō atu le tagata na faigaluega ai Roberto i Sepania ona o lona faigaluega ma le faamaoni ma maufaatuatuaina. Ona o uiga lelei o Roberto, na iʻu ai ina faafaigaluega e le kamupani nisi Molimau. Sa faamaonia foʻi le avea o nei Molimau ma tagata faigaluega e sili ona lelei. A o faagasolo tausaga, na maua e Roberto galuega mo uso papatiso e toʻa luasefulutolu ma tagata suʻesuʻe o le Tusi Paia e toʻa valu!
15. E tatau faapefea i se Kerisiano faipisinisi ona faaalia o loo ia tautala faamaoni?
15 Pe afai e iai ni a tatou lava pisinisi, po o tatou tautatala faamaoni i a tatou feutagaʻiga uma faapisinisi, po o nisi taimi e tatou te lē tautatala faamaoni ai ma o tatou tuaoi? E lē tatau i se Kerisiano faipisinisi ona taʻu sesē atu se oloa po o se galuega ina ia vave ai ona taulia oloa faatau; e lē tatau foʻi ona ia ofo atu ni faiga faatogafalea pe talia tupe faasili. E tatou te mananaʻo e fai i isi le mea e tatou te mananaʻo e fai mai foʻi iā i tatou.—Faata. 11:1; Luka 6:31.
Ia Tautala Faamaoni i Ē e Pulea Matagaluega a le Malo
16. O le ā e tuuina atu e Kerisiano (a) i faipule silisili o malo? (e) iā Ieova?
16 Na fetalai Iesu: “Ia totogi atu mea a Kaisara iā Kaisara, a o mea a le Atua ia avatu i le Atua.” (Mata. 22:21) O ā ituaiga o “mea” e ao ona tatou totogi atu iā Kaisara, po o faipule silisili o malo? Ina ua fetalai Iesu i na upu, sa autū atu le mataupu i lafoga. O lea la, ina ia tumau se lotofuatiaifo mamā i luma o le Atua ma tagata, e usitaia e Kerisiano tulafono a le malo, e aofia ai ma tulafono e fesootaʻi atu i le totogiina o lafoga. (Roma 13:5, 6) Peitaʻi ua tatou iloa o Ieova o le Pule Silisili Ese, o le Atua moni e toʻatasi, o lē e tatou te alolofa i ai ma o tatou loto atoa, tagata atoa, mafaufau atoa, ma le malosi atoa. (Mare. 12:30; Faaa. 4:11) O lea e tatou te tuuina atu ai iā Ieova le gauaʻi e aunoa ma le faatalatū.—Faitau le Salamo 86:11, 12.
17. O le ā le vaaiga a tagata o Ieova i le mauaina o le fesoasoani i le lautele?
17 O le tele o atunuu o loo latou ofoina atu polokalame po o auaunaga mo le lelei lautele, ina ia fesoasoani i tagata o loo manaʻomia le fesoasoani faaletino. E leai se mea e sesē ai pe a maua e se Kerisiano lenā fesoasoani—o le mea tāua pe afai ua agavaa e mauaina. O le tautala ma le faamaoni ma o tatou tuaoi, o lona uiga e tatou te lē avatu ni faamatalaga sesē pe taufaasesē i pulega a malo, ina ia maua mai ai le fesoasoani tau seleni mai le malo.
Faamanuiaga Ona o le Faamaoni
18-20. O ā faamanuiaga e iʻu i ai ona o le tautala ma le faamaoni ma o tatou tuaoi?
18 E anoanoaʻi faamanuiaga e maua ona o le tautala faamaoni. E faatumauina ai iā i tatou se lotofuatiaifo mamā, lea e aumaia ai iā i tatou le filemu o le mafaufau ma se loto toʻafimālie. (Faata. 14:30; Fili. 4:6, 7) O le mauaina o se lotofuatiaifo mamā o se mea e tāua tele i le silafaga a le Atua. E lē gata i lea, pe a tatou faamaoni i mea uma, e lē manaʻomia la ona tatou popole e faapea ina neʻi iloa i tatou e tagata.—1 Timo. 5:24.
19 Seʻi manatu i se isi faamanuiaga. Na taʻua e Paulo e faapea: “I mea uma ua matou faailoa atu ai i matou o ni auauna a le Atua, . . . i le tautala i le upu moni.” (2 Kori. 6:4, 7) Sa faamaonia le moni o lenei tulaga i le mea na tupu i se Molimau e nofo i Peretania. Ina ua taumafai e faatau atu se taavale i se tagata na fuafua e na te faatauina, sa ia faamatala atu itu ma tulaga lelei o le taavale faapea foʻi ma mea o loo faalētonu, e aofia ai ma mea e lē o mafai ona iloa atu. Ina ua uma ona faataʻitaʻi le taavale, sa fesili atu le tagata na faatauina le taavale i le uso po o ia o se Molimau a Ieova. Aiseā na ia fesili atu ai faapena? Sa mātauina e le tamāloa le faamaoni o le uso faapea ma lona tumamā. O lea talanoaga na iʻu ai ina avatu e le uso se molimau lelei i le tamāloa.
20 Po o faapena ona tatou viia Lē na faia i tatou e ala i lo tatou faamaoni i taimi uma ma tautala faamaoni? Na faapea mai Paulo: “Ua matou lafoaʻia mea pepelo e māsiasi ai, e lē savavali ma le faapiʻopiʻo.” (2 Kori. 4:2) O lea la, seʻi o tatou faia le mea sili e mafai ina ia tautala ai ma le faamaoni ma o tatou tuaoi. O le faia faapea, o le a tatou avatu ai le viiga i lo tatou Tamā o i le lagi ma ona tagata.
O le ā Lau Tali?
• O ai lo tatou tuaoi?
• O le ā e uiga i ai le tautala faamaoni ma lo tatou tuaoi?
• E mafai faapefea i le tautala faamaoni ona viia ai le Atua?
• O ā faamanuiaga e iʻu i ai ona o le tautala faamaoni?
[Fesili mo le Suʻesuʻega]
[Ata i le itulau 17]
Po o faigofie ona e faailoa atu nai masei laiti?
[Ata i le itulau 18]
Po o e tautala faamaoni pe a e talosaga mo se galuega?