Meleluk me li kʼusi chkalbe jchiʼiltaktike

«Avi ti aviktaojik xa li jut kʼope, melel kʼusi xavalbe abaik ta jujuntal xchiʼuk li achiʼilike.» (EFE. 4:25, NM)

1, 2. ¿Kʼu yelan chilik epal krixchanoetik li kʼusi melel chichʼ alele?

 V OʼNE xa onoʼox ti ep ta tos kʼuxi chalbeik skʼoplal kʼusi melel li krixchanoetike. Jech kʼuchaʼal liʼe, li ta siglo 6 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike xi laj yal li j-alnichimalkʼop griego ti Alceo sbie: «Li kʼusi melele jaʼ te oy li ta poxe», taje jaʼ chakʼ ta aʼiel ti jaʼ to melel kʼusi chal jun krixchano kʼalal ep xaʼox yuchʼoje. Li ajvalil ta Roma ta baʼyel siglo ti jaʼ li Poncio Pilatoe, laj yakʼ ta ilel ti mu skʼan xaʼibe lek smelolal li kʼusi melel kʼalal xi la sjakʼbe Jesuse: «¿Cʼusi ti melele?» (Juan 18:38).

² Li ta jkʼakʼaliltike toj ep xchiʼuk toj jelajtik li kʼusi tsnopik ta sventa li melele. Oy buchʼutik chalik ti ep la ta tos kʼuyelan ta aʼibel smelolal li jpʼel kʼop melel, xie, o ti jelajtik la kʼuyelan chil jujun krixchanoe. Junantik xtoke chalik ti jaʼ noʼox la skʼan melel xi jkʼopoj mi sta-o chkiltike o mi muʼyuk chakʼ jvokoltike. Jech onoʼox, jun vune xi chale: «Kʼalal jamal jnaʼ xi jkʼopojutike toj kʼupil onoʼox sba, pe mu toj jtuneluk kʼalal skʼan ta jpoj jbatik ti bu kʼalal xuʼ kuʼuntike xchiʼuk sventa kuxul xi jkome. Mi ta jkʼan to chi jkuxiutike, ti kʼusi skʼan jpastike jaʼ ti jutik kʼope» (The Importance of Lying [Tsots skʼoplal ti jutik kʼope]).

3. ¿Kʼu yuʼun toj lek xuʼ jchanbetik stalelal li Jesuse?

³ Akʼo mi jech, li yajtsʼaklomutik Cristoe jelel kʼuyelan chkiltik taje. Li kʼusi melele maʼuk likem talel ta stojolal pʼijil krixchanoetik laj yil li Jchanubtasvanej kuʼuntike. Skotol onoʼox velta melel kʼusi laj yal li stuke, xchiʼuk jaʼ jech laj yichʼ ojtikinel ta stojolal li yajkontratake: «Jchanubtasvanej, ta jnaʼcutic ti jaʼ melel scotol cʼusi chavale, xchiʼuc ti jaʼ chachanubtasvan ta sbe Diose» (Mat. 22:16). Ta skoj ti jaʼ ta jchanbetik stalelal Jesús li yajtsʼaklomutik Cristoe, muʼyuk ep ta velta ta jnoptik kʼalal chkaltik li kʼusi melele. Jaʼ jech ta jnoptik ta sjunul koʼontontik ek li kʼusi xi laj yalbe yermanotak li jtakbol Pabloe: «Avi ti aviktaojik xa li jut kʼope, melel kʼusi xavalbe abaik ta jujuntal xchiʼuk li achiʼilike» (Efe. 4:25, NM). ¿Kʼu xa chi ti jchanbetik mas skʼoplal li mantal laj yal jtakbole? Baʼyel, jkʼeltik buchʼu ti jchiʼiltike. Xchibal, ta jkʼeltik kʼusi la skʼan laj yal li jtakbol kʼalal «melel kʼusi xavalbe abaik», ti xie, ta slajebale ta jchapbetik smelolal kʼuxi xuʼ xkakʼ ta jkuxlejaltik jujun kʼakʼal li mantal taje.

¿Buchʼu ti jchiʼiltike?

4. ¿Kʼuxi laj yakʼ lek ta ilel ti kʼuyelan chil krixchanoetik Dios li Jesuse, ti mu xkoʼolaj kʼuchaʼal li jnitvanejetik ta relijione?

⁴ Jlom jnitvanejetik ta relijion ta skʼakʼalil Jesuse, laj yakʼbeik xchan judioetik ti jaʼ noʼox la xchiʼilik li buchʼutik jmoj slumal xchiʼukike o li yamigotakike. Yan li Jesuse laj yakʼ lek ta ilel kʼuyelan chil sTot taje (Juan 14:9). Jtos ti kʼusi laj yakʼbe yil yajtsʼaklomtak li Jesuse, jaʼ ti muʼyuk bu tstʼuj Dios bu junukal lum o bu junukal stsʼunubal krixchano ti lek chile (Juan 4:5-26). Jaʼ jech laj yakʼ venta ta tsʼakal ek li jtakbol Pedro ti xi akʼbat snaʼ yuʼun li chʼul espiritue: «Muc tʼujbiluc bochʼo chcʼuxubin li Diose. Buyuc noʼox banamilal oy li cristianoetique lec ta xʼilatic yuʼun Dios me ta xichʼic ta muqʼue, me tspasic cʼusi tuqʼue» (Hech. 10:28, 34, 35). Jaʼ yuʼun chaʼa, skʼan me jchiʼiltik xkiltik skotol li krixchanoetike xchiʼuk ti jkʼantike, manchuk mi skontrainojutik (Mat. 5:43-45).

5. ¿Kʼusi la skʼan laj yal Pablo kʼalal «melel kʼusi xavalbe abaik ta jujuntal xchiʼuk li achiʼilike», ti xie?

⁵ Veno, pe ¿kʼusi smelolal li kʼusi xi laj yal Pabloe: «Melel kʼusi xavalbe abaik ta jujuntal xchiʼuk li achiʼilike»? Kʼalal melel li kʼusi chkaltike jaʼ  ti jech tajek chkaltik ti kʼusi kʼotem ta pasele, ti muʼyuk oy ta koʼontontik ta jutik kʼope. Li melel yajtsʼaklomutik Cristoe muʼyuk ta jeltik li kʼusi melel sventa yan xa-o kʼusi tsnopik li yantike. Moʼoj, yuʼun ti kʼusie ta jchʼuntik li mantal liʼe: «Contrainic li cʼusitic chopole; jaʼ acʼo avoʼntonic spasel li cʼusitic leque» (Rom. 12:9). Ta sventa ti ta jkʼan ta jchanbetik stalelal «li [Dios] ta melele», chkakʼbetik yipal ti naka tukʼuk li kʼusi chkaltike xchiʼuk li kʼusi ta jpastike (Sal. 15:1, 2; 31:5). Mi ta jkʼeltik lek li kʼusi chkaltike, xuʼ me xchapaj kuʼuntik kʼusiuk vokolil, akʼo mi chi jkʼexav yuʼun, mu me persauk xi jloʼlavan (kʼelo Colosenses 3:9, 10).

6, 7. 1) ¿Kʼu yuʼun mu persauk chkaltik skotol li kʼusi jnaʼojbetik skʼoplale? 2) ¿Buchʼutik oy sderechoik ti xkalbetik li kʼusi tsjakʼbutike?

⁶ Ta sventa ti kʼusi laj xa kaltike, ¿mi jaʼ van skʼan xal ti ta jtakʼtik stekel li kʼusi chkichʼtik jakʼbele xchiʼuk ti chkaltik stekel li kʼusi jnaʼojbetik skʼoplale? Mu persauk. Jamal laj yakʼ ta ilel Jesús ti oy buchʼutik mu staik-o ti tukʼ xa ta jtakʼbetike xchiʼuk ti xkalbetik jtosuk aʼyeje. Li jnitvanejetik ta relijion ti jecheʼ tspakʼta sbaike la sjakʼbeik Jesús buchʼu akʼbat sjuʼel sventa tspas li skʼelobiltak juʼelale, vaʼun xi takʼbatike: «Oy cʼusi ta jacʼboxuc jbeluc ec. Me chatacʼbicune, jaʼo ta xcalboxuc ec li bochʼo laj yacʼbun jvuʼel ti jech ta jpase». Ta skoj ti muʼyuk la skʼan la stakʼbeike, xi albatike: «Jech muʼyuc ta xcalboxuc ec li bochʼo laj yacʼbun jvuʼel ta jpas o li cʼusitic ta jpase» (Mar. 11:27-33). Ta skoj ti chopol kʼusi tspasik xchiʼuk ti chʼabal xchʼunel yoʼontonik li viniketik taje, mu persauk tstakʼbe laj yil li Jesuse (Mat. 12:10-13; 23:27, 28). Li avie skʼan me jchabi jbatik ta stojolal li jvalopatinej mantaletike, li buchʼutik tskʼan tsloʼlautike xchiʼuk li buchʼutik tskʼan ch-ilbajinvanike (Mat. 10:16; Efe. 4:14).

⁷ Li Pablo eke laj yal ti oy krixchanoetik ti chʼabal sderechoik ta snaʼel stekel li kʼusi tsjakʼbutike. Laj yalbe skʼoplal li krixchanoetik ti chloʼiltavanike xchiʼuk ti buyuk noʼox stikʼ sbaike, ti nopem xaʼi «chalic batel li cʼusi mu sventaicuque» (1 Tim. 5:13). Mi oy buchʼu ojtikinbil ti buyuk noʼox stikʼ sba o ti mu xnakʼ yuʼun li kʼusi mu stakʼ alele, mu me junuk krixchano ti jun xa yoʼonton chalbe li kʼusi chkʼot ta xkuxlejale. Li Pabloe akʼbat snaʼ yuʼun Dios sventa xal jun tojobtasel ti toj jtunele: «Mu me xbat aticʼ abaic ta loʼil ti bu mu aventaicuque. Jaʼ noʼox acʼbeic yipal spasel li avabtelique» (1 Tes. 4:11, Achʼ Testamento, ta skʼop Chenalhó). Melel, oy bakʼintik ti oy kʼusi tsjakʼbutik li moletik ta tsobobbail sventa spas yuʼunik li kʼusi sbainojike. Kʼalal jech taje tsots me skʼoplal ti meleluk li kʼusi chkaltike, yuʼun me jaʼ jech ta jkoltatik ti akʼo spas yuʼun li yabtelike (1 Ped. 5:2).

Meleluk xi jkʼopoj li ta yut jnatike

8. ¿Kʼu yuʼun mas to lek chkil-o jbatik xchiʼuk kutsʼ kaltik mi melel kʼusi chkal ta jnatike?

⁸ Jaʼtik onoʼox mas nopol oy ta jtojolaltik li kutsʼ kalaltike, vaʼun mi melel jnaʼ jkʼopon jbatik xchiʼukike mas to me chlekub ti kʼuyelan xkil jbatike. Mi jamal jnaʼ xi jkʼopoj, mi tukʼ jnaʼ kʼusi xkaltik xchiʼuk mi ta slekil koʼontontik chkaltike, ta me xjutukaj li kʼopetik ta kutsʼ kalaltike o mas me ta anil chchapaj kuʼuntik. Kʼalal oy kʼusi muʼyuk lek chbat ta pasel kuʼuntike, ¿mi tsots chkaʼitik ta yalbel jnup jchiʼiltik, kalab jnichʼnabtik o yan kutsʼ kalaltik ti voʼotik ta jmultike?  ¿O mi ta sjunul van koʼontontik ta jkʼantik perton? Jaʼ me jun-o koʼontontik xchiʼuk jmoj tsobolutik ta kutsʼ kalaltik ti ta jkʼantik pertone (kʼelo 1 Pedro 3:8-10).

9. Kʼalal melel li kʼusi chkaltike, ¿kʼu yuʼun mu xkoʼolaj xchiʼuk ti kʼalal mu jventatik-o li kʼusi chkaltike?

⁹ Kʼalal melel li kʼusi chkaltike, maʼuk me skʼan xal ti mu jventatik-o li kʼusi chkaltike o ti tsots xa chkaltike. Kʼalal chʼabal jpʼijiltik chi jkʼopoje, maʼuk me skʼan xal ti mas xa melel li kʼusi chkaltike o ti mas xa lek kʼusi chkʼot ta pasele. Xi tojobtasvan li Pabloe: «Jipic loqʼuel ta atojolic li cʼusitic toj cʼuxic chavalbe abaique, li scʼacʼal avoʼntonique, li sbicʼtal avoʼntonique, xchiʼuc ti xacʼaqʼuet noʼox chacʼopojique, xchiʼuc li chopolcʼoptavaneje, xchiʼuc li cʼusitic yantic chopole. Lec xavil abaic, cʼux xavaʼay abaic ta jujuntal. Talbat xapasbeic abaic perdón jech chac cʼu chaʼal la spasboxuc perdón Dios ta sventa li Cristoe» (Efe. 4:31, 32). Mi chi j-ichʼvan ta mukʼ ti kʼuyelan chi jkʼopoje xchiʼuk ti ta slekil koʼontontike, mas ichʼbil ta mukʼ chaʼi li krixchanoetike xchiʼuk mas me oy sbalil chilik li kʼusi chkaltike (Mat. 23:12).

Meleluk xi jkʼopoj li ta tsobobbaile

10. ¿Kʼusi toj lek xuʼ xchanik ta stojolal Jesús li moletik yajtsʼaklomtak Cristoe?

¹⁰ Lek tukʼ xchiʼuk lek noʼox ta yutsil la skʼopon yajtsʼaklomtak li Jesuse. Ta slekil yoʼonton la stukʼibtas li yajtsʼaklomtake, pe muʼyuk laj yakʼbe xnichimal li sloʼil sventa lek xa xaʼiike (Juan 15:9-12). Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal chut sbaik li yajtsʼaklomtak ta sventa ti buchʼu bankilal yuʼunike, li Jesuse tukʼ xchiʼuk oy smalael yuʼun ti kʼuyelan la skolta ta yaʼibel smelolal ti skʼan bikʼit xakʼ sbaike (Mar. 9:33-37; Luc. 9:46-48; 22:24-27; Juan 13:14). Li avi eke, li moletik yajtsʼaklomtak Cristoe ta sjunul yoʼonton tspakbeik skʼoplal li kʼusi tukʼe, manchuk mi jech, muʼyuk bu ti jaʼ xa yuʼun chaʼi sbaik li xchijtak Diose (Mar. 10:42-44). Chakʼbeik yipal ta xchanbel stalelal li Cristoe, chchʼunik li mantal liʼe: «Lec xavil abaic [xchiʼuk] cʼux xavaʼay abaic».

11. ¿Kʼusi tstij koʼontontik ta spasel ti jkʼanojtik li kermanotaktike?

¹¹ Melel onoʼox ti jamal skʼan xi jkʼopoj xchiʼuk li kermanotaktike, pe mi toj echʼ xa noʼox jamal ketik xtoke xuʼ me chopol xaʼiik kuʼuntik. Mu me jkʼantik ti jyayijesbetik yoʼonton yantik ta skoj li kʼusi kʼexlal sba chkaltike, ti xkoʼolaj xa kʼuchaʼal kuchilo ti lek tajek ye ti kʼuyelan chkʼopoj li kokʼtike (Sal. 52:2; Pro. 12:18). Li kʼanelale jaʼ me tstij koʼontontik ta xchʼunel li tojobtasel liʼe: «Qʼuelo me abaic, mu me xlocʼ cʼusi chopol ta aveic; pajeso me aveic ta epalcʼop» (Sal. 34:13). Jaʼ me jech chkichʼtik ta mukʼ li Diose xchiʼuk jaʼ me jech ta jkolta jbatik sventa junuk yoʼonton li tsobobbaile.

12. ¿Kʼusi jtosukal jut kʼop skʼan xichʼ chapanel ta stojolal jun komite, xchiʼuk kʼu yuʼun?

¹² Li moletike chakʼbeik yipal ta xchabiel li tsobobbail ta skoj li buchʼutik ta xchopolal yoʼonton tsjutik kʼope (kʼelo Santiago 3:14-16). Li buchʼutik ta xchopolil yoʼonton tsjutik kʼope, maʼuk noʼox ti ch-echʼik ta mase xchiʼuk maʼuk noʼox ti mu mero meleluk li kʼusi chalike. Li kʼusi oy ta yoʼontonik ti buchʼutik jech tspasike, jaʼ ti chakʼbeik svokol li yantike, ti chakʼbeik at-oʼontone xchiʼuk ti akʼo kʼuxuk xaʼiike. Ta batsʼi  melel, chopol skotol li jut kʼope, pe mu me skotoluk skʼan jun komite sventa chichʼ chapanel, jech oxal, li moletike skʼan me oyuk noʼox stukʼilik, oyuk noʼox srasonik xchiʼuk oyuk spʼijilik. Jaʼ yuʼun, kʼalal skʼan toʼox xichʼ chapanel jtosuk mulil ta stojolal komite sventa chapanvaneje, baʼyel me skʼan ti xi sjakʼbe sbaik li moletike: «¿Mi ojtikinbil ti echʼem snaʼ sjut kʼop li ermanoe, ti yolbaj xa jech tspase xchiʼuk ti ta xchopolil yoʼonton jech tspase? ¿O mi jaʼ van jun mulil ti muʼyuk mas tsotse xchiʼuk ti jaʼ noʼox skʼan akʼel tojobtasel ta slekil oʼontonal xchiʼuk ti lek tukʼ xichʼ akʼele?».

Meleluk xi jkʼopoj li ta pʼolmajele xchiʼuk li ta kabteltike

13, 14. 1) ¿Kʼuxi chloʼlavan ep krixchanoetik? 2) ¿Kʼusi sbalil ta jtatik mi muʼyuk chi jloʼlavane xchiʼuk ti baxbolutik ta abtele?

¹³ Toj echʼem xa noʼox ti loʼlaejbail ta balumil ta sventa abtelaletik avie, jaʼ yuʼun xuʼ van toj tsots chkaʼitik ti mu jchanbetik stalelal li krixchanoetik ti tsjutik kʼope. Jech kʼuchaʼal liʼe, oy buchʼutik ti mu xkʼexav tsjutik kʼop sventa tsta lek yabtelik xchiʼuk ti tspasik mas kanale, ti kʼusi tspasike jaʼ ti chalik ta svunal abtelal ti toj lek la xtojobik ta abtele o ti toj ep la chanunajemike. Ep krixchanoetik xtok ti staoj xa yabtelike ch-abtejik xa yilel, pe bu cha ta, yan-o kʼusi tspasik. Jech kʼuchaʼal liʼe, oy kʼusitik chaptaik ti maʼuk ta sventa yabtelike, chkʼopojik ta telefono, tstakik mensaje ta komputadora o tskʼelilanik li kʼusitik ta Internete.

¹⁴ Li melel yajtsʼaklomtak Cristoe skʼan me jamal xkʼopojik (kʼelo Proverbios 6:16-19). Xi laj yal li Pabloe: «Jech coʼntoncutic o ta jcʼancutic lec tucʼ chbat cuʼuncutic [skotol]» (Heb. 13:18). Jaʼ yuʼun chaʼa, mi chkichʼtik tojel sventa jun kʼakʼale, skʼan me xi j-abtej sjunul kʼakʼal (Efe. 6:5-8). Jech xtok, mi lek jnaʼ xi j-abtejutike jaʼ me chichʼ kʼupil kʼoptael li Jeovae (1 Ped. 2:12). Jaʼ jech chakʼ kiltik li kʼusi kʼot ta stojolal Roberto ti te nakal ta Españae. Li Robertoe kʼupil kʼoptaat yuʼun yajval ta abtel ta sventa ti lek xakʼ ta yoʼonton yabtele xchiʼuk ti tukʼ yoʼontone. Jech xtok, li empresae la saʼ mas yajrextikotak Jeova sventa te x-abtejik, xchiʼuk jaʼ jech toj lek tspas yabtelik. Oy xa ta sjayibal jabil ti skoltaoj ta sabel yabtel 23 ermanoetik li Robertoe xchiʼuk vaxakvoʼ jchanunetik ta Vivlia.

15. ¿Kʼuxi chakʼ ta ilel ti muʼyuk chloʼlavan li jun yajtsʼaklom Cristo ti ch-abtej ta yabtel stuke?

¹⁵ Mi chi j-abtej ta kabtel jtuktike, skʼan me tukʼuk koʼontontik xtok xchiʼuk mu xi jloʼlavan mi jsetʼuk. Mu me stakʼ sjut kʼop li yajtsʼaklom Cristo sventa xchʼam yuʼun li kʼusi chchone o kʼalal oy kʼusi tspas sventa tsta-o stakʼine. Mu me stakʼ xmanvan ta takʼin xchiʼuk mu me stakʼ xakʼ sba ta manel ta takʼin. Jaʼ yuʼun, ti kʼuyelan ta jkʼantik akʼo spasbutik li krixchanoetike, jaʼ jech skʼan jpastik ek (Pro. 11:1; Luc. 6:31).

Meleluk xi jkʼopoj ta stojolal j-abteletik

16. 1) ¿Kʼusi skʼan xakʼbe j-abteletik li yajtsʼaklomtak Cristoe? 2) ¿Xchiʼuk kʼusi skʼan xakʼbeik li Jeovae?

¹⁶ Xi laj yal li Jesuse: «Acʼbeic cʼusi jaʼ yuʼun li Cesare; acʼbeic noxtoc cʼusi jaʼ yuʼun li Diose» (Mat. 22:21). ¿Kʼusitik ti jaʼ yuʼun li Cesare, jaʼ xkaltik, li j-abteletike? Veno, kʼalal jech laj yal li Jesuse jaʼo chalbeik skʼoplal li patanetike. Jaʼ yuʼun chaʼa, sventa lekuk li snopbenal kuʼuntik ta stojolal Dios xchiʼuk ta stojolal krixchanoetike, skʼan me jchʼuntik li mantaletik ti bu nakalutike xchiʼuk li mantaletik ta sventa li stojel patanetike (Rom. 13:5, 6). Akʼo mi jech, jnaʼojtik ti jaʼ noʼox Mukʼta Ajvalil li Jeovae, ti jaʼ li melel Diose, xchiʼuk jkʼanojtik ta sjunul koʼontontik, ta skotol jkuxlejaltik, ta sjunul jnopbentik xchiʼuk ta skotol kipaltik (Mar. 12:30; Apo. 4:11). Jaʼ yuʼun, jaʼ noʼox stuk skʼan jchʼunbetik smantal xchiʼuk muʼyuk kʼusi jmalaojtik chi j-akʼbat ti jech ta jpastike (kʼelo Salmo 86:11, 12).

17. ¿Kʼu yelan chkiltik li yajtsʼaklomutik Cristo li koltael chakʼ ajvalile?

 ¹⁷ Ta epal lumetike chkoltaatik yuʼun ajvalil li buchʼutik oy kʼusi chtun yuʼunike. Mu me chopoluk ti stabeik sbalil yajtsʼaklomtak Cristo li koltaeletik chakʼ ajvalile, pe meleluk me xalik un li kʼusi chjakʼbatik sventa staik li koltael taje. Li buchʼutik melel xkʼopojike muʼyuk tsjutik kʼop o ti tsloʼlaik li ajvalil sventa staik li koltael chakʼe.

Li matanaletik ta jtatik kʼalal muʼyuk ta jutik kʼope

18-20. ¿Kʼusitik matanal tstaik li buchʼutik melel xkʼopojike?

¹⁸ Mi naka melel kʼusi chkaltike ep me matanal ta jtatik. June jaʼ ti lek snopbenal kuʼuntike, yuʼun jaʼ jun koʼontontik yuʼun, xkuxet noʼox koʼontontik xchiʼuk ti toj ep sbalil chil Jeovae (Pro. 14:30; Fili. 4:6, 7). Yan xtoke, jaʼ ti muʼyuk bu jechutik xchiʼuk li buchʼu tsjut kʼop ti ta xiʼel kuxule (1 Tim. 5:24).

¹⁹ Jkʼelbetik yan sbalil ti muʼyuk ta jutik kʼope. Xi laj yal li Pabloe: «Jaʼ noʼox oy ta coʼnton chcacʼcutic ta ilel ti ta melel vuʼuncutic oy cabtelcutic ta stojol Diose [...,] ti melel cʼusi chcalcutique» (2 Cor. 6:4, 7). Taje jaʼ jech kʼot ta pasel ta stojolal jun yajrextiko Jeova ta Gran Bretaña ti chchon skaroe. Kʼalal tal jun vinik ti tsman yaʼi li karoe, li ermanoe jamal laj yalbe ti kʼusitik sokem yuʼun li skaroe xchiʼuk li kʼusitik sokem ti mu xvinaje. Kʼalal laj xaʼox spas yaʼi preva mi xanav li karoe, li jmanolajele la sjakʼbe mi jaʼ yajrextiko Jeova li ermanoe. ¿Kʼu yuʼun ti jech la sjakʼe? Jaʼ ti lek tukʼ kʼopoj li ermanoe, xchiʼuk ti lek ta kʼelel li spat xokone. Ta skoj ti jech loʼilajike, li ermanoe la xcholbe lek mantal li vinike.

²⁰ Li voʼotik une, ¿mi ta jkolta jbatik ti akʼo xichʼ kʼupil kʼoptael Jeova ta skoj ti melel chi jkʼopoje? Xi laj yal li Pabloe: «[La] jipcutic comel li cʼusi mucul ta pasel ti qʼuexlal sbae. Muʼyuc ta jtunes jbijilcutic sventa chiloʼlavancutic» (2 Cor. 4:2). Jaʼ yuʼun chaʼa, jpastik persa ti meleluk li kʼusi chkaltike. Mi jech ta jpastike, ta me xichʼ kʼupil kʼoptael li jTotik ta vinajel ti jech sta-oe, xchiʼuk jaʼ me jech lek skʼoplal li steklumale.

¿Kʼusi van stakʼobil chaval?

• ¿Buchʼu jaʼ ti jchiʼiltike?

• ¿Kʼusi skʼan xal ti muʼyuk ta jutik kʼope?

• ¿Kʼuxi xuʼ xkoltavan ta skʼupil kʼoptael Jeova ti melel chi jkʼopoje?

• ¿Kʼusitik matanal tstaik li buchʼutik melel xkʼopojike?

[Sjakʼobiltak sventa xchanobil]

[Lokʼol ta pajina 17]

¿Mi ta anil noʼox chkakʼtik venta li kʼusitik chopol la jpastike, akʼo mi mu toj tsotsuk skʼoplal?

[Lokʼol ta pajina 18]

¿Mi melel kʼusi chaval kʼalal cha saʼ avabtele?