Kasin Antam la?

Akin et labalabay na saray Romanon sundalo a nakayarian so aysing nen Jesus?

Saramay apatiran sundalo ya angipasak ed si Jesus et impankapat day kawes to. Balet, inkuan na Juan 19:23 a “say aysing [odino, walad dalem ya aysing nen Jesus et] andi nandaitan, inabel ya amin nanlapu ed tagey.” Nantotongtongan na saraman a sundalo ya ag-itan pilaten, noagta pampapalaranan da pian naamtaan no siopay makala. Panon a gagawaen so ontan ya aysing?

Saray walad dalem ya aysing et singa kamisitan anggad pueg o kalitkalit, a gawa’d abel a linen odino wool. Kaslakan lan say panggagawa ed saraya et panlaktipen so duaran kuadrado odino rektanggulon abel, ya idait so taloran gilig na saratan. Balet ta mangitilak na labutay ulo tan taklay.

Wala ni mas mablin klase na aysing ya ontan met so inkagawa to, balet ta say inusar unong ed libron Jesus and His World et “sakey labat ya andukey ya abel, a binutawan ed pegley pian walay labutay ulo, insan intupin aminsan,” insan lilipan itan, tan daiten so nantupag a diking.

Saray aysing ya anggapon balot so dait to, a singa samay insulong nen Jesus, et diad Palestina labat gagawaen. Walay uusaren dan akaalagey a panag-arameyan, a ditan et walay duaran nantupag a dasig na makakapal iran tinebey. Insan iratan salet-saletan na manag-aramey na pabenlag a tinebey, manlapud arap a manpabeneg, “kanian napapawala so abel a say uhas to et singa tubo,” so kuan na sakey a libro. Nayarin mataltalag so walaan na ontan ya aysing ya anggapon balot so dait to, kanian agaylay panlabay na saramay sundalo a nakayarian itan.

Kasin walaray manag-asikasoy bayaong ed Israel nensaman?

Unong ed Hebreon Kasulatan (a kaslakan a tatawagen a Daan a Sipan), insipan na Dios ed saray Israelita nensaman ya iyakar to ra’d “dalin a panagusan na gatas tan dilo.” (Exodo 3:8) Sano sasalambiten na Biblia so dilo, say kaslakan a tutukoyen to et samay tagano a pawawalaen na saray bayaong (bee). Anggapoy nabasa tayo ed Biblia nipaakar ed panag-asikaso na bayaong diad Israel pian makapawalay dilo. Balet diad agano ni, adiskobre ed Patar na Bet She’an diad Israel a walaray manaayam diman nensaman a “say anapan da et panag-asikaso na bayaong.”

Diad Tel Rehov, akotkot na saray researcher na Hebrew University of Jerusalem’s Institute of Archaeology so pasen a pangokomponian ed saray bayaong ya inusar nen manga koma-samplo ya anggad koma-siam a siglo B.C.E. Satan so panaon a ginmapon inuleyan na saray arari so Israel. Sankaunaan iyan pankanawnawa ya adiskobre diad Middle East iray panagkomponian na bayaong. Kakalkulaen dan sayan akotkot da et walaan na manga sanlasus ya ubong a nandarasig. Kada dasig et walay talora odino onsulok ni a nantatapewan ya ubong.

Inkuan ni na satan ya unibersidad a say itsura na kada ubong et “singa tubo a gawa’d pitek . . . say karukey to et manga 30 pulgada tan say kakapal to et 15 pulgada. . . . Saray eksperiensyadon manag-asikasoy bayaong tan saray iskolar a linma ed saman a lugar et angalkulan ngalngali kapaldua a tonilada a dilo so natitipon ed sarayan ubong ed kada taon.”

[Litrato ed pahina 22]

Samay akakotkotan diad Tel Rehov

[Credit Line]

Institute of Archaeology/Hebrew University © Tel Rehov Excavations