Xana A Wu Swi Tiva?

I yini lexi endleke nguvu ya Yesu ya le ndzeni yi naveriwa hi masocha ya Rhoma?

Masocha ya mune lama a ma rhangele ku dlayiwa ka Yesu ma avelane tinguvu takwe. Yohane 19:23 yi ri: “Kambe nguvu ya [Yesu ya] le ndzeni a yi nga ri na ndzhungo, hikuva a yi lukiwe ku suka ehenhla hi ku leha ka yona.” Masocha ma endle xiboho xo ka ma nga yi handzuli kambe ma tirhisa vuhlolotwana ku kuma leswaku a yi ta va ya mani. Xana nguvu yoleyo a yi endlisiwe ku yini?

Nguvu ya le ndzeni yi vonaka yi kombetela eka xiambalo lexi fanaka ni xikipa lexi rhungiweke hi lapi kumbe wulu lexi leheke ku ya fika ematsolweni kumbe eminkondzweni. Nguvu leyi hakanyingi a yi rhungiwa hi malapi mambirhi lama nga ni matlhelo ya mune lama ringanaka, a ku rhungiwa ku pfariwa matlhelo manharhu. A ku siyiwa timbhovo leswaku munhu a kota ku nghenisa nhloko ni mavoko.

Buku leyi nge Jesus and His World yi vula leswaku timpahla tin’wana to durha a ti rhungiwa hi ndlela leyi fanaka kambe a ku tirhisiwa “lapi rin’we ro leha, leri petsiweke kutani ku tsemiwa mbhovo laha nhloko yi nga ta nghena hakona.” Kutani laha ku tsemiweke mbhovo ku petsiwa.

Tinguvu leti a ti nga ri na ntila lowu kombisaka laha ti hlanganisiweke kona, ku fana ni ya Yesu, a ti rhungiwa ePalestina ntsena. A ti ri ni mintila leyi rhungiweke yi longoloka ku suka emahlweni ku ya endzhaku. Mukambisisi un’wana u vule leswaku murhungi a a lulamisa muchini wakwe leswaku a rhunga tilayini leti yaka ematlhelo, ku suka emahlweni ku ya endzhaku “a endla nguvu ya xirhendzevutana.” Masocha a ma lava nguvu yoleyo hileswi a yi nga tolovelekanga.

Xana eIsrayele wa khale a ku ri ni vafuwi va tinyoxi?

Hi ku ya hi leswi vuriwaka hi Matsalwa ya Xiheveru, Xikwembu xi tshembise Vaisrayele va khale leswaku a xi ta va nghenisa “etikweni leri khulukaka ntswamba ni vulombe.” (Eksoda 3:8) Swi vonaka onge Matsalwa yo tala lama vulavulaka hi vulombe ma va ma vula vulombe bya tinyoxi. Bibele a yi vuli leswaku a ku ri ni vanhu lava a va fuwa tinyoxi eIsrayele wa khale. Hambiswiritano, sweswi ku kumiwe nchumu wun’wana enkoveni wa Bet She’an eIsrayele lowu kombisaka leswaku eminkarhini ya khale vaaki a va “fuwa tinyoxi.”

Valavisisi lava humaka eYunivhesiti ya le Yerusalema ya Xiheveru eTel Rehov, lava dyondzisaka ta vuyimburi va tshubule ndhawu leyi a yi ri ni nchumu lowu tinyoxi a ti fuyiwa eka wona leswaku ti endla vulombe ku sukela hi lembe-xidzana ra vukhume ku ya fikela eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vukaye B.C.E. hi nkarhi wa ku fuma ka tihosi to sungula ta Israyele. A ku ri ro sungula ku va ku kumiwa nchumu lowu a ku fuyiwa tinyoxi eka wona ematikweni ya le Vuxa Xikarhi. Ku ehleketiwa leswaku swilo swo fuwa tinyoxi leswi a swi nghenisiwa endhawini leyi ti fuyiwaka eka yona a swi ri 100, a swi tlhandlekiwa swi va swinharhu swi tlhela swi forisiwa kunene.

Hi ku ya hi xiviko xa yunivhesiti nchumu wun’wana ni wun’wana lowu tinyoxi a ti fuyiwa eka wona a wu ri “xirhendzevutana lexi endliweke hi vumba . . . lexi anameke 40 wa tisentimitara xi leha 80 wa tisentimitara. . . . Vafuwi va tinyoxi lava nga ni ntokoto ni valavisisi lava endzeleke ndhawu leyi va ringanyeta leswaku a ku hakutiwa vulombe lebyi nga endlaka 454 wa tikhilogiramu lembe ni lembe.”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 22]

Ndhawu Ya Tel Rehov

[Xihlovo Xa Kona]

Institute of Archaeology/Hebrew University © Tel Rehov Excavations