¿Uraqin wiñay jakañ suytʼäwit Jesusax yatichpachänti?

“Diosax taqi jachanakapwa nayranakapatxa picharani, janirakiw jiwañas [...] utjkxaniti.” (APO. 21:4.)

1, 2. Nayra patak maranakan jakasir walja judionakaw aka Uraqin wiñay jakañ suytʼäwinïpxäna, ¿kunjamatsa uk yattanxa?

 MÄ KUTIXA, mä apnaqir qamir waynaw tʼijusin Jesusar jikxatäna, ukat qunqurtʼasisasti akham sasaw jisktʼäna: “Suma yatichiri, ¿kuna lurañaxasa wakisi wiñay jakañ katuqañatakixa?” sasa (Mar. 10:17). ¿Uka chachax kawkhansa wiñay jakañ katuqañ suyäna? Kunjamtï nayrïr yatichäwin yatiqawaytanxa, nayra tiemponakanx Diosaw judionakarux jiwatat jaktaña ukat aka Uraqin wiñay jakañ suytʼäwi churäna. Nayra patak maranakan jakasir judionakax uka pachpa suytʼäwinïpxarakïnwa.

² Jesusan Marta sat amigapax akham sänwa: “Jïsa, [jilajan] qhipa urun jaktañapxa yattwa” sasa. Uk sasinxa, jutïrinwa aka Uraqin jiwatat jaktañax utjani sasaw amuyaskpachäna (Juan 11:24). Chiqansa saduceonakax janiw khitis jiwatat jaktkaspati sasaw sapxäna (Mar. 12:18). Ukampisa janiw taqi judionakax ukham amuyapkänti, George Foot Moore sat jaqin arstʼatapatwa ukham amuytanxa, jupax akham sänwa: “100 ukat 200 nayrïr pacha maranakan qillqatanakaw jaqinakax aka suytʼäwinïpxatap uñachtʼayi: mä urux nayra tiemponakan jiwir jaqinakax wasitat aka Uraqin jaktanxapxañapa” sasa (Judaism in the First Centuries of the Christian Era [El judaísmo de los primeros  siglos de la era cristiana]). Ukhamasti, uka qamir jaqix aka Uraqin wiñay jakañ katuqañwa suyäna.

3. Aka yatichäwinxa, ¿kuna jisktʼanakarus qhanañchasiskani?

³ Jichhürunakanxa, walja yupaychäwinaka ukat Bibliat yatxattʼat walja jaqinakaw Jesusax janipuniw Uraqin wiñay jakañ suytʼäwit yatichkänti sasin sapxi. Ukhamarusa, jila part jaqinakax jiwxasin ajayunakax jakapki ukaruw sarxañäni sasaw sapxaraki. Ukatwa, Griego Arut Qullan Qillqatanakan “wiñay jakaña” siski uka aru liytʼapxi ukhaxa, alaxpachan jakañat parli sasaw sapxi. Ukampis ¿ukax chiqäpachati? ¿Jesusax wiñay jakañ tuqit parlkasax kun sañs munäna? ¿Arkirinakapax uka tuqit kuns amuyapxäna? ¿Griego Arut Qullan Qillqatanakaxa Uraqin wiñay jakañ suytʼäwit yatichiti?

“Taqi kunas wasitat machaq luraskan” ukhaxa wiñay jakañaw utjani

4. ¿“Taqi kunas wasitat machaq luraskan” ukhax kunjamäxanisa?

⁴ Ajllit cristianonakakiw jiwatat alaxpachan jaktasin Uraqxaru apnaqanipxani sasaw Bibliax yatichi (Luc. 12:32; Apo. 5:9, 10; 14:1-3). Ukampisa, Jesusax wiñay jakañat parlkäna ukhaxa, awisax janiw alaxpachar saririnakatak parlkänti. Jesusax qamir waynarux taqi yänakam jaytxam ukat nayar arkita sänwa, ukat uka waynax wali llaktʼat sarawayxän ukhax kunas pasäna uka tuqit amuytʼañäni (Mateo 19:28, 29 liytʼasiñapawa). Jumanakaw “tunka payani Israel tribükis” ukanakar apnaqapxäta ukat taripapxarakïta sasaw apostolanakapar Jesusax säna. ¿Uka tunka payan tribunakax khitinakäpxisa? Uraqin jakañatak suytʼäwinïpki ukanakäpxiwa (1 Cor. 6:2). Ukhamaraki, “taqi” khititix nayar arkitani ukhax mä suma churäwi katuqarakini sasaw säna. Uka arkirinakax “wiñay jakañ” katuqapxañaparakïnwa, ukxa “taqi kunas wasitat machaq luraskan” ukhaw phuqasini.

5. ‘Taqi kunas wasitatwa machaq lurasini’ siski ukaxa, ¿kamsañs muni?

⁵ ‘Taqi kunas wasitatwa machaq lurasini’ sasinxa, ¿Jesusax kun sañs munäna? Griego arut jaqukipatäki uka arxa yaqhip Biblianakanxa ‘machaq uraqi’, (NM) ukat ‘machaq jakaña’, (MT) sasaw jaqukipapxaraki. Jesusax uka aru aytasax janiw jukʼamp qhanañchxänti, chiqans nayra tiempotpach judionakan wali uñtʼat suytʼäwitwa parlaskäna. Jutïrinxa “taqi kunas wasitat machaq luraskan” ukhawa, kunjamäkantix aka Uraqix Edén huerton Adanampi Evampix janïr juchachasipkäna uka pachparuw aka Uraqix kuttani sasaw Jesusax yatichäna. Ukhawa Diosax “mä machaq alaxpachampi mä machaq uraqimpi” lurä sas arskäna ukax phuqhasini (Isa. 65:17).

6. ¿Uwijanakampit cabritonakampit parlki uka uñachtʼäwix kunsa wiñay jakañ suytʼäwit yatichistu?

⁶ Akapachan tukusïwip tiempot parlkäna ukhawa, Jesusax wasitat wiñay jakañat parläna (Mat. 24:1-3). “Jaqin Yuqapax reyjama jutkani ukapachaxa, angelanakapampi muyuntataw jupax quntʼasini tronoparuxa taqi chʼaman  kankañapampi. Taqi markanakankir jaqinakarakiw jupan nayraqataparux tantachtʼasipxani. Jupasti jupanakarux jaljarakiniwa, kunjämtix awatirix ovejanakarux cabritonakat jaljkix ukhama.” Khitinakatix juchañchatäpkani ukanakax “[‘wiñay tʼunjäwiruw’, NM] jupanakax sarapxani, aski jaqinakasti wiñay jakañarurakiw sarapxani”. Wiñay jakañ katuqapkani uka ‘aski jaqinakaw’ Criston ajllit ‘jilanakaparux’ taqi chuyma yanaptʼapxi (Mat. 25:31-34, 40, 41, 45, 46). Niyakixay ajllitanakakix alaxpachan Diosan Apnaqäwipan apnaqapxchinixa, ‘aski jaqinakax’ uka apnaqäwin apnaqatäpxaniwa. Biblian mä profeciapax akham siwa: “[Jehová Diosan Reyipax] maysa lamar qutat maysa lamar qutkam apnaqpam, Eufrates jawirat qalltasa, aka uraq tukuskama” sasa (Sal. 72:8). Ukhamawa, uka Apnaqäwin apnaqat jaqinakax wiñayaw aka Uraqin jakasipxani.

¿Kunsa Juan librox qhanañchistu?

7, 8. ¿Jesusax kuna pä suytʼäwitsa Nicodemor parläna?

⁷ Akhakamax “wiñay jakañ” siski uka arxa qhawqha kutis Mateo, Marcos ukat Lucas libronakan uñsti ukwa yatiqawaytanxa. Jichhax Juan librot yatxatarakiñäni, ukanxa Jesusax 17 kutiw wiñay jakañat parläna. Kunapachas uka tuqit parläna uk uñjañäni, ukhamatwa kunsa Jesusax Uraqin wiñay jakañ suytʼäwit yatichäna uk yatiñäni.

⁸ Juanan qillqataparjamaxa, Jesusax Nicodemo sat mä fariseomp parlkäna ukhaw wiñay jakañat nayraqat parläna. Juparux akham sänwa: “Khititix umampita ajayumpita jan naskani ukax, janiw Diosan reinopar mantkaspati” sasa. Ukhamax Diosan alaxpach Apnaqäwipar mantañatakixa maynix ‘wasitat naciñapaw’ wakisi (Juan 3:3-5). Ukxarusti, jila part jaqinakatakix kuna suytʼäwis utji, ukwa Jesusax arstʼarakïna (Juan 3:16 liytʼasiñapawa). Jesusax aka pä suytʼäwitwa parläna: ajllit arkirinakapatakix alaxpachan wiñay jakañ suytʼäwita ukat mayni arkirinakapatakix Uraqin wiñay jakañ suytʼäwita.

9. ¿Jesusax kuna suytʼäwitsa Samariankir warmirux parläna?

⁹ Jerusalén markan Nicodemompi parlañ tukuyasaxa, Jesusax Galilea tuqiruw sarxäna. Samariankir Sicar marka jakʼanwa Jacobun phujup chiqäwjan mä warmimpi parlarakïna, akham sasa: “Khititix naya churkta uka umat umkani ukaxa, janiw mayampis pharjayaskxaniti. Kawkïr umtix nayax churkta ukaxa jupa pachpanwa jalsuni wiñay jakañ churañataki” sasa (Juan 4:5, 6, 14). Diosax jaqinakar Jupampi sum apasiñasataki ukat wiñay jakañ katuqañasataki yanaptʼanak churkistu ukaw uka umaxa. Apocalipsis libronxa, Jehová Diosan aka arunakapaw jikxatasi: “Umat pharjatarusti nayax jalsuri jakañ churir umwa inaki churäxa” sasa (Apo. 21:5, 6; 22:17). Ukhamasti Jesusax Samariankir warmirux janiw alaxpachan ajllit arkirinakapan suytʼäwipatak parlkänti, jan ukasti Uraqin wiñay jakañ suytʼäwinipki ukanatsa parlarakïnwa.

10. Jesusax Betesda sat uma estanquen mä usut jaqir qullasaxa, ¿kunsa uñisirinakapar wiñay jakañat säna?

¹⁰ Qhipa maraxa, Jesusax Jerusalenaruw kuttʼäna, ukanwa Betesda sat uma estanquen mä usutar uñjasax qulläna. Judionakax ukham qullatapat jan walinak parlasipkäna ukhaxa, jupax akham sänwa: “Diosan Yuqapax janiw kuns jupa pachpat lurkaspati, jan ukasti kuntix Awkix lurki ukarakwa luri” sasa. Ukat Awkix “Yuqaparuw taqi munañapa churi juchañchañapataki” sasinsti, akham saskakïnwa: “Khititix nayan arsutajar istʼkixa, ukhamarak khititix khitankitu ukarus iyawskaraki ukaxa wiñay jakañaniwa” sasa. Ukat sarakïnwa: “Horasax purininiwa taqi jiwatanakasti [Jaqin Yuqapan] arupx istʼapxaniwa. Ukatsti uka jiwatanakax jaktapxaniwa aski luririnakasti wiñay jakañatakiw jaktapxani. Ñanqha luririnakasti juchañchatäñatakiw jaktapxani” sasa (Juan 5:1-9, 19, 22, 24-29). Nayaw judionakan Uraqin wiñay jakañ suytʼäwip phuqasiñapatakix Diosan ajllitäta sasaw Jesusax uñisirinakapar säna, ukxa jiwatanakar jaktayasaw phuqasapäna.

11. Jesusan arunakapax Juan 6:48-51 qillqatan liytʼktan ukax Uraqin wiñay jakañ suytʼäwitwa parlaskaraki, ¿kunjamsa uk yattanxa?

 ¹¹ Galileanxa, waranq waranq jaqinakaw Jesusar thaqhapxäna milagro tuqnam jupanakar manqʼayañapataki. Ukampisa jupax yaqha kasta manqʼatwa jupanakar parläna, ‘jakañ churir tʼantʼat’ parlaskäna (Juan 6:40, 48-51 liytʼasiñapawa). “Naya churkä uka tʼantʼaxa nayan janchixawa” sasaw säna. “Khititix aka tʼantʼat manqʼkani[xa]”, mä arunxa khititix luqtasïwijaru iyawskanixa, “wiñayatakiw jakani” sasaw säna. Ukampisa, Jesusax janiw alaxpachan Diosan Apnaqäwipan jupamp chika apnaqapkani ukanak laykukix jiwawaykänti, jan ukasti iyawsir jaqinak laykurakiw jiwawayi. Ukhamasti Jesusax wiñay jakañat parlasaxa, judionakax kuna suytʼäwinipxänsa uka tuqitwa parlaskarakïna. Jupanakax Mesiasan Waranq Maranaka Apnaqäwipan aka Uraqin wiñay jakañ suytʼäwinïpxänwa.

12. Uwijanakajarux wiñay jakañ churä sasin uñisirinakapar säna ukhaxa, ¿kuna suytʼäwitsa Jesusax parlaskäna?

¹² Qhipatxa, Jerusalenan templon urupa fiestachapkäna ukhaxa, uñisirinakaparux Jesusax akham sänwa: “Ukampis jumanakax janiw iyawsapktati, jan nayan ovejanakaxäpxatam layku [...]. Nayan ovejanakaxax arux uñtʼiwa, nayasti uñtʼaraktwa, jupanakasti arkapxarakituwa. Nayax wiñay jakañwa churta” sasa (Juan 10:26-28). ¿Jesusax alaxpachan jakañatakti parlaskpachäna jan ukax Uraqin wiñay jakañxat parlarakpachäñcha? Uka nayrakiw Jesusax aka arunakampi arkirinakapar chuymachtʼäna: “Jan axsarapxamti, jiskʼa tama ovejanakaxa, [...] Awkimax khuyapayasiñapana reinop churaña munapxtam” sasa (Luc. 12:32). Ukampis templon urupa fiestachapkäna ukhaxa, akham sänwa: “Utjarakituwa yaqha ovejanakaxa, ukanakasti janiw aka uyunkkiti, ukanakarux apaniñaxarakiwa” sasa (Juan 10:16). Ukhamasti, Jesusax uñisirinakapampi parlkäna ukhaxa, ‘jiskʼa taman’ alaxpachan jakañ suytʼäwipata ukhamarak ‘yaqha ovejanakjam’ uñtʼatäpki uka millón millón jaqinakan suytʼäwipatwa parlaskäna.

Uka suytʼäwitxa janiw qhanañchtʼañax wakiskänti

13. Jesusax “nayamp chika[w] paraisonkxäta” sasinxa, ¿kun sañs munäna?

¹³ Jesusax lawan chʼakkatat niya jiwañampixäna ukhasa, jaqinakatakix kuna suytʼäwitix utjki uk sum qhanañchtʼaskakïnwa. Ukat “taqi markanak apnaqkäta ukkhax nayat amtasitätawa” sasin jupamp chika chʼakkatäkäna uka jan wali lurir jaqix säna ukhaxa, Jesusax  akham sänwa: “Chiqpachawa [‘jichhürpacha’, NM] sisma, [...] jumax nayamp chika[w] paraisonkxäta” sasa (Luc. 23:42, 43). Amuyatatxa uka jaqix judiünwa, ukatwa kunäkitix Paraisox uk qhanañchañax jan wakiskänti. Jupax jutïrpachana Uraqin wiñay jakañ suytʼäwit yatxänwa.

14. 1) Apostolanakatakix alaxpachar sarañ suytʼäwit amuytʼañax chʼamänwa, ¿kunatsa ukham sistanxa? 2) ¿Kunapachas Jesusan arkirinakapax alaxpachar sarañ suytʼäwit qhan amuytʼxapxäna?

¹⁴ Ukampis alaxpachar sarañ suytʼäwit qhanañchañaw wakisïna. Jesusax arkirinakaparu alaxpacharuw sarxä, mä utjäwi jumanakatak wakichiri sas siskäna ukhaxa, janiw jupanakax amuyapkänti (Juan 14:2-5 liytʼasiñapawa). Qhipatxa jupanakarux akham sänwa: ‘Jukʼampiw jumanakar arsuñajax utjaskitu, ukampis jichhax janiw amuytʼapkasmati. Kunapachatix qullan ajayux jutkani ukkhaxa, jupaw taqi kunatix chiqäki uka yatichapxätam’ sasa (Juan 16:12, 13). Pentecostés 33 mara qhipatwa arkirinakapax Diosan qullan ajayupampi reyïpxañapatak ajllitapkän ukhawa alaxpachan reyïpxañap amuyxapxäna (1 Cor. 15:49; Col. 1:5; 1 Ped. 1:3, 4). Alaxpachan wiñay jakañ suytʼäwix qhanañchtʼatänwa, ukat Griego Arut Qullan Qillqatanakanwa uka tuqit jukʼamp yatiyasxarakïna. Ukampis uka qillqatanakaxa, ¿aka Uraqin wiñay jakañ suytʼäwit jukʼamp qhanañchtʼpachati?

¿Diosan amuytʼayat cartanakax kamsisa?

15, 16. ¿Pablona ukat Pedron kuna arunakapas Uraqin wiñay jakañ suytʼäwit yatiyi?

¹⁵ Hebreonakar qillqkäna uka cartapanxa, apóstol Pablox cristiano masinakaparux “qullan jilatanaka, alaxpach jawsäwita katurinaka” sasaw säna. Ukampisa, “qhipa uraqxa” Diosaw Jesusan munañapar katuyi sarakïnwa (Heb. 2:3, 5; 3:1, MT). Ukhamasti, ‘qhipa uraqixa’ jutïrin aka Uraqix Cristomp apnaqatäxani ukawa. Ukhawa Jesusax Diosan aka arunakap phuqayani: “Aski jaqinakax uraq katuqapxani, wiñayatakiw ukan jakapxarakini” (Sal. 37:29).

¹⁶ Apóstol Pedrox Diosan amuytʼayatäsinxa, jaqinakan jutïr suytʼäwipatxa akham qillqtʼarakïna: “Aka uraqimpi alaxpachampisti ninampi tʼunjatarakïniwa, Diosan arunakaparjama, ukatak imatäskarakiwa. Uka ninawa qʼal nakhantani taripäwi urunxa, kunapachatï jan wali jaqinakax tukjatäkani ukapacha” sasa (2 Ped. 3:7). ¿Kunas pasani ‘alaxpachanakaruxa’, jan ukax akapachankir apnaqäwinakaruxa, ukhamarak ‘uraqirusa’, mä arunxa, Diosat jithiqtat jaqinakarusa? (2 Pedro 3:13 liytʼasiñapawa.) Uka lantix ‘machaq alaxpachampi’ (Cristox Diosan Apnaqäwipan apnaqxani uka apnaqäwi) ukat ‘machaq uraqimpiw’ (Diosar chiqpach luqtir jaqinaka) uttʼayatäxani.

17. Apocalipsis 21:1-4 qillqatarjamaxa, ¿jaqinakax kunjamsa jakasxapxani?

¹⁷ Biblian qhip qhip libropanwa kunjamsa jaqinakax jutïrin jan juchanïxasax kusisit jakasipxani uk uñachtʼayistu (Apocalipsis 21:1-4 liytʼasiñapawa). Adanax Edén huerton juchar purtʼasiwaykäna ukhatpachawa Diosan luqtirinakapax uka suytʼäwinipxi. Ukhamawa, aski jaqinakaw jan kuna llakini, jan chuymankipstasa Paraison jakasipxani. Ukat kunjamtï yatiqawayktanxa aka suytʼäwix Hebreo Arut Qullan Qillqatanakana ukat Griego Arut Qullan Qillqatanakanwa sum qhanañchtʼasi. Uka kusiskañ suytʼäwiw juchhürkamax Jehová Diosan jan jithiqtir luqtirinakaparux chʼamañchtʼaskaki (Apo. 22:1, 2).

¿Qhanañchtʼasmati?

• ‘Taqi kunas wasitat machaq lurasini’ sasinxa, ¿Jesusax kun sañs munäna?

• ¿Kuna tuqitsa Jesusax Nicodemor parläna?

• Jupamp chika chʼakkatatäkäna uka jaqiruxa, ¿Jesusax kamsänsa?

• ¿Pablona ukat Pedron kuna arunakapas aka Uraqin wiñay jakañ suytʼäwit qhanañchtʼi?

[Jisktʼanaka]

[8 janan fotopa]

Llampʼu chuymaninakaw aka Uraqin wiñayatak jakasipxani

[10 janan fotonakapa]

Jesusax wiñay jakañatwa jaqinakar parläna