Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Wumi Wahaya Nyaka haMaseki—hiKuchiñeja Kwelukiluwu Cheñi

Wumi Wahaya Nyaka haMaseki—hiKuchiñeja Kwelukiluwu Cheñi

Wumi Wahaya Nyaka haMaseki—hiKuchiñeja Kwelukiluwu Cheñi

‘Eyi Danyeli, jikaku mazu awa, lamikaku mukandiwu, ndo nikumpinji yakukuminina. Amavulu akaya nakutambatamba, nikwiluka kwakweni kwakavula.’—DANYELI 12:4.

1, 2. Malwihwinyi itukuhanjekahu muchinu chibaaba?

 ANTU amavulu makonu eluka chikupu chahosha Nsona kutalisha hakuchiñeja kwakushakama haya nyaka muparadisa hamaseki. (Chimwekeshu 7:9, 17) Kufuma hampinji yaleñeluwu muntu watachi, Nzambi wahosheli nindi muntu amuleñeli kushakama haya nyaka bayi neyi nyaka yantesha nkumininaku yafwaku.—Kutachika 1:26-28.

2 A Isarela achiñejeleña wumi wawanina wamuchidi wamuntu wajimbesheliyi Adama. Nyikanda yachiGriki yawakwaKristu yalumbulula chuma chakazatishayi Nzambi kulonda antu akaheti wumi wahaya nyaka muParadisa hamaseki. Hanu dinu muloñadi chitukuhoshela netu antu akekala awanina cheñi? Nawa akumwekesheli ñahi kulonda akwiluki kudi antu amavulu?

Kuchiñeja Akwijikililili

3. Muloñadi chitukubula kuhayamina hakutiya nawu kuchiñeja kwawantu kwakushakama haya nyaka hamaseki akwikañesheli?

3 Yesu washimwini nindi atuprofwetu akutwamba akaluwañesha ntañishilu yindi nawa antu amavulu akayidimba. (Matewu 24:11) Kapostolu Petulu wasoñamishili akwaKristu nindi: “Mukachi kenu nawa mwakekala [antañishi] akutwamba.” ( Petulu 2:1) Kapostolu Pawulu wateneni ‘mpinji yakenza [hakalekawu antu] kutiyilila ntañishilu yalala; akaheta matu owaña, [akadivulishila] antañishi aya mwaya kufwila kwawu kwatama; akatotomona nsañu yalala kumatu awu, akasenukila kutuheka.’ (2 Timotewu 4:3, 4) Satana niyena nakuluwañesha antu nawa wazatishaña akwaKristu asekeshaña kulonda yakañeshi nsañu yalala yakuhizumwisha yahosha hachuma chafuukulayi Nzambi kutalisha hadi antu niiseki.—Tañenu 2 Akorinda 4:3, 4.

4. Kuchiñejanyi kwayikanawu antu kwakaanañawu anlomboli jansakililu asekeshaña?

4 Bayibolu yalumbulula nawu Wanta waNzambi hinfulumendi yamwiwulu yakahumona nikukumisha mawanta ejima anakuyuulewa nawantu. (Danyeli 2:44) Muchiyuulu chaKristu chayaaka ikombakaji dimu, Satana akamukasila mwikela, afu akayisañula, muchidi wawantu wakekala cheñi wawanina hamaseki. (Chimwekeshu 20:1-3, 6, 12; 21:1-4) Ilaña, anlomboli ansakililu yamuKristendomu asekeshaña anabombelumu yuma yikwawu muntañishilu yawu. Chakutalilahu, Origen Mukulumpi waChipompelu wamumusumba waAlexandria wadiñuku munkulakaji yamuchisatu, watadikishileña antu akuhweleleli nawu antu akadiluñisha chikupu hamaseki muyaaka Nkulakaji. Mukanda waThe Catholic Encyclopedia wahosha hadi mukwansakililu yaKatolika wejina daAugustine wamumusumba waHippo (wadiñuku mu 354-430 C.E.) nawu “wetejeli nindi yaaka ikombakaji yakekalaku wanyi.” *

5, 6. Muloñadi Origen niAugustine chabulililuwu kukuhwelela mwikombakaji dayaaka?

5 Muloñadi origen niAugustine chakaaninuwu chiyuulu chayaaka ikombakaji? Origen amudizishileña kudi Clement wakuAlexandria, wetejeli ntañishilu yatushidikilu twawaGriki yakwila nawu wumi hiwafwañaku. Mukwansakililu Werner Jaeger wahosheli nindi, Origen wahuñumukili chikupu nantañishilu yaPlato yahosha hansañu yawumi, chakwila Origen “wabombeleluhu hantañishilu yawakwaKristu yuma yatañishileñayi Plato kutalisha hawumi nikuwayaña.”

6 Hampinji yadiñayi mukwakusekesha henohu wudi nayaaka 33, Augustine wekalili Neoplatonist, muntu wakakela kumaana antañishilu yaPlato yatachikiluwu kudi Plotinus muyaaka nkulakaji yamuchisatu. Augustine chabalumukiliyi, watwalekeluhu kwikala namaana awuNeoplaton. Mukanda waThe New Encyclopædia Britannica wahosha nawu “Augustine diwaswejeli kutandisha ntañishilu yaChitiyañenu Chachiha yantañishilu yaPlato. Mukanda waThe Catholic Encyclopedia wahosha nawu, Augustine walumbulwili nindi Kuyuula kweKombakaji daYaaka kwashimunawu muChimwekeshu kapetulu 20 “hichinjikijilu hohu.” Iwu mukanda watwalekahu nawu: “Iku kulumbulula . . . akwitejeli kudi antu adiza jansakililu akukabeta kamujika, nawa antu alekeli kukuhwelela mwikombakaji dayaaka yaheseki.”

7. Kukuhwelelanyi kwakutwamba kunaluwañeshi kuchiñeja kwawantu kwawumi wahaya nyaka hamaseki, nawa munjilanyi?

7 Kuchiñeja kwamuchidi wamuntu kwawumi wahaya nyaka hamaseki akwiluwañesheli hamuloña wayitoñojoka yenzeli muBabiloni wakushankulu nawa yatandili mukaayi kejima, ntañishilu yakwila nawu muntu wekala nawumi wabulaña kufwa hela spiritu yashakamaña hohu mumujimba wamuntu. AkwaKristendomu chiyetejeli iyi ntañishilu, akwakudiza hansakililu abalumwini Nyikanda kulonda nsona yalumbulula hakuchiñeja kwamwiwulu yimwekani neyi yatañishaña nawu antu amawahi ejima ayaña mwiwulu. Kwesekeja naniyi ntañishilu, wumi wamuntu hanu hamaseki wakampinji kantesha hohu, kulonda kweseka neyi nateleli kushakama mwiwulu. Chuma chochimu chazatikili kudi aYudeya akusambila achiñejeleña kwikala nawumi wahaya nyaka hamaseki. Chelili aYudeya atachiki kwiteja ntañishilu yachiGriki yakuswana wumi wabulaña kufwa, kuchiñeja kwawu kwatachi kwawumi wahamaseki kwajimbeli. Ichi chambukaku chikupu nachamulumbululawu muntu muBayibolu. Muntu hichileñaleña chakumujimba, bayi kuspirituku. Yehova wamulejeli muntu watachi nindi: “Eyi wulunkuñu.” (Kutachika 3:19) Maseki dimukala wamuntu wahaya nyaka, bayi mwiwuluku.—Tañenu Masamu 104:5; 115:16.

Chalala Chatoñekeleli haMwidima

8. Indi atudizi amakwawu amuyaaka yamuma 1600 ahosheli nawudi hakuchiñeja kwawantu?

8 Hela chakwila nsakililu jajivulu jaditenaña nawu hiyakwaKristu hijatañishaña hakuchiñeja kwawumi wahaya nyaka hamasekuku, Satana hatweshaña kujikilila chalala mpinji yejimaku. Muyaaka yinahituhu, akwakutaña Bayibolu antesha amweni chejeji chansañu yalala chiyatachikili kutiyisha yuma yikwawu yamwekeshaña Nzambi chakaleñelayi muchidi wamuntu kwikala wawanina cheñi. (Masamu 97:11; Matewu 7:13, 14; 13:37-39) Muyaaka yamuma 1600, akwakubalumuna Bayibolu nikuyipulinta aleñeleli Nyikanda Yajila kutanda chikupu. Muchaaka cha 1651, kadizi wumu wasonekeli nindi chineli kuhitila mudi Adama antu “ajimbesheli Paradisa, niWumi Wahaya Nyaka Hamaseki,” dichi kuhitila mudi Kristu “antu ejima akashakama Hamaseki.” (Tañenu 1 Akorinda 15:21, 22.) John Milton wadiñaku mu (1608-1674), wadiña hakachi kawantu elukisha nkumbu jaWundeli mukaayi, wasonekeli nindi Paradisa Yajimbeli kuhiñahu Paradisa Ayifuntishili. Munyidimu yindi yasonekeliyi, Milton wateneni wuloku wukatambwila antu ashinshika muParadisa hamaseki. Hela chakwila Milton muchihandilu chindi chejima washili maana kukudiza Bayibolu, welukili nindi antu hiyakeluka chalala chejima chamuNsonaku, kushika nimpinji yakenzayi Kristu.

9, 10. (a) Indi Isaac Newton wasonekeli nindidi kutalisha hakuchiñeja kwawantu? (b) Muloñadi Newton chamweneñayi nindi kwinza kwaKristu kuchidi kwakulehi?

9 Muntu welukishili makumi wejina daSir Isaac Newton wadiñaku mu (1642-1727) niyena wadiña wakeña chikupu Bayibolu. Welukili nindi antu ajila akayisañwila kuwumi wamwiwulu nawa akayuula hamu naKristu. (Chimwekeshu 5:9, 10) Kutalisha hadi antu akayuulewa naWanta, wasonekeli nindi: “Antu akatwalekahu nakushakama hamaseki hanyima yefuku dakusompesha nawa bayi neyi akashakama hadi yaaka 1000 hohuku, ilaña akashakama haya nyaka.”

10 Newton wakuhweleleli nindi mwakahita yaaka yayivulu hakwila Kristu yakenzi. Muntu weluka nsañu yakunyaka wejina daStephen Snobelen wahosheli nindi: “Muloña wumu wamuleñeleli Newton kukuhwelela nindi Wanta waNzambi wakenza kumbidi, muloña waneñeli chikupu hayuma yatama yakoñeleña akwakusekesha akuhweleleli mudi anzambi asatu.” Nsañu yayiwahi hiyayishimwinineñaku. Nawa Newton hamweneñahu izanvu dawakwaKristu ayishimwinineñaku. Wasonekeli nindi: “Wuprofwetu waDanyeli niYowanu [wasonekeluwu nkumininaku mumukanda waChimwekeshu] hiyatela kuwilukaku kushika nikumpinji yakukumisha.” Newton walumbulwili nindi: “‘Danyeli wahosheli nindi, ‘Amavulu akaya lufuchi niniku, niniku akavulisha kwiluka.’ Ninsañu yayiwahi akayishimwañena mwahita nyuza yejima henohu lukadi lweneni nikukuma kwakaayi kanda. Izaza dawantu anakwati nyitayi yanyikoma kumakasawu, anakufuma muyihuñu yeneni, anateli kuvula hohu kufuma kunyuza yejima, neyi ayishimwina Nsañu Yayiwahi henohu yihuñu yeneni kanda yishiki.”—Danyeli 12:4; Matewu 24:14; Chimwekeshu 7:9, 10.

11. Muloñadi kuchiñeja kwawantu amavulu chiyakwijikilililuwu mumpinji yaMilton naNewton?

11 Mumpinji yadiñaku Milton niNewton kushimuna nsañu yambukiluku nantañishilu yetejeluwu muchipompelu kwadiña kwafwana. Dichi, nsañu yawu yasandujoleluwu kutalisha haBayibolu hiyayisonekeluku kushika nimpinji yafwiluwu. Izanvu datachikiluwu muyaaka nkulakaji yamu 16 dakañenyi kumanisha ntañishilu yakutwamba yakwila nawu wumi hiwafwañaku, nawa yipompelu yayivulu yawaProtestanti yatwalekeluhu kutañisha yitoñojoka yaAugustine yakwila nawu ikombakaji dayaaka dahita dehi, bayi neyi dichidi kumbiduku. Komana kwiluka kunavuli munanu mafuku akukuminina?

‘Kwiluka Kwalala Kwakavula’

12. Mpinjinyi yavulili kwiluka kwalala?

12 Kutalisha ‘kumpinji yakukuminina,’ Danyeli washimwineñahu dehi yuma yayiwahi yikamwekana. (Tañenu Danyeli 12:3, 4, 9, 10.) Yesu wahosheli nindi: “Henohu aloña akatoñeka muwanta waTata yawu neyi itañwa.” (Matewu 13:43) Indi kwiluka kwalala kunavuli ñahi mumpinji yakukuminina? Talenu yuma yamwekeni kuyaaka yakunyima henohu 1914 kanda yishiki, chaaka chatachikili mpinji yakukuminina.

13. Chumanyi chasonekeliyi Charles Taze Russell hanyima yakusandujola hansañu yakwikala awanina cheñi?

13 Muyaaka yamuma 1800, antu ashinshika afwilileña kwiluka ‘mazu akukolesha.’ (2 Timotewu 1:13) Charles Taze Russell wadiña hakachi kanawa antu. Mu 1870 Charles Taze Russell niamakwawu akeñeleña kwiluka chalala atachikili izanvu dakudiza Bayibolu. Mu 1872 asandujoleli hansañu yakuleñela muchidi wamuntu kwikala wawanina cheñi neyi chadiñayi Adama. Chimwahitili mpinji, Russell wasonekeli nindi: “Kushika haniyi mpinji twakañenyi kwiluka chachiwahi chaambu chawuloku wachipompelu chawakwaKristu awayishewa chesekeleñawu niwuloku wawantu ashinshika mukaayi.” Wuloku wawantu ashinshika mukaayi wukekala “wakuyifuntishila kuwanina kwadiluñishileña nkakulula yawu nawa mutu wawu, Adama muEdeni.” Russell wetejeli nindi amukwashili kudi antu amakwawu hadizileñayi Bayibolu. Anyi amukwashili?

14. (a) Indi Henry Dunn watiyishili ñahi nsona yaYililu 3:21? (b) Indi Dunn wahosheli nindi anyi akashakama hamaseki haya nyaka?

14 Henry Dunn wadiña hakachi kawu. Wasonekeli kutalisha “[ha]kafuntishawu yuma yejima muyadiñi, yoyatenenañahu dehi Nzambi kutunwa twawatuprofwetu twindi ajila akufumisha kushankulu.” (Yililu 3:21) Dunn welukili nindi iku kufuntisha kwabombelelumu kwilisha muchidi wamuntu kwikala wawanina cheñi hamaseki mukuyuula kwaKristu kweKombakaji daYaaka. Cheñi Dunn washinshikili halwihu lwakañenyeña antu kutiyisha lwakwila nawu, Anyi akashakama haya nyaka hamaseki? Walumbulwili nindi yihita yawantu akayisañula, kuyidizisha chalala, nikwikala nakukooleka kwakumukuhwelela Kristu.

15. Chumanyi chelukiliyi George Storrs kutalisha hakusañuka?

15 Cheñi mu 1870, George Storrs welukili nindi antu abula kuloña akayisañula nakwikala nakukooleka kwawumi wahaya nyaka. Cheñi welukili kufuma muNyikanda nindi muntu akasañulawu wukakañanya kudiza “wakafwa, hela neyi ‘mukwanshidi wakashika munyaka nkulakaji.’” (Isaya 65:20) Storrs washakamineña kuBrooklyn, New York, nawa wasonekeli magazini yatenañawu nawu Bible Examiner.

16. Chumanyi chaleñeleli Atudizi aBayibolu kwikala ambuka chikupu naKristendomu?

16 Russell welukili kufuma muBayibolu nindi mpinji yinashiki yakushimwina nsañu yayiwahi mukaayi kejima. Dichi mu 1879, watachikili kusoneka Zion’s Watch Tower niHerald of Christ’s Presence, yitwatenaña netu Kaposhi Kakutalila Kanakubidika Wanta waYehova. Kumafuku akunyima, antu antesha hohu diwu elukili chalala kutalisha hakuchiñeja kwawantu, ilaña mukuhita kwampinji mazanvu awaTudizi aBayibolu mumatuña amavulu atambwilileña nikudiza Kaposhi Kakutalila. Kukuhwelela nawu antu antesha diwu akaya mwiwulu, nawa yihita yawantu akatambwila wumi wawanina hamaseki, dikwaleñeleli Atudizi aBayibolu kwambuka chikupu naKristendomu.

17. Indi kwiluka kwalala kwavulili ñahi?

17 Mu 1914 dimwatachikili ‘mpinji yakukuminina’ yashimwineñahu dehi. Komana kwiluka kwalala kutalisha hakuchiñeja kwawantu kwavulili? (Danyeli 12:4) Kukamwihi nachaaka cha 1913, mpanji jahanineñayi Russell ajisonekeli muyipapilu yansañu 2,000 nawa antu ajitañileña adiña 15,000,000. Kukukuma kwa 1914, antu akubadika ha 9,000,000 muyitutu yisatu amweni progiramu “yaPhoto-Drama of Creation,” yamwekesheleña nyivwimbimbi yahosheleña haKuyuula kwaKristu kweKombakaji daYaaka. Kufuma mu 1918 nakushika mu 1925, mpanji yahosheleña nawu “Millions Now Living Will Never Die,” yalumbulwileña hakuchiñeja kwawumi wahaya nyaka hamaseki, ayihosheli kudi ambuña aYehova kubadika mumadimi 30 mukaayi kejima. Kukamwihi nachaaka cha 1934, aYinsahu jaYehova elukili nawu antu achiñejaña kushakama hamaseki haya nyaka atela kuyipapatisha. Kwiluka mwenimu kwayileñeleli kudikita chikupu mumudimu wakushimwina nsañu yayiwahi yaWanta. Makonu, kuchiñeja kwakushakama haya nyaka hamaseki kwaleñelaña yihita yawantu kumuhameka Yehova chikupu.

Waana Walema” Wudi Kumbidi!

18, 19. Chihandilu chamuchidinyi chashimunawu haIsaya 65:21-25?

18 Kaprofwetu Isaya amoneneni kusoneka hawumi wakadiluñishawu antu jaNzambi hamaseki. (Tañenu Isaya 65:21-25.) Nyitondu yikwawu yadiñaku hayaaka 2,700 yinahituhu kufuma hampinji yasonekeliyi Isaya awa mazu yichidikoku nimakonu. Difwikijenu kushakama hadi yaaka yamuchidiwu chakadi kukata nawa akola!

19 Chatela kushakama hohu hakampinji kantesha kuhiñahu hikufwa, twakashakama haya nyaka nakutuña, nikudima, nikudiza yuma. Toñojokenu hadi amabwambu imwakekalanawu. Iwu wubwambu wawuwahi wukatwalekahu haya nyaka. Iwu ‘hiwaana walema’ chikupu wakadiluñishawu ‘anyana kaNzambi’ hamaseki!—Aroma 8:21.

[Tumazu twaheshina]

^ Augustine wahosheli nindi Chiyuulu cheKombakaji daYaaka chaWanta waNzambi bayi neyi chichidi kumbiduku ilaña chatachikili dehi kufuma tuhu hatachikili chipompelu.

Munateli Kulumbulula?

• Indi kuchiñeja kwamuchidi wamuntu kwawumi wahamaseki akwijikilili ñahi?

• Nsañwinyi yelukiluwu antañi aBayibolu muyaaka yamuma 1600?

• Indi kuchiñeja kwalala kwamuchidi wamuntu akwilukili ñahi chikupu muchaaka cha 1914?

• Indi kwiluka kwakuchiñeja kwahamaseki kunavuli ñahi?

[Malwihu aKuzatisha haKudiza]