Xana Adamu Na Evha A Va Ri Vanhu Va Xiviri?

EKA vanhu vo tala rungula ra Genesa leri vulavulaka hi Adamu na Evha ko va xitori lexi tsakisaka ntsena. Papila leri tsaleriweke muhleri wa phepha-hungu ra Time ri vula leswaku vo tala lava nga swirho swa vukhongeri lebyi tivulaka bya Vukreste va teka rungula leri nga eka Genesa ro fana ni ra Adamu na Evha ri ri ntsheketo. Vakambisisi vo tala va Makhatoliki, Maprotestente ni Vayuda va yi pfumela mhaka leyi. Va vula leswaku rungula ro tala leri kumekaka eka Genesa a ri pfumelelani ni matimu kumbe sayense.

Xana wena u swi vonisa ku yini? Xana wa pfumela leswaku Adamu na Evha a va ri vanhu va xiviri? Xana byi kona vumbhoni lebyi kombisaka leswaku va kale va hanya? Hi hala tlhelo swi vula yini ku teka rungula ra Genesa tanihi ntsheketo ntsena?

Xana Rungula Leri Nga Eka Genesa Ri Pfumelelana Ni Sayense?

Xo sungula, a hi pfuxete swiendlakalo swa nkoka eku tumbuluxiweni ka munhu wo sungula. Loko Bibele yi vulavula hi Adamu yi ri: “Yehovha Xikwembu a vumba munhu hi ntshuri wa misava ni ku huhutela ku hefemula ka vutomi etinhompfini takwe, hiloko munhu a va moya-xiviri lowu hanyaka.” (Genesa 2:7) Xana marito lawa ma pfumelelana ni leswi sayense yi swi tshubuleke?

Buku leyi nge Nanomedicine yi vula leswaku miri wa munhu wu vumbiwe hi tielemente ta tikhemikhali ta kwalomu ka 41. Swiaki leswi ku nga khaboni, nsimbi, okisijini ni swin’wana, swi kona hinkwaswo eka “ntshuri” wa misava. I ntiyiso, hilaha Genesa yi vulaka hakona vanhu va endliwe “hi ntshuri wa misava.”

Xana swi tise ku yini leswaku tielemente leti nga hanyiki ti vumba munhu loyi a hanyaka? Leswaku u twisisa mhaka leyi, anakanya hi xibamu-bamu xa NASA ku nga yin’wana ya michini yo rharhangana leyi nga tshama yi endliwa. Xibamu-bamu lexi hlamarisaka xi akiwe hi swiphemu-phemu  swa swiaki leswi nga endlaka 2,5 wa timiliyoni. Swi teke malembe yo tala leswaku mintlawa ya vanjhiniyara yi xi mpfampfarhuta ni ku xi endla. Kambe sweswi anakanya hi miri wa munhu. Wu vumbiwa hi tiathomo ta 7 octillion, 100 trillion wa tisele, swirho swin’wana swa ntsandza-vahlayi leswi vumbaka miri wa munhu, ni kwalomu ka kaye wa swona leswi endlaka ntirho lowukulu ngopfu. * Xana miri lowu fanisiwaka ni muchini lowu rharhanganeke ni lowu hlamarisaka swi tise ku yini leswaku wu va kona? Xana wu ve kona hi xiwelo kumbe wu tumbuluxiwe hi Mutumbuluxi wa vutlhari?

Kutani i yini lexi endlaka munhu a hanya? Xana hi xihi xihlovo xa vutomi? Van’wasayense va pfumela leswaku a va xi tivi. Kahle-kahle va ni mavonelo yo hambana-hambana ya nhlamuselo ya leswi vutomi byi nga swona. Lava pfumelaka leswaku xihlovo xa vutomi i Muvumbi, nhlamulo eka vona yi le rivaleni. Entiyisweni xihlovo xexo i Xikwembu. *

Ku vuriwa yini hi rungula ra Genesa ra leswaku Evha u vumbiwe hi rimbambu ra Adamu? (Genesa 2:21-23) U nga si vula leswaku mhaka leyi i ntsheketo, kambisisa tinhla leti landzelaka: Hi January 2008, van’wasayense va le California eU.S.A., va endle switumbulukwa swo sungula emisaveni swa munhu hi ku tirhisa tisele leti heleleke ta nhlonge. Kahle-kahle, hi ku tirhisa endlelo leri fanaka van’wasayense va endle 20 wa swiharhi. Eka swona lexi dumeke ngopfu i nyimpfu leyi vuriwaka Dolly, leyi endliweke hi 1996 va tirhisa nhlaribya ya nyimpfu leyi mamisaka. *

A hi swi tivi leswaku endlelo leri va ri tirhisaka ri ta helela kwihi. Kambe ntiyiso wa mhaka hi lowu: Leswi vanhu va kotaka ku tirhisa tisele tin’wana leti humaka eka nhlonge leswaku va endla xitumbulukwa, xana Muvumbi wa matimba hinkwawo a nga tsandzeka ku endla munhu loyi a hanyaka hi ku tirhisa swirho swa munhu un’wana? Lexi tsakisaka, hakanyingi madokodela ma tirhisa rhambu ra rimbambu eka vuhandzuri loko swi laveka hikuva va swi tiva leswaku ri ta tlhela ri hluka.

Leswi Bibele Yi Swi Vulaka Hi Adamu Na Evha

Vanhu van’wana swa va hlamarisa ku tiva leswaku Adamu na Evha ku vulavuriwa hi vona ko hlayanyana eBibeleni. Xana ku boxiwa ka vona eBibeleni ko hlayanyana swi tiyisekisa matimu ya rungula ra Genesa hi ndlela yihi?

Xiya xikombiso xa ku longoloxiwa ka rixaka ra  Vayuda lexi rhekhodiweke eBibeleni ebukwini ya Tikronika to Sungula ndzima 1 ku ya eka ndzima 9 ni le ka evhangeli ya Luka ndzima 3. Ku longoloxiwa loku hlamarisaka ka tirhekhodo ta matimu ya switukulwana leswi, ku sukela eka 48 ku ya ka 75 hi ku landzelelana ka swona. Buku ya Luka yi vulavula hi rixaka leri Yesu Kreste a a huma eka rona, kasi buku ya Tikronika yi vulavula hi rhekhodo ya ku landzelelana ka vuhosi ni vuprista eka rixaka ra Israyele. Tibuku leti havumbirhi ka tona ti katsa mavito ya vanhu lava dumeke vo tanihi Solomoni, Davhida, Yakobe, Isaka, Abrahama, Nowa ti hetelela hi Adamu. Mavito hinkwawo lama longoloxiweke eka tibuku leti i mavito ya vanhu va xiviri, naswona Adamu loyi a tshahiweke eka tibuku leti hatimbiri a a ri munhu wo sungula wa xiviri.

Ku engetela kwalaho, nkarhi ni nkarhi Bibele yi vulavula hi Adamu na Evha tanihi vanhu va xiviri ku nga ri swimunhuhatwa swa le ka mintsheketo. Hi leswi swikombiso swin’wana:

• “[Xikwembu] hi munhu un’we xi endle matiko hinkwawo ya vanhu.”—MINTIRHO 17:26.

• “Xidyoho xi [nghene] emisaveni hi munhu un’we, ni rifu hikwalaho ka xidyoho, xisweswo . . . rifu i hosi ku sukela eka Adamu ku ya fika eka Muxe.”—VARHOMA 5:12, 14.

• “Munhu wo sungula Adamu u ve moya-xiviri lowu hanyaka.”—1 VAKORINTO 15:45.

• “Ku rhange Adamu a vumbiwa ivi ku landzela Evha.”—1 TIMOTIYA 2:13.

• “Lowa vunkombo enxaxamelweni lowu sukelaka eka Adamu, Enoko, na yena u profetile malunghana [ni vuhomboloki].”—YUDHA 14.

Xa nkoka ngopfu, Yesu Kreste loyi ku nga mbhoni leyi tshembekaka eBibeleni, wa pfumela leswaku Adamu na Evha va tshame va hanya. Loko a vutisiwa malunghana ni ku dlaya vukati, Yesu u te: “Ku sukela eku sunguleni ka ntumbuluko ‘[Xikwembu] xi endle waxinuna ni waxisati. Hikwalaho wanuna u ta siya tata wakwe ni mana wakwe, naswona lavambirhi va ta va nyama yin’we’ . . . Hikokwalaho leswi Xikwembu xi swi paneke swin’we, ku nga tshuki ku va ni munhu la swi hambanisaka.” (Marka 10:6-9) Xana Yesu a a ta tirhisa ntsheketo leswaku a simeka xiboho xa le nawini xa vukati? Doo! Yesu u tshahe buku ya Genesa tanihi mhaka leyi nga ya ntiyiso.

Hi ku komisa, loko yi vulavula hi vumbhoni lebyi nga le Matsalweni, The New Bible Dictionary yi ri: “Testamente Leyintshwa yi tiyisekisa matimu lama ku vulavuriwaka hi wona eka tindzimana to sungula ebukwini ya Genesa.”

Loko Adamu Na Evha A Va Nga Ri Vanhu Va Xiviri, Swi Vula Leswaku Tidyondzo Ta Bibele A Hi Ntiyiso

Vanhu lava nghenaka kereke va anakanya leswaku ku pfumela leswaku Adamu na Evha va tshame va hanya a hi swa nkoka eka Mukreste. Leswi swi nga ha twala swi ri ntiyiso loko u ri ni vutivi byitsongo malunghana ni mhaka leyi. Kambe sweswi a hi anakanyeni hi tinhla leti landzelaka hi vona leswaku ti ta hi pfuna njhani.

Hi xikombiso, anakanya hi dyondzo yin’wana ya Bibele leyi vangheni va tikereke va yi rhandzaka, ku nga nkutsulo. Hi ku ya hi dyondzo leyi, Yesu Kreste u nyikele hi vutomi byakwe tanihi munhu loyi a hetisekeke leswaku a kutsula vanhu eka swidyoho swa vona. (Matewu 20:28; Yohane 3:16) Hilaha hi swi tivaka hakona nkutsulo i hakelo leyi ringanaka ni leswi lavekaka leswaku ku kutsuriwa kumbe ku xaviwa nchumu lowu lahlekeke. Hi yona mhaka leyi Bibele yi hlamuselaka Yesu tanihi “nkutsulo lowu yelanaka.” (1 Timotiya 2:6) Wu yelana ni yini? Bibele ya hlamula: “Tanihi leswi hinkwavo va faka eka Adamu, kutani hinkwavo va ta hanyisiwa eka Kreste.” (1 Vakorinto 15:22) Vutomi lebyi hetisekeke lebyi Yesu a nyikeleke hi byona leswaku a kutsula vanhu lava yingisaka bya yelana ni vutomi lebyi Adamu a byi lahleke hikwalaho ka xidyoho lexi a xi endleke aEdeni. (Varhoma 5:12) Swi le rivaleni leswaku loko Adamu a a nga ri munhu  wa xiviri nkutsulo wa Kreste a wu ta va wa hava.

Ku kaneta kumbe ku ri ba hi makatla rungula ra Genesa malunghana na Adamu na Evha, leswi swi ta vula leswaku ha ala hi tlhela hi nga ti tekeli enhlokweni tidyondzo tin’wana ta nkoka leti nga eBibeleni! * Ndlela yoleyo yo anakanya yi endla leswaku munhu a sala a ri ni swivutiso swa ntsandza-vahlayi leswi nga riki na tinhlamulo naswona ripfumelo rakwe ri ri hava xisekelo.—Vaheveru 11:1.

Xana—Vutomi Byi Na Xikongomelo?

Sweswi i nkarhi wo tlhuvutsa xivutiso xa nkoka: Xana ku kanetiwa ka rungula ra Genesa ku endla leswaku swilaveko swa vanhu swi enerisiwa swi tlhela swi endla leswaku va va ni xikongomelo evuton’wini? Richard Dawkins murhangeri eka dyondzo ya ku tiendlekela ka swilo tlhelo loyi a pfumelaka eka dyondzo ya leswaku Xikwembu a xi kona, u ri: Vuako “a byi vumbiwanga, a byi na xikongomelo, a ku na leswo biha ni leswinene eka byo, byi tele ku nga khathali naswona eka byona a ku na ntwela-vusiwana.” Leswi swi kaneta leswi ntumbuluko wa vanhu wu nga swona hakunene!

Ku hambana ni vonelo ra Dawkins, Bibele yi hi nyika tinhlamulo ta swivutiso swa nkoka evuton’wini swo tanihi leswi: Xana hi huma kwihi? Xana hi xihi xikongomelo xa vutomi? Ha yini ku ri ni vubihi ni ku xaniseka swonghasi emisaveni? Xana vuhomboloki byi ta kala byi hela? Ni swin’wana. Ku engetela kwalaho, ku va ni ripfumelo eka nkutsulo wa Kreste swi tiyisa ntshembo wa hina wo kuma vutomi lebyi nga heriki eParadeyisini, leyi fanaka ni ntanga wa Edeni laha Xikwembu a xi veke vanhu vo sungula ku nga Adamu na Evha. (Pisalema 37:29; Nhlavutelo 21:3-5) Wa nga vona vumundzuku lebyi tsakisaka swonghasi! *

Hambileswi rungula ra Adamu na Evha ri nga pfumelelaniki ni dyondzo ya ku tiendlekela ka swilo, ya pfumelelana ni sayense. Ku engetela kwalaho, ya pfumelelana hi laha ku heleleke ni Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke, ku nga Bibele leyi endlaka leswaku hi hanya vutomi lebyi enerisaka hi tlhela hi va ni xikongomelo evuton’wini.

Ha yini u nga kambisisi Bibele hi wexe? Timbhoni ta Yehovha ti tshama ti lunghekele ku ku pfuna.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 14]

Swi le rivaleni leswaku loko Adamu a a nga ri munhu wa xiviri nkutsulo wa Kreste a wu ta va wa hava

[Swifaniso leswi nga eka tluka 12, 13]

Ku fana ni xibamu-bamu lexi endliweke hi vurhon’wana swi tano na hi miri wa munhu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Yesu u pfumerile leswaku Adamu na Evha va tshame va hanya