Ha mu Foselizwe

BATU ba bañata ba utwanga hande ku yolisa misuha. Mi ku banga cwalo kakuli ka sipepo lwa nyemanga ha lu foselizwe kamba ku holofazwa ka nzila ye ñwi. Maikuto e lu pepilwe ni ona a ku ziba se sinde ni se si maswe a tahisanga kuli lu batange ku lukisa bumaswe bo bu ezizwe. Kono puzo ki ya kuli, lu kona ku lukisa cwañi bumaswe boo?

Ki niti kuli lu kona ku fosezwa ka linzila ze shutana-shutana, inge cwalo ku bakulwa, ku kashiwa kamba ku lwahiwa, ku holofazwa, ku uzwezwa, ni cwalo-cwalo. Mu ikutwanga cwañi ha mu fosezwa? Batu ba bañata kacenu ba batanga ku yolisa misuha.

Mwa United States, bana ba sikolo sa sekondari ba bañatanyana ne ba tamelelize baluti kuli ne ba ba ezize maswe, ilikuli ba lombote baluti bao. Mueteleli wa Kopano ya Baluti ya mwa New Orleans, Brenda Mitchell, naa ize: “Nto ye ezahalanga ki ya kuli muluti a sa tamelezwa feela taba, kipeto libizo la hae la sinyeha.” Niha ku bile ni bupaki bwa kuli litamilikezo zeo ki za buhata, muluti u kona ku zwelapili ku ba ni libizo le li sinyehile.

Kwa mibeleko, babeleki ba bañata ba ba na ni nonge ni ba ba zwisizwe misebezi ba batanga ku lombota babelekisi ba bona ka ku sinya kamba ku zwisa litaba za butokwa mwa likompyuta za kampani. Ba bañwi ba uzwanga litaba ze li likunutu za kampani ni ku li lekisa kamba ku li fanisa. Kwandaa ku uzwa litaba za fa likompyuta, mutende wa The New York Times u biha kuli, “ku uzwa libyana za kampani isali ona mukwa o atile o ba yolisanga ka ona misuha babeleki.” Kuli li tibele butata boo bwa ku lombota, likampani ze ñata li itusisanga mukanteli ku sindeketa mutu ya zwisizwe musebezi kwa ofisi ya hae, ni ku mu litela kuli a nge za hae, kihona a ka mu zwiseza kwande a miyaho ya kampani.

Hañata-ñata, batu ba lombotanga be ba swalisana hahulu ni bona, ili balikani ba bona, ba ba belekisana ni bona, ni ba lubasi lwa bona. Mutu haa bulelelwa manzwi a utwisa butuku kamba haa ezwa nto ye maswe, hañata u kona ku yolisa misuha. Haiba mulikanaa mina a mi hanyaukela, kana mu alabanga ka manzwi a maswe? Haiba yo muñwi mwa lubasi lwa mina a mi nyemisa, kana mu lelanga ku mu kutiseza bumaswe bwa mi ezize?  Ku bunolo hahulu ku eza cwalo haiba ya lu foselize ki mutu ye lu swalisana hahulu ni yena.

Bumaswe Bwa ku Yolisa Misuha

Hañata, batu ba ba yolisanga misuha ba ezanga cwalo kuli ba fukuze kwa butuku bo ba utwisizwe ki ya ba foselize. Ka mutala, Bibele i lu bulelela kuli bana ba ñulukundi wa Muheberu, Jakobo, ha ne ba utwile kuli Mukanana ya bizwa Sikemi naa sweli kaizelaa bona Dina likalala, “ba fipelwa mwa lipilu, ba halifa maswe.” (Genese 34:1-7) Kuli ba kutise bumaswe bo ne bu ezizwe ku kaizelaa bona, bana ba Jakobo ba babeli ba lela ka butali ku yo lwanisa Sikemi ni ba lubasi lwa hae. Simioni ni Livi ba kwasheka Makanana bao mi ba kena mwa munzi wa bona ni ku bulaya baana kaufela mwateñi, ku beya cwalo ni Sikemi.—Genese 34:13-27.

Kana likezo zeo za ku sulula mali ne li felisize butata boo? Jakobo ha naa utwile likezo ze ne ba ezize bana ba hae, a ba omanya, a li: “Mu ni ziyelize ka ku ni eza nto ye nka maswe kwa batu ba naha . . . Ba ka ni kubukanela, ba ni bulaye mi ni ka shwa, na ni ba ndu ya ka.” (Genese 34:30) Kacwalo, ku fita ku felisa taba yeo, likezo za bona za ku yolisa misuha ne li tisize kozi; ba ndu ya Jakobo cwale ne ba tokwa ku tonela litasezo za batu be ne ba bifile, ili be ne ba pila mabapa ni bona. Mi ku bonahala kuli ki lona libaka Mulimu ha naa laezi Jakobo ku tutiseza lubasi lwa hae kwa Betele kuli lu si ke lwa tasezwa.—Genese 35:1, 5.

Ze nee ezahezi hamulaho wa ku swaliwa likalala kwa Dina li lu luta tuto ya butokwa. Hañata ku kutisa misuha ku tahisanga likezo ze ñwi za ku kutisa misuha, mi ku eza cwalo ku kona ku zwelapili hañata-ñata.

Ku Kutisezana Misuha

Ku isa hahulu pilu kwa ku bata ku lombota mutu ya lu ezize maswe ku tahisanga butata. Buka ye bizwa Forgiveness—How to Make Peace With Your Past and Get On With Your Life i talusa kuli: “Buhali bwa mi holofaza. Bu sinya nako ni maata a mina ha mu nze mu nahanisisa lika ze maswe ze ne mu ezizwe, ha mu kuta batu be ne ba mi foselize, mwa pilu ya mina, niha mu lela ku yolisa misuha.” Mi Bibele i talusa hande kuli “ku shwela ba bañwi muna ku bolisa masapo.”—Liproverbia 14:30.

 Kaniti, mutu haa koni ku ba ni tabo haiba u na ni sitoyo ni maikuto a maswe mwa pilu ya hae. Muñoli yo muñwi naa ize: “Haiba mu nahana kuli ‘ku lombota ki nto ye nde,’ mu talimele lifateho za batu ba ba bile ni moya wa ku lombota ka lilimo ze ñata.”

Mu nyakisise ze nee sweli ku ezahala ili ze sa ezahala mwa libaka ze ñata za lifasi mo ku na ni mifilifili ye ama mishobo ni bulapeli. Hañata, pulao i liñwi i tahisanga kuli ku be ni pulao ye ñwi, mi lipulao ze cwalo li tahisanga kuli sitoyo ni mafu a zwelepili. Ka mutala, mbomba ha ne i bulaile ba banca ba 18 mwa kozi ye nee tahisizwe ki tasezo ye businyi, musali ya naa tomohile pilu naa huwelelize kuli, “Ni luna lu swanela ku ba kutiseza misuha hañata-ñata!” Miezezo ye cwalo i ekezanga feela kwa situhu, mi i tahisanga kuli batu ba bañata ba ikenye mwa mifilifili.

“Liito ka Liito”

Batu ba bañwi ba ikutwa kuli Bibele ya yemela moya wa bona wa ku yolisa misuha. Ba li, “Esi mane Bibele i bulela kuli, ‘liito ka liito, liino ka liino.’” (Livitike 24:20) Mulao wa kuli “liito ka liito” u kona ku bonahala inge o yemela ku lombota. Kono mane mulao wo ne u tomezwi ku tibela likezo ze sa tusi za ku yolisa misuha. Ka mukwa ufi?

Haiba Muisilaele a lwanisa Muisilaele yo muñwi ni ku mu kula liito, Mulao ne u lumeleza kuli mulwanisi yo a fiwe koto ye lukela. Kono ya holofalizwe yo naa si na tukelo ya ku fa koto mutu ya mu holofalize kamba yo muñwi wa mwa lubasi lwa hae. Mulao ne u tokwa kuli a ise taba ya hae kwa baatuli ba ba ketilwe kuli ba yo talima hande taba yeo. Ku ba ni zibo ya kuli mutu ya holofaza mutu yo muñwi ka bomu naa ka fiwa koto ye swana ni kezo ya ezize, ne ku tusize ku tibela batu kuli ba si ke ba yolisanga misuha. Kono ne ku na ni libaka le liñwi mulao wo ha ne u tomilwe.

Pili a si ka talusa kale mulao wo, Jehova Mulimu naa bulelezi sicaba sa Isilaele ka ku itusisa Mushe, kuli: “U si ke wa toya wahenu mwa pilu ya hao. . . . U si ke wa likanyisa bumaswe, mi u si ke wa bulukela bana ba sicaba sa henu lutimbo.” (Livitike 19:17, 18) Kacwalo, mulao wa “liito ka liito, liino ka liino” u lukela ku utwisiswa ka ku ya ka ze bulezwi mwa Mulao kaufela wa bulikani, ili wo Jesu naa bulezi kuli u panga milao ye, ye mibeli: “Lata Mulena Mulimu wa hao, ka pilu ya hao kaufela, ni ka moya wa hao kaufela, ni ka kutwisiso ya hao kaufela” ni kuli, “Lata wahenu mo u itatela.” (Mateu 22:37-40) Kacwalo, Bakreste ba niti ba swanela ku eza cwañi haiba ba ezwa maswe?

Mu Zamaye Mwa Nzila ya Kozo

Bibele i talusa kuli Jehova ki “Mulimu wa kozo” mi i susueza ba ba mu lapela kuli ba “bate kozo, mi [ba] i tundamene.” (Maheberu 13:20; 1 Pitrosi 3:11) Kono kana ku bata kozo kwa tusa luli?

Jesu ha naa peta musebezi wa hae wa fa lifasi, naa kwezwi mati, ku shapakiwa, ni ku nyandiswa ki lila za hae, ku betekwa ki mulikanaa hae, mi mane naa siilwe ki balateleli ba hae tota. (Mateu 26:48-50; 27:27-31) Jesu naa ezize cwañi? Muapositola Pitrosi naa ñozi kuli: “Niha naa tapaulwa, naa sa kutisi matapa; niha naa utwiswa butuku naa sa fumbeli; kono naa sepa Yena ya atula ka ku luka.”—1 Pitrosi 2:23.

Pitrosi naa talusize kuli: “Kreste ni yena u utwile butuku bakeñisa mina, a mi siyela mutala, kuli mu hate mwa naa hatile.” (1 Pitrosi 2:21) Kaniti, Bakreste ba susuezwa ku likanyisa Jesu, ni ku eza sina mwa naa ezelize ha naa nyandiswa. Mi Jesu ka sibili naa bulezi ka za taba yeo mwa Ngambolo ya fa Lilundu,  kuli: “Mu late be ili lila ku mina, mu fuyole ba ba mi lwaha, ba ba mi toile mu ba eze hande, mi mu lapelele ba ba mi eza maswe, ba ba mi nyandisa; kuli mu be bana ba Ndataa mina ya kwa lihalimu.”—Mateu 5:44, 45.

Batu ba ba likanyisa lilato la Kreste ba ezanga cwañi ha ba foselizwe kamba ha ba ikutwa kuli ba foselizwe? Liproverbia 19:11 i bulela kuli: “Ngana ya mutu i mu tibela ku halifa kapili, mi haa swalela ba ba mu foselize, u ka bubana.” Hape ba latelela kelezo ye: “U si ke wa tulwa ki bumaswe, kono u tule bumaswe ka bunde.” (Maroma 12:21) Batu bao ba bonisa moya o shutana hahulu ni moya wa ku lombota o atile mwa lifasi kacenu! Lilato la niti la Sikreste la kona ku lu tusa ku tula moya wa ku lombota, mi ha lu eza cwalo lu “swalela ba ba [lu] foselize” kakuli lilato ‘ha li nahaneli bumaswe.’—1 Makorinte 13:5, Bibele ye Kenile, hatiso ya 1984.

Kana taba yeo i talusa kuli haiba lu holofazwa kamba ku bembiwa ka nzila ye ñwi cwalo, lu swanela ku iteselela feela? Ku tokwa! Paulusi ha naa bulezi kuli, “U tule bumaswe ka bunde,” naa sa talusi kuli Mukreste u swanela ku bata feela ku ba mushwela-tumelo. Kono lu na ni swanelo ya ku itakeleza haiba lu lwaniswa. Haiba mu lwaniswa kamba libyana za mina li uzwiwa, mwa kona ku biza mapokola. Haiba lu ezwa maswe ki mutu yo muñwi kwa mubeleko kamba kwa sikolo, lwa kona ku atumela bazamaisi kamba baluti kuli ba lu tuse.—Maroma 13:3, 4.

Nihakulicwalo, lu lukela ku hupula kuli ku taata ku fumana katulo ye lukile mwa lifasi le. Mane batu ba bañata ba tandile nako ye ñata ku bata-bata katulo ye lukile, kono ba filikani hahulu kakuli ba palezwi ku i fumana.

Satani u bata feela kuli batu ba kauhanyiwe ki silomboti ni sitoyo. (1 Joani 3:7, 8) Nto ye nde hahulu ki ku hupula manzwi a, a mwa Bibele, a li: “Balatiwa, mu si ke mwa kutisa bumaswe ili mina, kono mu fe buhali sibaka; kakuli ku ñozwi kuli: Ku likanyisa ki kwa ka, ki Na ni ka kutisa, ku bulela Mulena.” (Maroma 12:19) Ha lu libelela kuli Jehova u ka tatulula butata bo, fo lu pima butuku, buhali, ni mifilifili, ze tiswa ki ku lombota.—Liproverbia 3:3-6.

[Manzwi a fa likepe 18]

“Lata Mulena Mulimu wa hao, ka pilu ya hao kaufela, ni ka moya wa hao kaufela, ni ka kutwisiso ya hao kaufela” ni kuli, “Lata wahenu mo u itatela”

[Maswaniso a fa likepe 19]

Lilato ‘ha li nahaneli bumaswe.’—1 Makorinte 13:5, “Bibele ye Kenile,” hatiso ya 1984