Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Padibu bakuenzela bibi

Padibu bakuenzela bibi

Padibu bakuenzela bibi

BANTU ba bungi batu bamona kupingajila muntu bubi buende bu tshintu tshimpe. Bidi nanku bualu ke mushindu utudi tudiumvua padibu batuenzela bibi anyi batunyingalaje. Lungenyi lutudi baledibue nalu lua tshidi tshimpe ne tshidi tshibi lutu lutulomba bua kuakaja bualu bubi budibu batuenzela. Kadi lukonko ludi ne: mmunyi mutudi mua kuenza bualu ebu?

Bushuwa kudi mishindu ya bungi ya malu mabi adibu mua kukuenzela, kudi adi mapepele bu mudi: kukutapa dipi, kukusakila anyi kukuamba mêyi mabi, ne makole bu mudi: dikupenda bintu bibole, dikututa bikole, kukuiba, anu nanku. Utu umvua bishi dîba didi muntu ukuenzela bumue bua ku malu aa? Bua bantu ba bungi lelu, badi mua kuamba ne: ‘Ndi mmupingajila anu panyi!’

Mu ditunga dia États-Unis, balongi bakuabu ba mu bikadilu bakadingila balongeshi babu bavua babapeshe dinyoka tshilumbu. Mutangidi wa balongeshi ba mu Nouvelle-Orléans diende Brenda Mitchell wakamba ne: “Tshivua tshienzeke tshidi ne: lumu lua balongeshi bonso abu luakanyanguka pavua balongi babafunde.” Nansha muakaluabu kumanya ne: bana abu bavua badinge, lumu lubi luakashala luolu.

Bua ku midimu, bena mudimu ba bungi badibu bipata badi ne tshiji, nanku bua kudisombuela batu banyanga bintu anyi bakupula malu a mushinga mu ordinatere ya mudimu. Bakuabu badi biba malu masokoka a kumpanyi ne baapanyisha kudi baluishi babu. Tshikandakanda kampanda tshidi tshiamba ne: pa kumusha diba malu a kumpanyi edi, “bena mudimu batu ne tshibidilu tshia kuiba bintu bikuabu bia mudimu bua kudisombuela.” (The New York Times) Bua kumona mua kuluisha tshilele etshi, mu kumpanyi ya bungi mbateke bampuluishi bua kutangila mudi bena mudimu badibu bipata mudibu bambula bintu biabu mu biro, ne bua kubapatula mu lupangu.

Pa kumusha abi, bantu batubu basombuela badi anu mu batudi tudia nabu, bu mudi balunda, balela ne bamanyangana nabu. Bualu bubi bukuenzela budi mua kusaka muntu bua kudisombuela. Bikala mulunda webe mukuambile bualu ne dîyi dibandisha, neumualujile ne dîyi dia muomumue anyi? Bikala umue wa mu dîku dienu mukutape ku muoyo mu mushindu kampanda, neukebe mushindu mukuabu wa wewe kudisombuela anyi? Bitu bualu bupepele bua kudisombuela padi udi mutuenzele bibi muikale pabuipi netu!

Bipeta bibi bia didisombuela

Misangu ya bungi bantu batu bakeba bua kudisombuela bua kutuyisha bisama bia bualu budibu babenzele kudi muntu mukuabu. Tshilejilu, Bible udi utulondela ne: pavua bana ba Yakoba nkambua wa bena Ebelu bamanye ne: Shekeme muena Kanana uvua mukuate muanabu wa bakaji Dina ne mulale nende, ‘mitshima yabu yakanyingalala, bakadi ne tshiji tshikole.’ (Genese 34:1-7) Bua kudisombuela, bana babidi ba Yakoba (Shimeona ne Lewi) bakela tshipangu bua kushipa Shekeme ne ba mu nzubu muabu. Bakenza mayele ne kubuela mu Kanana, kushipabu bantu balume bonso, too ne Shekeme.​—Genese 34:13-27.

Bashipianganyi aba bavuaku bajikije tshilumbu anyi? Pakamanya Yakoba malu avua bana bende benze, wakabatandisha wamba ne: ‘Nuenu nuakuntatshisha, nuakumvuija bu tshintu tshibi munkatshi mua bena buloba, ne bobu nebunguile kundi, nebanshipe; nebapawule nzubu wanyi ne meme nenjimijibue.’ (Genese 34:30) Eyowa, pamutu pa kudisombuela kuabu kujikija tshilumbu, kuakakebesha makuabu malu; Yakoba ne bena mu dîku diende bavua ne bua kuikala badimuke bualu bena mutumba babu bavua ne tshiji bavua mua kulua kubabunda. Nzambi wakambila Yakoba bua kumbuka ne bena mu dîku diende muaba awu ne kuya ku Betele bua kumuepula ku mvita ivuabu mua kulua kumuela.​—Genese 35:1, 5.

Malu avua menzeke panyima pa dilala ne Dina ku bukole adi ne dilongesha dia mushinga mukole. Kudisombuela kutu kulela anu kudisombuela ne bitu anu bitungunuka nanku. Ke bualu kayi batu bamba ne: padi muntu ukupingajila bubi, umupingajile pebe.

Kudisombuela kutu kulela anu kudisombuela

Kushala batuishile lungenyi ne bukole buetu pa mushindu wa kusombuela muntu kampanda uvua mututape kudi kutuenzela bibi. Mukanda mukuabu udi wamba ne: “Tshiji tshidi tshikudia. Tshidi tshidia dîba diebe ne makanda ebe paudi usomba ne wela meji ku bubi buvuabu bakuenzele, ne bua mudibi bikusama ku muoyo, tshiudi wela meji bua kubenzela ne mushindu uudi ukeba bua kubenzelatshi.” (Forgiveness​—How to Make Peace With Your Past and Get On With Your Life) Anu bu mukavua Bible muleje, ‘mutshiawudi udi ubolesha mifuba.’​—Nsumuinu 14:30.

Bushuwa, kakuena mushindu wa muntu kuikalaye ne disanka padi munda muende muule tente ne tshiji. Kamona-kamba kampanda wakamba ne: “Wewe wela meji ne: kudisombuela nkuimpe, tangila mutu mpala ya badi basombuelangana ilua panyima pa bidimu.”

Tuangate tshilejilu tshia tshitu tshienzeka miaba ya bungi padi bena tshisamba anyi tshitendelelu kampanda baluishangana ne bakuabu. Misangu ya bungi, bobu bashipe muntu umue wa mu tshisumbu kampanda, bena mu tshikuabu badi balua kushipa pabu, ba emu pabu baye kushipa wa mu tshikuabu, bienda bitungunuka anu nanku. Tshilejilu, pavuabu bateye bombe bushipe bansonga 18, mamu mukuabu uvua udila wamba ne: “Tudi ne bua kubalujila pabu, ne kubashipa pabu misangu lukama!” Mu mushindu eu, bilumbu bidi bienda bivula ne bantu ba bungi badi benda babuelamu.

‘Dîsu ku dîsu’

Bamue bantu batu bela meji mudi Bible wanyisha bua kudisombuela. Batu bamba ne: “Bible kenaku wamba ne: ‘dîsu ku dîsu, dinu ku dinu’ anyi?” (Lewitiki 24:20) Muntu yeye utangila mukenji wa ‘dîsu ku dîsu’ pamutu pamutu, udi umona bu ne: udi utusaka bua kudisombuela. Kadi, mukenji eu uvua ukandika didisombuela didi kadiyi ne mushinga. Mushindu kayi?

Pavua muena Isalele ututa muena Isalele nende ne umushipa dîsu, mikenji ivua mitabe bua kunyokabu uvua muenze bibi. Kadi, ki nguvuabu bashipe dîsu anyi bena mu dîku diabu bavua badisombuela to. Mikenji ivua ilomba udibu benzele bibi bua kuya ne tshilumbu etshi kudi bakokeshi bavuabu bateke balumbuluishi bua kutshikosabu bimpe. Pavuabu bajadika ne: mututshianganyi eu uvua muenze tshilema etshi ku budisuile, bavua ne bua kumunyoka pende bilondeshile tshilema tshiende bua kupangisha disombuela divua kadiyi dimpe. Kadi kudi malu makuabu atudi mua kuamba.

Kumpala kua Yehowa Nzambi kuakulaye bua didisombuela mu mikenji yende, ukavua muambile Mose bua ambile bena Isalele ne: ‘Kuikadi ne lukuna mu mutshima kudi muanenu. Kudisombuedi, kuikadi ne lukuna.’ (Lewitiki 19:17, 18) Lungenyi luvua mu mukenji wa ‘dîsu ku dîsu, dinu ku dinu’ tudi ne bua kulumvua bimpe mu mvese yonso idi yakula bua Mikenji ya Mose, ivua Yezu muambe mudiyi misuikila mu mikenji ibidi eyi: ‘Sua Mukalenge Nzambi webe ne mutshima webe wonso ne muoyo webe wonso ne lungenyi luebe luonso’ ne ‘Sua mukuenu bu muudi mudisue.’ (Matayo 22:37-40) Nunku, tshinyi tshidi bena Kristo balelela ne bua kuenza padibu babenzele bibi?

Londa njila wa ditalala

Bible udi wamba mudi Yehowa muikale “Nzambi wa ditalala” ne mudiye usaka batendeledi bende bua ‘kukeba ditalala ne kudilonda.’ (Ebelu 13:20; 1 Petelo 3:11) Kukeba ditalala kutuku kupatula malu mimpe anyi?

Pavua Yezu pa buloba, baluishi bende bakamuela mata, kumukuma bikole ne kumukengesha, umue wa ku balunda bende wakamutungila tshitungu ne bayidi bende kumushiya nkayende. (Matayo 26:48-50; 27:27-31) Ntshinyi tshiakenzaye? Mupostolo Petelo wakafunda ne: ‘Pakamupendabu, yeye kakabapenda kabidi; pakakengeye, yeye kakabakanyina, kadi wakadifila mu bianza bia udi ulumbulula biakane.’​—1 Petelo 2:23.

Petelo wakumvuija ne: ‘Kristo wakakenga bua bualu buenu, wakanushila tshilejilu bua nuenu numulonde mu makasa ende.’ (1 Petelo 2:21) Eyowa, badi balomba bena Kristo bua kuidikija Yezu nansha padibu babenzela malu mabi. Bua bualu ebu, Yezu nkayende wakamba mu muyuki wende wa pa mukuna ne: ‘Suayi badi nenu lukuna, lombelayi badi banukengesha Nzambi; nunku nenuikale bana ba Tatu wenu udi mu diulu.’​—Matayo 5:44, 45.

Ntshinyi tshidi bantu badi ne dinanga bu dia Kristo benza padibu babenzela malu mabi? Nsumuinu 19:11 udi wamba ne: ‘Lungenyi luimpe lua muntu ludi lukanda tshiji, ne butumbi buende nkulekelela muntu bubi.’ Badi kabidi batumikila mubelu eu: ‘Lekela kupitshibua kudi malu mabi; kadi wikale upite malu mabi ku malu mimpe.’ (Lomo 12:21) Lungenyi elu ndushilangane ne ludi nalu bena panu lua didisombuela. Dinanga dilelela dia bena Kristo didi mua kutuambuluisha bua kubenga kuikala ne lungenyi lua didisombuela, ne tudi mua ‘kulekelela muntu bubi’ bualu dinanga ‘kadiena dibala malu mabi adibu badienzela.’​—1 Kolinto 13:5.

Bualu ebu budiku bumvuija ne: muntu yeye mutuenzele bualu bubi menemene anyi mutukengeshe bikole mu mushindu kampanda, tudi ne bua kuitaba katuyi dîyi anyi? kabiena nanku to! Pavua Paulo muambe bua ‘kupita malu mabi ku malu mimpe,’ kavua musue kuleja ne: muena Kristo udi ne bua kuitaba bua kufua bua ditabuja diende to. Kadi padibu batubunda tudi ne bukenji bua kukeba mua kudisungila. Tshilejilu, bobu bakeba bua kukuenzela bibi anyi bakeba kunyanga tshintu tshiebe, udi mua kubikila bampulushi. Pikala tshilumbu atshi tshijukile ku mudimu anyi mu kalasa, kudi bamfumu ba mudimu batudi mua kubikila bua kutuakuila.​—Lomo 13:3, 4.

Kadi, umanye ne: mbikole bua kupeta kulumbulula kuakane mu bulongolodi ebu. Bualu, bantu ba bungi mbenze matuku a bungi bua kukosabu bilumbu biabu mu mushindu muakane, kadi balua kushala ne kanyinganyinga ne muoyo usama bualu bivuabu batekemene kabivua bikumbane to.

Dijinga dikole dia Satana ndia kumona bantu batapuluka bua didisombuela ne bua lukuna. (1 Yone 3:7, 8) Tshintu tshia mushinga mukole tshitudi mua kuvuluka tshidi Bible wamba ngetshi: ‘Kanudisombuedi, bana betu banangibue, kadi nushile tshiji tshia Nzambi muaba; bualu bua bakafunda ne: Busombuedi mbuanyi, meme nemfute; mudi muamba Mukalenge.’ (Lomo 12:19) Patudi tuteka malu mu bianza bia Yehowa, tudi tumbusha kanyinganyinga, tshiji ne tshikisu mu muoyo wetu.​—Nsumuinu 3:3-6.

[Lungenyi lunene lua mu dibeji 18]

‘Sua Mukalenge Nzambi webe ne mutshima webe wonso ne muoyo webe wonso ne lungenyi luebe luonso’ ne ‘Sua mukuenu bu muudi mudisue.’

[Bimfuanyi mu dibeji 19]

Dinanga ‘kadiena dibala malu mabi adibu badienzela.’​—1 Kolinto 13:5