Llapan kanqanman ëwari

Qallananchö tïtulukunaman ëwë

¿Pï kanqëkitapis musyariyänampaqqa vengakunëkiraqku?

¿Pï kanqëkitapis musyariyänampaqqa vengakunëkiraqku?

¿Pï kanqëkitapis musyariyänampaqqa vengakunëkiraqku?

“IMATAPIS ruramarqa pï kanqätapis musyarenqam” niyanmi wakin nunakunaqa. Ima alli o mana alli kanqantapis cuentata qokunapaq Dios kamamashqantsik kaptinmi, mana alli rurëkunata rikarqa justicia kananta munantsik. Tsëmi pipis imatapis nïkamashqa o rurëkamashqaqa alläpa piñakuntsik. Pero ¿vengakur-raqtsuraq imëkatapis altsashwan?

Qayapäyaptin, laqyayaptin, kumayaptin, maqayaptin, suwapuyaptin o imëkatapis rurayaptinmi nunakunaqa vengakïllatana munayan. Y kikintsikta imatapis rurëkamashqaqa, ¿imanötaq karintsik? “Ruramanqannö mana ruraptëqa shutïpis manam shutitsu kanqa” niyanmi wakinkunaqa.

Vengakïtaqa pï mëpis ashinmi. Estados Unidos nacionchö pasanqankunata rikärishun, 13 y 15 watayoqnö wambrakunash profesorninkuna piñapäriyaptinlla, maqamëtam o abusamëtam munashqa nir tumpayan. Pero ardë tumpayanqan musyakäriptimpis, manam tsëllachötsu ushakärin. Nueva Orleans (Estados Unidos) markachö profesorkunapa presidentanmi kënö nin: “Huk profesorta tumpëkuyanqan hörapitaqa, shutimpis rakchatashqallanam quedarin”.

Wakin nunakunanam trabäjonchö mana alli karnin o trabäjonkunapita qarquriyaptin mandaqninkunata imanëkïtapis munayan. Y vengakïta munarmi empresapa precisaq archïvonkunata computadörapita ushakäratsiyan. Wakinkunanam emprësallachö musyayanqankunata computadörapita horqarir apakuyan rantikuyänampaq o willakuyänampaqpis. Y manam computadörallapitatsu suwakuyan, hina “emprësakunapa imankunatapis apakïkäyanllam” ninmi huk periódico. Tsënö mana pasananrëkurmi, kanan emprësakuna huk trabajadorta qarqorqa, täpaqtaraq ashiyan oficïnanyaq yanaqänampaq y cösasninkunallata ëllukurkur yarqonqanyaq rikänampaq.

Pero kuyë amïgompitam, yanaqimpitam o familiampitam pipis masqa vengakïta munan. Höraqa imatapis nïkamashqalla o rurëkamashqallam noqantsikpis tsënölla rurëta munantsik. Amïgontsik o familiantsik këkar imatapis nïkamashqa o rurëkamashqaqa, ¿ruranapaqku pensar qallëkuntsik? Rasun kaqchöqa, reqinakonqantsikkunatam masqa tsënö rurëta munantsik.

Ruramanqantsiknölla kutitsikïqa manam allitsu

“Ruramanqannölla kutitsiptëran shonqü arwärenqa o qajärenqa” niyanmi wakin nunakunaqa. ¿Rasumpaku tsënö? Unë tiempochö pasanqanta rikärishun. Canaan markapita Siquem shutishqa nunam Jacobpa wambran Dïnata violëkorqan, tsënam turinkuna musyarir “alläpa llakishqa tikrariyarqan, y paqwë piñakurkuyarqan” (Génesis 34:1-7). Tsënam Jacobpa tsurinkuna Simeonwan Levi, Siquempita y familiampita vengakuyänampaq pensayarqan. Ulipëkurnin o llullapaykurninmi Siquemtawan llapan ollqu kaqkunata wanïkatsiyarqan (Génesis 34:13-27).

¿Imatataq horquyarqan tsë rurayanqampita? Tsëtaqa musyarintsik Jacob tsurinkunata kënö nenqanchömi: “Qamkunam culpayoq kayanki kë nacionchö rikäyämëtapis mana munayänampaq y llapankuna asyäkïkaqtanö melanäyämänampaq, [...] llapan ëllukëkurchi noqaman shamur imëkatapis rurëkayämanqa, y tsëllanachi noqatawan wayïchö këkaqkunata ushakäratsiyämanqa” (Génesis 34:30). Rikanqantsiknöpis Simeonwan Levïqa más mana allimanmi chäyarqan. Tsëpita witsëpaqa, piñashqa vecïnonkuna vengakuyänanta mantsarllanam Jacobpa familianqa kawarqan. Tsë kinrëchö yachaq nunakuna imatapis mana rurayänanrëkurchi itsa Diosnintsik Jacobta nerqan Betel markapa ëwakuyänampaq (Génesis 35:1, 5).

Ruramanqantsiknölla kutitsikïqa más mana allikunaman chätsikunqantam këpitaqa yachakuntsik. Niyanqannöpis, “vengakïqa más venganakïmanmi chätsikun”. ¡Rasun kaqllam tsënö niyanqanqa!

Venganakïqa manam ushakantsu

Vengakïllapaq yarparäkïqa mana allimanmi chätsimantsik. Huk librom piñashqalla y gallayashalla kawakoqpaq kënö nin: ‘Piñakïqa ëwakätsinmi. Pasakäkushqakunaman kutin kutin yarparar, imatapis ruraqninkunapaq mana allikunata pensar y ruramanqannöllam rurashaq nerqa, qeshyanarllam kakun y tiempotapis perdinmi’. Pitapis mana allita rurëkïllapaq pensë imaman chätsikunqantapis Bibliaqa clärom kënö willakun: “Chikikurlla kakïqa tullutapis ismuratsinmi” (Proverbios 14:30).

Hinamampis, ¿imanöraq kushishqa kanman piñashqalla y chikikurlla pureqqa? Librokuna qellqaq nunam kënö nin: “Pipis mana allita rurëkuptin vengakur-raq kushishqa kanampaq kaqta pensarqa, chikikurlla kawashqapa qaqllanta rikäritsun”.

Y, ¿ima nishwanraq tukï markakuna y tukï religionkuna më tsëchöpis chikinakuyanqampaq? ¿Manaku pitapis wanïkatsiyaptenqa wakinkunapis tsënölla rurayan, y tsënö ruranakurlla imëpis kakuyan? Pensarishun terroristakuna rurayanqampaq huk warmi parlanqanman. 18 jövenkunata huk bombawan ushakäratsiyaptimi, alläpa piñakur y llakikur kënö nerqan: “¡Tsë rurayanqampitapis más peor-raqmi kikinkunata rurashwan!”. Pero tsënö pensayanqanqa más wanutsinakïkunamanmi chätsikun.

“Nuna mayinpa nawinta pashtariptenqa, pepatapis pashtarayäputsun”

“Nuna mayinpa nawinta pashtariptenqa, pepatapis pashtarayäputsun; o nuna mayinpa quirunta shicwarapuptenqa, pepatapis shicwarayäputsun” neqta Bibliachö leirmi, wakin nunakunaqa vengakunapaqmi yachatsikun niyan (Mateo 5:38). Kë texto nenqanta mana shumaq mayashaga o käyishqaqa, rurayäshonqëkinölla qampis ruranki neqnömi. Pero kë Leytaqa Dios patsätserqan kikinkunallapita mana vengakuyänampaqmi. ¿Imanirtaq tsënö nintsik? Rikärishun.

Huk israelita, israelita mayinta maqar nawinta pashtarapuptenqa, Ley nenqannömi juezkuna castigayaq. Tsëmi nawin pashtashqa israelita, maqaqnimpita o familiampita kikintsu vengakoq. Tsëpa rantenqa, maqaqninta juezkunaman qayatsiyänampaqmi Leyqa mandakoq. Llapanmi musyayaq nuna mayinta imatapis rurarqa tsënölla rurashqa kayänampaq kaqta, tsëmi vengakïta ashiyaqtsu. Pero kë Leyqa manam tsëllapaqtsu karqan.

Jehová Diosqa tsë Leyta manaraq patsätsirmi, israelïtakunata kë mandamientota qorqan: “Manam shonqïkichö wawqikita chikinëkitsu. [...] Manam vengakunëkitsu ni chikipänëkitsu” (Levítico 19:17, 18). Tsëmi, “nuna mayinpa nawinta pashtariptenqa, pepatapis pashtarayäputsun” nenqan Leyta cumpliyänampaqqa wakin Leykunataraq rikäyänan karqan, y tsë Leykunatam Jesusqa ishkëman tikraratserqan, hukqa “kuyankim Señor Dyosnikita llapan shonqiykiwan, i llapan almeykiwan, i llapan yarpeynikiwan” ninmi, y hukninnam “kuyankim nuna mayikita kikikitanow” nin (Mateo 22:37-40, QKW). Huk cristiänota mana allita rurëkuyaptenqa, ¿imataraq ruranman?

Llapanwan yamë kawakïta ashi

Jehová “alli caway gomagnintsic” kanqantam Bibliaqa willakun, y sirveqninkuna “pi mewanpis alli cawaquita tïraya[nampaqmi]” yachatsikun (Hebreus 13:20, MTCS; 1 Pedru 3:11). Pero ¿imatataq tarintsik tsënö kawakïta tïrarqa?

Jesusman pensarishun, Teytan munanqanta Patsachö rurëkaptinmi chikeqninkunaqa qatikachäyarqan, toqapuyarqan y maqayarqampis. Y manam tsëllapistsu, huk amïgonllam rantikorqan, hina qateqninkunapis haqirirmi ëwakuyarqan (Mateo 26:48-50; 27:27-31). ¿Imatataq Jesus rurarqan? Apóstol Pëdrum kënö nin: “Tucuyläya imaycata insultarnin contran ashayaptinpis, manam ni pita insultarnin ashar contestargantsu. Magarnin sufritsiyaptinpis manam amenasargantsu. Sinöga Dios Yayapa rasumpacag juzgacuyninmanmi entregacurgan, llapan imayca ruranganpita cuentata mañar juzgananpag” (1 Pedru 2:23, NTCN).

Hina kë apostol-llam kënö nerqan: “Kristupis jiparqan noqantsikkunapaqmi, yachatsimarnintsik; yupinkunata qatiyaneykipaq” (1 Pedru 2:21, QKW). Rikärenqantsiknöpis Bibliaqa yachatsimantsik imëka mana allikunata ruramashqapis Jesucristupita yachakunapaqmi. Huk kutim Jesus kënö yachatsikorqan: “Chiquiyäshoqniquicunata cuyayanqui, y mana allita rurayashoqniquicunapaq Teyta Diosta mañacuyanqui. Tseno rurarmi, sielucho quecaq Dios Yayapa wamrancunana cayanqui” (Mateo 5:44, 45).

Tsënö kuyanakunantsik këkaptenqa, ¿imataraq rurashwan pipis mana allita rurëkamashqaqa? Proverbios 19:11 textochömi kënö nin: “Alli pensaq nunaqa manam ras piñakuntsu, y mana allita rurayanqanta mana kaqpaq churaptenqa alläpa shumaqmi”. Hinamampis, “ama mana alli rurecuna dominayäshïtsu; antis mana alli rurecunata jaqirïcur allicunatana rurayë” nenqantam wiyakunantsik (Romanos 12:21). Këkunata wiyakoqkunaqa, ¡manam kë mundochönötsu vengakïllapaq yarparäkuyan! Mana vengakunapaq y imëka ruramanqantsiktapis ‘mana kaqpaq churanapaqmi’ rasumpa kuyakïqa yanapamantsik, musyanqantsiknöpis “nuna mayinta cuyaqqa manam [...] ofendenqantapis yarparanqatsu” (1 Corintios 13:5).

¿Tsëqa ima kaptimpis o imëkata ruramashqapis wiyaräkushwanllatsuraq? ¡Manam wiyaräkunantsiktsu! Biblia, “mana alli rurëcunata jaqirïcur allicunatana rurayë” nerqa, manam wanutsikïkämashqa upälla wiyaräkunapaqtsu parlëkan. Antis defendikunantsikmi. Pipis maqamashqa o wayintsikman heqakïkayämuptenqa policïatam qayashwan. Pero trabäjochö o estudiokunachö imapis kaptenqa, tsëkunachö cargoyoq kaqkunamanmi ëwashwan (Romanos 13:3, 4).

Tsëpis yarpänantsikmi kë mundochö rasumpa justicia tarinan ajaraq kanqanta. Mëtsika nunakunam justiciata ashirlla kakuyan, pero justiciata mana tarirnam llakishqa y piñashqa kawakuyan.

Venganakur y chikinakur nunakuna kawakuyaptin imaraq Satanás kushikïkun (1 Juan 3:7, 8). Cristiänokunaqa kë texto nenqantam wiyakunantsik: “‘Noqam rurenincunamanno nunacunata jusgar castigashaq’ nir. Tsemi cuyashqa wauqicuna panicuna, ama qamcunaqa mana allita rurayäshuptiqui, bengarnin mana allipaqa cutitsiyanquitsu. Antis Diospa muneninman jaqiriyanqui penam castigar o mana castigarpis caconqa” (Romanos 12:19). Tsëmi Diosman yärakorqa o markäkorqa chikinakurtsu, maqanakurtsu, y wanutsinakïta munartsu kawakushun. Imëkatapis Jehoväpa makinchö haqirerqa, vengakonqantsikpita manam waqar purishuntsu (Proverbios 3:3-6).

[22 kaq päginachö ninqan]

“Kuyankim Señor Dyosnikita llapan shonqiykiwan, i llapan almeykiwan, i llapan yarpeynikiwan.”

“Kuyankim nuna mayikita kikikitanow.”

[23 kaq päginachö dibüjukuna]

“Nuna mayinta cuyaqqa manam [...] ofendenqantapis yarparanqatsu” (1 Corintios 13:5)