¿Mi lek van ta melel ti jpak jkʼoplaltike?

OY BUCHʼUTIK chalik ti toj lek la ti jpak jkʼoplaltike. Ta skoj ti jnaʼojtik li kʼusi lek xchiʼuk kʼusi chopole, ta jkʼantik ti lek xichʼ chapanel li kʼusitik muʼyuk tukʼ chkʼotanuk ta pasele. Jech oxal, jtaleltik onoʼox ti chopol chkaʼi jbatik kʼalal oy kʼusi chopol chkichʼtik albele o chkichʼtik pasbele. Pe, ¿mi jaʼ van lek ti jpak jkʼoplaltike?

Xuʼ van ep srasonal kʼu yuʼun tspak yaʼi skʼoplal li jun krixchanoe, xuʼ van jaʼ ta skoj mi chopol kʼoptaat, mi tʼaxbat jmojuk majel o mi laj yichʼ xujel, mi ilbajinat, mi laj ta elekʼ o ti oy kʼusi yan tspasbate. ¿Kʼusi ta jpastik kʼalal jecheʼ noʼox chkichʼtik ilbajinele? Mas nopemutik xi chkaltike: «Ta onoʼox stoj ek li kʼusi la spasbune».

Buyuk noʼox jech xvinaj ti tskʼan tspak skʼoplal li krixchanoetike. Jech kʼuchaʼal li ta Estados Unidose oy xa jayibuk velta li jchanunetik ti yichʼojik oxlajuneb kʼalal ta voʼlajuneb jabile, la skʼan la spak skʼoplalik ta stojolal li maestroetike. ¿Kʼusi la ta skoj taje? Jaʼ noʼox la ta skoj ti ch-akʼbatik mantale. Jech oxal la sjutbeik smul li maestroetike, laj yalik ti te la xvulvunik ta stojolalik sventa xchiʼinatik ta vayele. Manchuk mi chvinaj ta mas tsʼakal ti jecheʼ jutbile, ep kʼusitik mu xa stakʼ tupʼbel skʼoplal. Brenda Mitchell ti jaʼ buchʼu yichʼoj ta venta li sindikato yuʼun maestroetik ta Nueva Orleans chal ti «kʼalal chtikʼbat smul jun maestroe, te xa noʼox chlik sokuk tal li skʼoplale».

Ep krixchanoetik xtok ti mu junuk yoʼonton ta yabtelike o ti lokʼesatike tskʼan tspak skʼoplalik ta stojolal li yajvalik toʼox ta abtele. Jaʼ yuʼun, tsokesik o tstupʼik kʼusitik ta skomputadoratak li empresae. Yan xtoke chelkʼanik kʼusitik ti muʼyuk to ojtikinbil skʼoplal li ta empresae, vaʼun chchonik o chakʼik ta ojtikinel ta yan krixchanoetik. Pe maʼuk noʼox taje, «oy to ep ti buchʼutik chelkʼanik li kʼusitik chtun yuʼun empresae», xi li periodiko The New York Times. Yoʼ mu xkʼot ta pasel taje, ep empresaetik tsaʼik yajchabivanejik ti persa chchiʼin batel ta s-ofisina li buchʼu lokʼesat ta yabtele, tsmala tstsob lokʼel li kʼusitik yuʼune xchiʼuk skʼeloj chlokʼ batel li ta empresae.

Pe lek ilbil, ti krixchanoetike jaʼ mas tspak be sbaik kʼalal xojtikin sbaik leke, mi yamigo o yutsʼ yalal noʼox sbaike. Bateltike jaʼ noʼox mi oy kʼusi chopol chalbutik junuk krixchanoe o ti oy kʼusi chopol tspasbutike manchuk mi mu yolbajuk yuʼun, xuʼ van xal koʼontontik jech xa jpasbetik ek. Mi oy kʼusi la spas o laj yal junuk kamigotik o kutsʼ kalaltik ti chopol chkaʼi jbatik yuʼune, ¿mi ta xlik jnoptik kʼuyelan xuʼ jpak jkʼoplaltik?  Ta melel, taje mas anil xuʼ jech ta jpastik mi lek xkojtikintik li buchʼu tsyayijesutike.

Li kʼusitik chopol chkʼot ta pasel mi ta jpak jkʼoplaltike

Oy buchʼutik tsnop ti jun yoʼonton chkomik kʼalal tspak skʼoplalike. Pe, ¿mi jech van? Jchanbetik skʼoplal xnichʼnabtak Jacob jun moltotil ta voʼne steklumal j-hebreoetik. Li Vivliae chal ti kʼalal laj yaʼiik ti laj yichʼ tsatsal tsakel yuʼun Siquem li yixlelik ti Dina sbie, «tsots iʼilinic» (Génesis 34:1-7). Jech oxal chib sbankiltak —Simeón xchiʼuk Leví— la snopik lek kʼuyelan chakʼbeik stoj li Siquem xchiʼuk yutsʼ yalale. Ta skoj jun mukʼta loʼlael la smilik li Siqueme xchiʼuk xtok skotol li viniketik te nakalike (Génesis 34:13-27).

¿Mi mas xa jun yoʼonton ti jech imilvanike? Li stakʼobil taje te ta jtatik kʼalaluk chkiltik kʼusi laj yalbe xnichʼnabtak Jacob kʼalal laj yaʼi li kʼusi kʼot ta pasele: «Voʼoxuc ta acojic me la jta jvocol, [ta] me [x]lic scontrainicun [...]. Yuʼun xuʼ ta stsob sbaic; ta snutsicun loqʼuel. [...] Jech xuʼ chismilicun o comel xchiʼuc li bochʼotic oy cuʼune», xutanan (Génesis 34:30). Kʼuchaʼal chkiltike, jaʼ noʼox mas itsatsaj yuʼunik kʼop li Simeón xchiʼuk Levie. Jech taje, li yutsʼ yalal Jacobe te lik xchabi sba mi oy kʼusi spasbatik yuʼun li slakʼnatak ti sokem tajek yoʼontonike. Sventa mu jechuk chkʼot ta pasel taje, jaʼ van ta skoj ti take bal ta naklej yuʼun Dios ta Betel li Jacobe (Génesis 35:1, 5).

Li sloʼil xkuxlejal Dinae, oy kʼusi tsots skʼoplal chakʼ jchantik: ti kʼalal ta jpak jkʼoplaltike, yikʼaluk mas to tstsatsaj batel yip li kʼope.

Naka noʼox pʼajbail xchiʼuk kʼopetik

Mi solel chkakʼtik chʼiuk tajek ta koʼontontik spʼajel junuk krixchanoe, mas me chakʼ jvokoltik. Jlik livroe xi chalbe skʼoplal ti buchʼu oy noʼox skʼakʼal yoʼonton kuxule xchiʼuk oy stiʼemal sjole: «Ta skʼakʼal xa noʼox yoʼonton chlaj. Jecheʼ ta xchʼay skʼakʼal ta skoj ti te xnopnun li ta kʼusi kʼux echʼ ta xkuxlejale, chlik xchopol kʼopta ta yoʼonton li buchʼu oy kʼusi chopol la spase xchiʼuk jaʼ xa noʼox ta snopilan kʼuyelan chakʼbe stoj ek» (Saber perdonar: cómo hacer las paces con su pasado y vivir sin rencores). Li Vivliae jamal chal kʼusi chkʼot ta pasel mi oy kʼusi chopol jnakʼoj ta koʼontontike, xi chale: «Li yitʼixal coʼntontique jaʼ xchamel jbaquiltic chcʼot» (Proverbios 14:30).

Jech xtok, ¿kʼuxi xuʼ jun yoʼonton li buchʼu chpʼajvan xchiʼuk ti te xkʼakʼet-o yoʼontone? «Li buchʼu tsnop ti jun xa yoʼonton chkom kʼalal tspak skʼoplale, akʼo skʼelbe sat junuk krixchano  ti oy xa jayibuk jabil te xkʼakʼet-o yoʼonton ta stojolal xchiʼile», xi laj yal jun jtsʼibajome.

¿Kʼusi xuʼ xkaltik xtok ta sventa li pas kʼopetik ti buyuk xa noʼox jech xvinaj ta skoj ti jelel stsʼunbal o srelijion li krixchanoetike? ¿Mi mu jechuk ti ep chlik-o smil sbaik ta skoj ti oy buchʼu lik milvanuke, xchiʼuk ti xuʼ muʼyuk xa spajebe? Jech kʼuchaʼal kʼalal naka toʼox la stʼomes jpʼej vomba jun krixchano ti la smil vaxaklajuneb krixchanoetike, ta skʼakʼal yoʼonton xi tsots avan jun antse: «¡Skʼan jech jpasbetik li krixchanoetik taje, jaʼ noʼoxe ta smilal xa noʼox jpasbetik ek!». Kʼux ta alel, kʼalal jech chichʼ nopele mas chtil-o li kʼopetike.

«Me ta stuʼpbe sat xchiʼile, acʼo yichʼ tuʼpbel sat ec»

Pe oy onoʼox van buchʼu xuʼ tspoj sba yaʼi, jaʼ yuʼun jaʼ tsta ta alel ti kʼalal xi chal li Vivliae: «Me ta stuʼpbe sat xchiʼile, acʼo yichʼ tuʼpbel sat ec. Me ta scolesbe stanal ye xchiʼile, acʼo yichʼ colesbel stanal ye ec», ti xiʼe (Levítico 24:20). Yaʼeluk noʼoxe xuʼ jpak jkʼoplaltik kʼalal jech chal Vivlia taje. Pe mu jechuk, yuʼun li mantal laj yakʼ Diose jaʼ sventa tspajes li buchʼu tspak yaʼi skʼoplal kʼalal muʼyuk srasonal jech tspase. Jkʼeltik kʼu yuʼun ti jech chkaltike.

Mi oy jun j-israelal vinik la smaj yan xchiʼil xchiʼuk tstupʼbe jpʼej sate, li Mantale jaʼ chal li kʼusi kastigoal tstae. Jech oxal li buchʼu laj ta utsʼintaele, mu xuʼ spak skʼoplal stuk, muʼyuk chbat stsak ta majel li vinike mi jaʼuk li yutsʼ yalale. Li Mantale chal ti akʼo bat xchapanik ta stojolal ajvaliletike, jaʼ xkaltik, li jchapanvanejetike. Jech xtok, li mantal taje tspajes skotol li krixchanoetik sventa mu kʼusi jecheʼuk noʼox spasbe li yan xchiʼiltake, yuʼun snaʼoj ti jech koʼol tspasbat eke. Pe oy to kʼusi yan smakoj li mantal taje.

Kʼalal muʼyuk toʼox yakʼoj Jeova Dios li mantal taje, laj yalbe Moisés ti akʼo yalbe Israel li mantal liʼe: «Mu me stsoqʼuetuc noʼox avoʼntonic yuʼun li achiʼilic ta voqʼuele. [...] Mu me tojtoj paqueluc avuʼunic li cʼusi chapasbatique; mu me tojtoj ilineloxuc noʼox» (Levítico 19:17, 18). Jech, li mantal chal «me ta stuʼpbe sat xchiʼile, acʼo yichʼ tuʼpbel sat ec. Me ta scolesbe stanal ye xchiʼile, acʼo yichʼ colesbel stanal ye ec», ti xie, mu jaʼuk noʼox tspas kʼuyelan xal yoʼonton li j-israeletike, moʼoj, skʼan stsakik ta venta skotol li sMantal Moisese. Li Mantal taje xi xa noʼox la spas ta chib li Jesuse: «Cʼano me ta scotol avoʼnton li Dios avuʼune, xchiʼuc ta scotol achʼulel, xchiʼuc ta scotol ajol» xchiʼuk «Cʼano me achiʼil jech chac cʼu chaʼal cʼux ta avoʼnton abecʼtal atu[ke]» (Mateo 22:37-40). Pe mi oy kʼusi jecheʼ pasbat li jun yajtsʼaklom Cristoe, ¿kʼusi van xuʼ spas?

Mu me jlikestik kʼop

Li Vivliae chal ti Jeovae jaʼ la «li Dios ti chacʼ jun oʼntonale», xchiʼuk chalbe yajtuneltak ti akʼo «lec xil sba schiʼuc schiʼiltaque, ti mu sliques cʼope» (Hebreos 13:20; 1 Pedro 3:11, Achʼ Testamento, ta skʼop San Andrés). Pe ¿mi sta-o ta melel ti jech ta jpastike?

Jnopbetik skʼoplal Jesús kʼalal la spas yabtel ta Balumile: nutsat, tubtaak xchiʼuk tsitsat. Ichonat yuʼun jun yamigo xtok xchiʼuk iktaat komel yuʼun li yajtsʼaklomtake (Mateo 26:48-50; 27:27-31). ¿Kʼusi la spas kʼalal jech pasbate? Xi chalbutik li jtakbol Pedroe: «Cʼalal laj yichʼ chopolcʼoptaele, muʼyuc xchopolcʼoptavan ec. Cʼalal jaʼo chichʼ tsots vocole, muʼyuc bu isibtasvan. Jaʼ noʼox laj yacʼbe sventain li Dios ti tucʼ chchapanvane» (1 Pedro 2:23).

Li jtakbole xi chal xtoke: «Laj yichʼ vocol ta aventaic ec li Cristoe. Jaʼ laj yacʼboxuc avilic cʼusi tscʼan chapasic, yuʼun jech acʼo atsʼaclinic batel» (1 Pedro 2:21). Kʼuchaʼal chkiltike, li Vivliae chal ti akʼo jchanbetik li Jesucristoe, akʼo mi jecheʼ noʼox tsaʼ jmultik li krixchanoetike. Kʼalal laj yakʼ Mantaletik ta Vits li Jesuse, xi laj yal stuk ta sventa taje: «Cʼuxubino avajcontraic; cʼopanbeic Dios ta stojol li bochʼotic chayutsʼintaoxuque. Yuʼun jech ta xvinaj o ti voʼoxuc xnichʼnaboxuc  li Jtotic Dios ta vinajele» (Mateo 5:44, 45).

Ta skoj ti jech chi jkʼanvan li yajtsʼaklomutik Cristoe, ¿kʼusi skʼan jpastik mi oy buchʼu oy kʼusi chopol la spasbutik chkaʼitike? Ta Proverbios 19:11 chal: «Li sbijil cristianoe xuʼ tstsal o li scʼacʼal yoʼntone; li bochʼo bije ta sventa smucʼul yoʼnton chcuch yuʼun li ilbajinele», xi. Jech xtok, kakʼ ta koʼontontik li pʼijubtasel liʼe: «Mu me jaʼuc xastsaloxuc li cʼusi chopole. Jaʼ tsalic ta sventa cʼusi lec li cʼusi chopole» (Romanos 12:21). ¡Toj jelel li snopben balumil ti jaʼ noʼox oy ta yoʼonton spakel skʼoplalike! Mi chi jkʼanvan kʼuchaʼal chal Cristoe, xuʼ tskoltautik sventa xlokʼ ta koʼontontik ti mu jpaktik sutel li kʼusi chopol chi spasbutike xchiʼuk sventa «chcuch [kuʼuntik] li ilbajinele», yuʼun li kʼanvanej taje «mu xacʼ ta venta li cʼusi chopole» (1 Corintios 13:5).

Taje, ¿mi jaʼ van skʼan xal ti te jmeyoj jkʼobtik chi jkom mi oy kʼusi jecheʼ noʼox la jmakitike o ti oy kʼusi xibal sba chkichʼtik pasbele? ¡Moʼoj! Kʼalal chal Vivlia «tsalic ta sventa cʼusi lec li cʼusi chopole», maʼuk skʼan xal ti te xa jmalaojtik chkichʼtik ilbajinele. Moʼoj, yuʼun oy jderechotik ta jpoj batik ek. Mi oy buchʼu jecheʼ noʼox tstsakutik ta kʼop o jecheʼ noʼox xpujetik ochel ta jnatike, xuʼ jtaktik ta ikʼel polisiaetik o mayoletik. Mi jaʼ oy kʼusi xibal sba chkichʼtik pasbel ta kabteltik o bu chi jchanunaje, xuʼ xbat jkʼantik parte ta stojol li j-abteletike (Romanos 13:3, 4).

Skʼan jvules ta joltik xtok, ti liʼ ta balumile ep kʼusitik muʼyuk tukʼ chkʼotanuk ta pasel. Ep krixchanoetike yakʼojik tajek yipik ti akʼo xichʼ chapanel li kʼusitik muʼyuk tukʼ kʼotem ta pasel ta stojolalike, pe jaʼ noʼox staojik mas yatel yoʼontonik xchiʼuk kʼux jolal.

Li Satanase mas xmuyubaj kʼalal tspʼaj sbaik li krixchanoetike xchiʼuk ti oy noʼox tajek ta yoʼonton tspak skʼoplalike (1 Juan 3:7, 8). Pe li yajtsʼaklomutik Cristoe, jaʼ oy ta koʼontontik spasel li tojobtasel liʼe: «Mu me xapac acʼoplal atuquic. Jaʼ acʼbeic spac sutel stuc li Diose. Yuʼun jech tsʼibabil ta scʼop Dios: “Vuʼun oy ta jventa ta xcacʼbe spacol; vuʼun jtuc ta xcacʼbe stoj”, xi li Cajvaltic Diose» (Romanos 12:19). Jaʼ yuʼun mi ta jpat koʼontontik ta Jeovae, chlokʼ li skʼakʼal koʼontontike, li skapemal o stiʼemal joltike. Kʼalal chkiktatik ta skʼob Jeova li kʼusitike, jaʼ me chakʼ mu xkil jvokoltik ta skoj li spakol kʼusitike (Proverbios 3:3-6).

[Lokʼol ta pajina 22]

«Cʼano me ta scotol avoʼnton li Dios avuʼune, xchiʼuc ta scotol achʼulel, xchiʼuc ta scotol ajol.» «Cʼano me achiʼil jech chac cʼu chaʼal cʼux ta avoʼnton abecʼtal atu[ke]»

[Lokʼol ta pajina 23]

Li buchʼu chkʼanvane «mu xacʼ ta venta li cʼusi chopole» (1 Corintios 13:5)