Kaka Ng’ato Nyalo Gero Yie Kuom Jachwech

NG’AT moro ma joodgi ne onegi e Holocaust (nek ma Jo-Nazi ne onegogo Jo-Yahudi koda joma moko), kinde moko chon ne ok oyie ni Nyasaye nitie. Owacho kama: “Kane aparo ni Jachwech nyalo bedo ni nitie, mano ne miya mirima, nimar ok napar ni ng’at ma nigi teko mar geng’o chandruok ma dhano yudo, nyalo tamore geng’o kata tieko chandruogego.”

Sama ji kalo e masiche madongo, giyudo ka ok yot yie ni Nyasaye nitie, kendo ginyalo hoyo chunygi kuom paro ni Nyasaye onge. Gin weche mage madongo mamiyo jomoko ok yie ni Nyasaye nitie? Be en adier kaka jomoko paro, ni dhano nyalo dak maber ka Nyasaye kata din onge? Be nyalore ni ng’at masani ok oyie ni Nyasaye nitie, nyalo gero yie kuom Jachwech ma jahera?

Kaka Din ok Osekonyo Ji

Inyalo wuoro ni gima duong’ mosemiyo jomoko ok oyie ni Nyasaye nitie, en nikech timbe din. Jasomo miluongo ni Alister McGrath manono weche machon, lero kama: “Gima chwalo ji mondo kik yie ni Nyasaye nitie, en nikech gisin ahinya kod timbe mokalo tong’ manie din, kendo din ok osegeng’o gik maricho.” Kinde mang’eny ji neno ni din ema kelo lwenje kendo jiwo timbe mag mahundu. Michel Onfray, maluwo puonj mag filosofi , ma bende ok oyie ni Nyasaye nitie, wuoro kaka buk achiel ma din tiyogo, nyalo jiwo ji e yore ariyo mopogore, yo achiel en ni “ojiwo ji obed joma ler,” to kendo ojiwo ji “otim timbe maricho miwuoro”—timbe mahundu.

Ji mang’eny winjo lit ei chunygi sama giparo gigo ma giseneno ka itimo e nying din. Rawera moro matin ma Ja-Sweden miluongo ni Bertil, nowinjo ka padri mar jolweny temo lero gimomiyo lweny ber. Padrino notiyo marach gi siem ma Yesu nochiwo, kowacho ni jogo makawo ligangla ne biro tho, tho mar ligangla. Padrino nowacho ni nyaka bedie ng’ato machielo maneko katiyo gi liganglano, emomiyo jalweny en jatich Nyasaye!—Mathayo 26:52.

Bernadette, ma wuon mare ne onegi e piny France, e lweny mar ariyo mar piny, paro kaka weche ma padri nowacho e liend nyathi nyamin, nowang’o iye. Padrino nowacho kama: “Nyasaye oseluongo nyathini mondo odhi obed malaika.” Bang’e Bernadette nonyuolo nyathi mong’ol, to kendo ne ok oyudo hoch moro amora moa kuom kanisa.

Ciarán, ma nodongo e kinde ma lweny ne ng’eny e piny Ireland ma Masawa, ne ojok gi puonj mar ni nitie kar mach misandoe ji. Ne ojawacho ni osin gi Nyasaye moro amora manyalo chano gima rach kaka mano, kendo nowacho ni kapo ni Nyasaye nitie, to mondo Nyasaye onege gie sano. Ciarán en achiel kuom joma osin kod puonj maricho kaka mano mipuonjo gi kanisa. Kuom adier, puonj mag kanisa nyalo bedo ni nokonyo yawo thuolo mondo opuonj ji ni gik moko nosieko kendgi ma ok ochwegi. Alister McGrath wacho ni Charles Darwin ne “osin ahinya” kod puonj mar ni nitie kar mach misandoe ji, kendo mano ema nomiyo ochako keto kiawa kabe Nyasaye nitie—to ok ni puonj mar ni gik moko nosieko kendgi ema nomiyo obedo gi kiawa kabe Nyasaye nitie. McGrath bende wacho ni Darwin nobedo gi “kuyo ahinya kane nyathine ma nyako otho.”

Jomoko neno ni luwo yore mag din, miyo ji ok ti gi pachgi, kendo gitimo gik moko mokalo tong’. Irina, ma ne oyudo ojok kod puonj mag din koda lamo minwoyo anwoya, wacho kama: “Ne chalona ka gima joma luwo din ok ti gi pachgi.” Bang’ neno timbe maricho mag mahundu mane itimo gi joma nie din, Louis, nong’ado e chunye mar kawo okang’ moro mopogore. Owacho niya: “Bang’ neno kuom higini mang’eny kaka din ok osekonyo dhano, koro kendo din nonyisa kite moro marach mosepondo gaming’a. Nabedo ng’at ma kwedo ahinya dinde duto.”

 Be Dhano Nyalo Dak Maber Maonge Nyasaye?

Nenore maler ni ji mang’eny neno din kaka gima geng’o dhano kik obed gi dongruok koda kuwe. Jomoko osepenjore kabe dhano nyalo dak maber maonge Nyasaye kata din. Kata kamano, be kwedo din chuth kamano nyalo kelo chandruoge moko?

E kind higini mag 1700-1800, jal miluongo ni Voltaire maluwo puonj filosofi, nokwedo ahinya timbe mibadhi ma ne dhi nyime e kanisa kindego. Kata kamano, pod ne oyie ni gima nyalo konyo dhano pogo kind gimarach kod gimaber, en yie ni Jal Manyalo Duto nitie. Bang’e, Ja-Jerman miluongo ni Friedrich Nietzsche, maluwo puonj mag filosofi nowacho ni Nyasaye otho, to kata kamano, ne oluor kane oparo kaka timbe dhano nyalo bedo ka ok dhano oyie ni Nyasaye nitie. Be ne en kare bedo gi luoro ma kamano?

Jasomo moro miluongo ni Keith Ward nowacho ni, kaka higini osebedo ka sudo nyaka chop kindewagi, e kaka timbe maricho ok osedok chien, to “gisemedore e okang’ mamalo ma dhano ne pok oparo.” Puonj mar ni Nyasaye onge, bende ok osemiyo dhano oweyo timbene maricho kaka mibadhi, kendo weyo bedo joma ok rwak paro mag jowadgi. Adieragi osemiyo ji mang’eny matiyo gi pachgi e yo maber, kata mana joma ok oyie kuom Nyasaye, ofweny ni kare dwarore ji oyie ni Nyasaye nitie eka mondo dhano obed gi timbe mabeyo.

Keith Ward nyiso kaka yie ni Nyasaye nitie en gima konyo. Owacho niya: “Bedo gi yie miyo ng’ato siko e tim maber, kendo obedo gi chuny mar dwaro rito piny ma Nyasaye nochweyo.” Nonro mathoth ma nyocha otim osenyiso ni joma nie din, gin joma ohero dewo jowadgi. Bedo ng’at ma konyo jomoko, miyo ng’ato bedo gi chuny mokuwe. Nonro ma kamago, jiwo adiera mar puonj ma Yesu nochiwo niya: “Miyo kelo gueth moloyo kawo.”—Tich Joote 20:35.

Jal moro matiyo tije mag konyo ji, to kinde moko ne ok oyie ni Nyasaye nitie, nowuoro kaka Muma nigi teko mar loko ngima ji. Ne owacho kama: “Bang’ tiyo kuom higini mang’eny, katemo konyo ji olok timbegi ma ne hinyogi gin giwegi koda jomoko, ji matin kende ema ne temo timo kamano. Kata kamano, nawuoro ahinya neno kaka Muma miyo ji timo lokruok madongo mabeyo e ngimagi. Bende nayudo ni lokruokgo ne gin masiko.”

Moko kuom joma ok oyie ni Nyasaye nitie, neno ni keto yie kuom Nyasaye osemiyo dhano onegore kendo odonjo e ywaruok, kendo ber mosebedoe tin. Ginyalo neno kaka bedo gi yie konyo ngima jomoko ahinya, to kata kamano pod gin gi kiawa kabe Nyasaye nitie. Nikech ang’o?

Gik Mamoko Mamiyo Jomoko ok Yie ni Nyasaye Nitie

Ji mang’eny ipuonjo ni gik moko nosieko kendgi, kendo gimako puonjno kaka adier. Kuom ranyisi, Anila, ne odhi e skul e piny Albania kama ji ok oyie ni Nyasaye nitie. Owacho kama: “Kane wan e skul, ne opuonjwa ni keto yie kuom Nyasaye nyiso ni ng’ato ofuwo kendo wiye diny. Ne apuonjora gik mabeyo kuom yien koda le, to mak mana ni ne aparo ni gigo nosieko kendgi maok ochwegi, nikech timo kamano ne miyo ng’ato nenore ni en gi paro kaka mar jasayans.” Anila wacho ni, “ne dwarore ni ng’ato oyie kod puonjgo maok onono kata penjo ka gin adier.”

Gima nyalo mono jomoko bedo gi yie ni Nyasaye nitie, en lit ma gin-go e chunygi. Joneno  mag Jehova osebedo ka romo gi joma kamago sama gilendo ot ka ot, ka gichiwo ne ji geno mayudore e Muma. Bertil, ma ne owach wachne motelo, ne olim kod Janeno moro ma rawera. Bertil paro kaka nowacho e chunye niya: ‘Rawerani kiya gima otimo. Oketho sechene kae!’ Bertil wacho niya: “Ne aweye odonjo e ot, eka ne achako nyise kaka an gi mirima kod Nyasaye, Muma, koda din.”

Gus, modak e piny Scotland, ne nigi chuny machandore nikech neno timbe maok kare. Mokwongo, nohero mino wach ahinya sama giwuoyo gi Joneno mag Jehova kuom wach Nyasaye. Nopenjo penjo machalo gi ma ne janabi Habakkuk ma Ja-Hibrania nopenjo Nyasaye kama: “Nang’o inyisa gi mamono, kendo imiya ng’iyo thagruok?”—Habakkuk 1:3.

Ji mang’eny osechandore e chunygi nikech giparo ni Nyasaye ok odewo gik maricho ma dhi nyime. (Zaburi 73:2, 3) Jasomo moro ma Ja-France miluongo ni Simone de Beauvoir, kinde moko nowacho niya: ‘Ne yotna ahinya yie ni jachwech onge, moloyo bedo gi yie ni entie to piny osekethore kama.’

Kata kamano, be bedo ni dinde mang’eny ok nyal lero gimomiyo Nyasaye oweyo chandruok mondo obedie, nyiso ni dwoko onge? Gus nowacho ni gikone noyudo “dwoko mowinjore kuom gimomiyo Jachwech ma nigi teko duto oweyo mondo dhano oyud chandruok kuom kinde.” Omedo wacho kama, “ng’eyo dwokono ne en okang’ maduong’ ahinya kuoma.” *

Moko kuom joma ok oyie ni Nyasaye nitie, nyalo bedo gi kiawa kuom puonj mar ni gik moko nosieko kendgi, kendo ginyalo neno ni dwarore gimany Nyasaye, kendo ginyalo kata mana kwayo e lamo mondo ging’eye. We wane ane gik ma nomiyo moko kuom joma ne ok oyie ni Nyasaye nitie, nochako paro matut kuom wachno, ma gikone gibedo gi winjruok maber gi Jachwechgi.

Ang’o ma Nokonyogi Gero Yie Kuom Jachwech?

Rawera ma ne odhi limo Bertil nonyise pogruok maduong’ mantie e kind Jokristo madier kod Jokristo mag miriambo. Bertil lero gima nomore ahinya moloyo weche ma ne giwacho kuom bedoe mar Jachwech: “Ne ahero kaka rawerano ne hore mos kata obedo ni toka ne  tek. . . . Chunye ne ng’ich, kendo kinde duto ne okelona buge, bende ne ojaikore malong’o seche duto.” *

Svetlana, ma ne orwako puonj mar ni gik moko nosieko kendgi kendo ne oluwo puonj mag Komunisti, ne nigi yie motegno ni gik ma nigi teko ema nyalo dhi nyime bedo mangima. Kata kamano, chunye to podi ne chandore nikech puonjno ma ne jiwo jomoko kik dew jowetegi. Gigo ma ne opuonjore e kolej mar tiego lakteche, nomedo chocho pache. Nowacho kama: “Kane ipuonjowa ni Nyasaye onge, ne owachnwa ni gik ma nigi teko ema dhi nyime bedo mangima e piny. Kata kamano kaluwore gi puonj mimiyo lakteche, ijiwo ahinya kaka onego wakony joma yomyom.” Bende Svetlana ne owuoro ni kaluwore gi puonj mar ni gik moko nosieko kendgi, dhano nowuok kuom ong’eche kendo ngimane onego bed maber moloyo mar ong’eche, to ema podi dhano yudo chandruok mag paro to ong’eche to onge chandruogego. Ne oyudo dwoko kama ne ok apar. Owacho kama: “Dana nolerona kotiyo gi Muma ni gimomiyo wabedo gi paro machandore en nikech wan dhano morem.” Svetlana bende ne mor ahinya bang’ yudo dwoko ma Muma chiwo kuom gimomiyo jomakare bende chandore.

Leif, mawuok e achiel kuom pinje Scandinavia, ne nigi yie motegno kuom puonj mar ni gik moko nosieko kendgi maok ochwegi, kendo ne oneno Muma kaka buk moting’o sigendini mochuog mag nyithindo. Kata kamano, chieng’ moro osiepne ne openje kama: “Be ing’eyo ni inwoyo mana gik ma jomoko osebedo kawacho, maok ing’eyo gimoro amora ei Muma?” Leif lero kaka wechego nomulo chunye, kowacho kama: “Ne afwenyo ni ne arwako arwaka puonjno duto te maok anone maber. . . . Aparo ni achiel kuom gik manyalo konyo ng’ato maok oyie ni Nyasaye nitie mondo ochak paro matut kuom wachno, en puonjruok weche mokor ei Muma kendo ng’eyo kaka wechego chopo.”—Isaiah 42:5, 9.

Ciarán, ma ne owach wachne motelo, ne chunye ojok kod weche siasa ma nosebedo koluwo kuom higini mang’eny. Kane oparo matut kuom ngima, gikone nong’ado kama: Mana Nyasaye ma nigi teko duto kendo ma jahera ema nyalo tieko chandruoge momako piny mangima, kendo nyiso dhano yor wuok e masichegi. Ne oywak kama: ‘Mano kaka chunya gombo yudo Nyasaye machalo kamano.’ Ka chunye ool chuth, ne olamo kokwayo Nyasaye niya: “Kapo ni intie kendo iwinja, akwayi inyisa yo moro amora manyalo wuok godo e masichena, kendo inyisa kaka oganda dhano nyalo wuok e rem ma gintiere sani.” Bang’ odiechienge moko matin, achiel kuom Joneno mag Jehova ne olime. Janenono ne olerone gima Muma puonjo kuom teko marach machiko sirkande mag dhano. (Jo Efeso 6:12) Wach ma ne olerneno ne ojiwo gik ma Ciarán owuon ne oseneno, kendo nomiyo obedo gi gombo mar ng’eyo weche momedore. Bang’ medo puonjruok Muma, yie mare kuom Jachwech nochako bedo motegno.

Kaka Inyalo Bedo gi Winjruok gi Jachwech

Timbe mag wuondruok manie dinde, kod puonj mag ni Nyasaye onge kendo ni gik moko nosieko kendgi, kaachiel gi richo mopong’o piny, osemiyo ji mang’eny obedo gi kiawa kabe Jachwech nitie kendo moko oseng’ado ni Jachwech onge chuth. Kata kamano, kapo ni iyie, to Muma nyalo chiwoni dwoko ma jiwi kuom penjo ma in-go e ngima. Muma bende nyisowa paro ma Nyasaye nigo, ‘paro mag kuwe, ok mag masich piny, mondo omiyi giminyalo geno bang’e.’ (Yeremia 29:11) Bernadette ma ne nyathine onyuol ka ong’ol, to kendo en owuon ne en gi kiawa kabe Jachwech nitie, genono ne ohoyo chunye ahinya mana kaka mo mowir kama lit.

Yo ma Muma lerogo gimomiyo Nyasaye oweyo mondo chandruok odhi nyime osemulo chuny jomang’eny ma chon ne ok oyie ni Nyasaye nitie. Kuom kawo kinde mondo imany dwoko kaka mago mayudore ei Muma, in bende inyalo bedo gadier ni nitie Nyasaye, ma kuom adier, “ok obor kodwa ng’ato ka ng’ato.”—Tich Joote 17:27.

[Weche moler piny]

[Picha manie ite mar 13]

Puonj mar ni Gik Moko Nosieko Kendgi Maok Ochwegi Ok Nyal Dwoko Penjo Maluwogi

• Ere kaka ngima ne nyalo wuok kuom gima ok ngima?—ZABURI 36:9.

• Ang’o momiyo le kaachiel gi yien, nyuol mana kaka kothgi obet?—CHAKRUOK 1:11, 21, 24-28.

• Ka dhano ne owuok kuom ong’eche, ang’o momiyo onge dhano mapodi lokore ka en nus ong’er to pod en nus dhano?—ZABURI 8:5, 6.

• Ka en adier ni gik ma nigi teko ema onego odhi nyime bedo mangima, ang’o momiyo dhano nigi chuny mar konyo joma yomyom?—JO RUMI 2:14, 15.

• Be dhano nigi geno moro amora madier mar kinde mabiro?—ZABURI 37:29.

[Picha manie ite mag 12, 13]

Ere kaka Nyasaye ma jahera nyalo chweyo piny ma nyithindo chandore?

Wuondruok manie din osegolo chuny ji mang’eny kuom Nyasaye