Ti Vatican Codex​—Apay a Maibilang a Gameng?

TI Vatican ket pakasarakan iti napapateg a gameng. Di magatadan dagiti naipinta a ladawan, eskultura, ken arkitektura gapu iti kinapintas ken kinangayedda. Kaskasdi, ginasut a tawen a nailemmeng ti maysa kadagiti kangayedan a gamengna. Naidulin iti Vatican Library ti nagpateg a manuskrito a manglawlawag iti dadduma a paset ti Sao ti Dios a naisurat rinibu a tawen ti napalabasen. Pagaammo dayta kas ti Vatican Codex. a

Makapainteres ti pakasaritaan ti pannakatakuat ken pannakaitalimeng dagiti codex nga Alexandrine ken Sinaitic, dua pay a nagkauna a manuskrito ti Biblia nga impateg dagiti eskolar. Iti sabali a bangir, bassit laeng ti ammotayo maipapan iti nagtaudan ti Vatican Codex.

Nailemmeng a Gameng

Nagtaudan ti Vatican Codex? Ti kaunaan a pannakadakamatna ket ti pannakaisuratna idi maika-15 a siglo iti katalogo ti Vatican Library. Ibaga dagiti eskolar a nagtaud dayta idiay Egipto, Cesarea, wenno Roma. Ngem kalpasan a nausig dagitoy a teoria, kinuna ni Propesor J. Neville Birdsall iti University of Birmingham, idiay England: “Iti ababa a pannao, ditay masigurado ti eksakto a petsa wenno lugar a nagtaudan ti Codex Vaticanus, wenno, iti laksid ti panagregget dagiti eskolar, saan a naammuan ti pakasaritaanna sakbay ti maika-15 a siglo.” Nupay kasta, naawagan ti Vatican Codex kas maysa kadagiti kapatgan a kompleto a manuskrito ti Biblia. Apay?

Iti panaglabas dagiti siglo, dadduma a parakopia ti di inggagara a nakaiserrek kadagiti kamali kadagiti teksto ti Biblia. Gapuna, dagiti agipatpatarus nga agbirbirok iti mapagpannurayan a gubuayan marigatanda a makakita iti manuskrito a siuumiso a mangyallatiw kadagiti impormasion manipud iti orihinal a sursurat. Panunotenyo laengen ti gagarda a nangsukimat iti Vatican Codex, maysa a Griego a manuskrito a napetsaan iti maikapat a siglo K.P., dandani 300 a tawen kalpasan a nakompleto ti Biblia! Naglaon daytoy a codex iti kompleto a teksto ti Hebreo ken ti Kristiano a Griego a Kasuratan, malaksid iti sumagmamano a pasetna a napukaw iti panaglabas ti tiempo.

Iti nabayag a tiempo, dagiti mangimatmaton iti Vatican nagkedkedda a mangipausar iti codex kadagiti agipatpatarus iti Biblia. Kuna ti agdindinamag nga eskolar a ni Sir Frederic Kenyon: “Idi 1843, kalpasan a naguray iti sumagmamano a bulan, [ti eskolar ti Biblia a ni Konstantin von] Tischendorf ket napalubosan a mangkita iti dayta iti innem nga oras. . . . Idi 1845, ti nalatak nga Ingles nga eskolar a ni Tregelles ket napalubosan a mangkita iti dayta ngem saanna a mabalin ti agkopia iti uray maysa laeng a sao.” Dimmawat manen ni Tischendorf iti pammalubos a mangkita iti codex ngem saan a napatgan gapu iti panangkopiana iti 20 a panid. Ngem sigun ken Kenyon, “gapu iti napingpinget a panagpakaasina, impalubosda nga ituloyna nga adalen ti codex iti innem nga aldaw. Gapuna, agdagup amin dayta a panagadal iti 14 nga aldaw a saggatlo nga  oras iti kada aldaw. Babaen ti panangusarna a naimbag iti tiempona, idi 1867 impablaak ni Tischendorf ti kasayaatan idi nga edision ti manuskrito.” Idi agangay, nangaramid ti Vatican iti nasaysayaat a kopia ti codex a mabalin a magun-odan.

“Naannad a Panangitalimeng”

Ania ti ipakita dagiti teksto ti Vatican Codex? Ti The Oxford Illustrated History of the Bible kunana a “saan nga agbaliwbaliw ti ispelingna ken umiso ti pannakakopiana isu a nakapataud kadagiti de kalidad a teksto.” Intuloy dayta a reperensia: “Gapuna, mabalin a maikunatayo a dayta a teksto ket gapuanan dagiti eksperto a parakopia.”

Ti dua a mabigbigbig nga eskolar a nagsiddaaw iti kalidad ti Vatican Codex ket da B. F. Westcott ken F.J.A. Hort. Ti patarusda a New Testament in the Original Greek, a naipablaak idi 1881 ken naibatay iti Vatican ken Sinaitic a manuskrito, ti kangrunaan pay laeng a reperensia ti sumagmamano ita a patarus ti Kristiano a Griego a Kasuratan, a pakairamanan ti The Emphasised Bible ni J. B. Rotherham, ken ti Baro a Lubong a Patarus.

Ngem impagarup ti dadduma a kritiko a di nainkalintegan ti panagtalek da Westcott ken Hort iti Vatican Codex. Ti kadi codex ket umiso a kopia ti orihinal a teksto? Naragsakan dagiti eskolar iti pannakaipablaak ti Bodmer a papiro iti nagbaetan ti 1956 ken 1961 gapu ta naglaon dayta iti sumagmamano a paset ti Lucas ken Juan a nakopia idi rugi ti maikatlo a siglo K.P. Suportaran kadi dayta a papiro ti linaon ti Vatican Codex?

“Dakkel ti nagpadaan dagiti teksto iti Vaticanus ken iti Bodmer a papiro,” kuna ni Philip B. Payne ken Paul Canart iti Novum Testamentum. “Gapuna, nainkalintegan a panunoten a dagiti orihinal a parakopia ti Vaticanus ket nagkopiada iti manuskrito nga umasping iti Bodmer a papiro. Ngarud, nagkopia la ketdi dagiti eskriba manipud iti kadaanan a manuskrito wenno iti maysa a naibatay iti nakadadaan a manuskrito.” Kuna ni Propesor Birdsall: “Dakkel ti pagpadaan ti dua a manuskrito. . . . [Ti Codex] ket naannad ti pannakakopia ti tekstona: ti pannakapasayaatna ket naibatay iti naannad a panangitalimeng a nabayagen nga an-annuroten dagiti parakopia.”

Makatulong Kadagiti Agipatpatarus

Siempre, saan a kanayon nga asideg iti orihinal a teksto ti kadadaanan a manuskrito. Ngem ti panangidilig iti Vatican Codex kadagiti dadduma a manuskrito ket dakkel ti naitulongna kadagiti eskolar iti panangtingitingda no ania ti linaon ti orihinal a teksto. Kas pagarigan, ti kaaduan a libro manipud iti Genesis agingga iti 1 Cronicas ket saan a masarakan kadagiti naitalimeng a paset ti Sinaitic Manuscript, a nakopia idi maikapat a siglo K.P. Ngem ti kaadda dagita a libro iti Vatican Codex pasingkedanna a karaman dagita iti Biblia.

Sigun iti The Oxford Illustrated History of the Bible, “dagiti teksto a nangdakamat iti kinasiasino ni Kristo ken iti Trinidad” ti kangrunaan a pagsusupiatan dagiti eskolar. Kasano a nakatulong ti Vatican Codex tapno malawlawagan dagita a teksto?

Usigenyo daytoy a pagarigan. Iti Juan 3:13, kinuna ni Jesus: “Awan ti tao nga immuli sadi langit no di daydiay bimmaba manipud langit, ti Anak ti tao.” Dadduma nga agipatpatarus innayonda dagiti sasao a “daydiay adda idiay langit.” Ipasimudaag dagita a nainayon a sasao nga agpadpada nga adda idi ni Jesus idiay langit ken ditoy daga​—maysa a kapanunotan a mangsuporta iti Trinidad. Agparang dagita a sasao iti sumagmamano a manuskrito a nakopia idi maikalima ken maikasangapulo a siglo K.P. Ngem gapu ta awan dagita kadagiti nagkauna a Vatican ken Sinaitic a manuskrito, adu nga agipatpatarus ita ti nangikkat kadagita a sasao. Dayta ti nanglawlawag iti pannakariro maipapan iti kinasiasino ni Kristo, ken maitunos dayta iti intero a Kasuratan. Imbes nga adda ni Jesus iti dua a lugar iti agpada a tiempo, isu ket bimmaba manipud langit ken idi agangay nagsubli idiay langit, nga ‘immuli’ ken Amana.​—Juan 20:17.

 Nakatulong met ti Vatican Codex tapno malawlawagan a naimbag dagiti bersikulo maipapan iti panggep ti Dios ditoy daga. Imutektekanyo ti maysa a pagarigan. Sigun iti Ti Biblia, nga impablaak ti Philippine Bible Society, impadto ni apostol Pedro a ti “daga ken ti ar-aramid nga addada kencuana mauramdanto.” (2 Pedro 3:10) Umasping met laeng iti dayta ti mabasa kadagiti dadduma a patarus, a naibatay iti maikalima a siglo nga Alexandrine Codex ken kadagiti simmaruno a manuskrito. Gapuna, adu a napasnek nga agbasbasa iti Biblia ti nangipagarup a ti Dios dadaelennanto ti daga.

Nupay kasta, agarup maysa a siglo sakbay a napataud ti Alexandrine Codex, ti Vatican Codex (ken ti kapanawenanna a Sinaitic Manuscript) impatarusna ti padto ni Pedro kas ti “daga ken ti ar-aramid nga adda iti dayta matakuatanto.” Maitunos kadi dayta iti intero a Biblia? Wen! Ti literal a daga ‘saanto a mapagdiwengdiweng agingga iti tiempo a di nakedngan, wenno iti agnanayon.’ (Salmo 104:5) Kasano ngarud a “matakuatanto” ti daga? Ipakita ti dadduma a teksto a ti sao a “daga” ket mabalin a mausar iti piguratibo a pamay-an. (Genesis 11:1; Salmo 96:1) Gapuna, ti “daga” mabalin a tukoyenna ti sangatauan, wenno kagimongan dagiti tattao. Saan kadi a makapainteres a maammuan a saan a dadaelen ti Dios ti planetatayo no di ket naan-anay nga ipalgak (wenno matakuatan) ken pagpatinggaenna ti kinadakes ken dagidiay mangitantandudo iti dayta?

“Agpautto Agingga iti Tiempo a Di Nakedngan”

Nakalkaldaang ta sinigsiglo a siiinget a nalimitaran ti pannakausar ti Vatican Codex, ken masansan a di umiso ti naisuro kadagiti agbasbasa iti Biblia no maipapan iti pudno a kaipapanan ti sumagmamano a teksto ti Biblia. Ngem sipud idi naipablaak ti Vatican Codex ken dagiti moderno ken mapagpannurayan a patarus ti Biblia, natulongan dagiti napasnek nga agsapsapul iti kinapudno a mangammo no ania a talaga ti isursuro ti Biblia.

Dagiti nagkauna a parakopia masansan nga iramanda kadagiti manuskritoda dagitoy a sasao: “Ti ima a nangisurat [iti daytoy a manuskrito] ket agrupsa iti tanem, ngem agpaut dagiti insuratna.” Apresiarentayo ita ti dakkel a panagregget dagidiay a di nainaganan a parakopia. Ngem ti pudno a makinggapuanan a naitalimeng ti Biblia ket ti Autorna, a nabayagen a nangpaltiing iti mammadtona a mangisurat: “Ti berde a ruot nagango, ti sabong nalaylay; ngem no maipapan iti sao ti Diostayo, agpautto agingga iti tiempo a di nakedngan.”​—Isaias 40:8.

[Footnote]

[Kahon iti panid 20]

Panangpetsa Kadagiti Nagkauna a Manuskrito

Nupay ti dadduma a parakopia inrekordda ti petsa a pannakakompleto ti trabahoda, kaaduan a Griego a manuskrito ti awanan iti kasta nga impormasion. Kasano ngarud a maammuan dagiti eskolar no kaano a naisurat dagiti manuskrito ti Biblia? No kasano a ti lenguahe ken arte ket naiduma iti tunggal henerasion, kasta met ti panagsurat. Kas pagarigan, adda idi dagiti letra nga us-usaren dagiti Griego a nagkurba dagiti dadakkel a letrana ken agpapada dagiti linia ti tekstona. Nausar dayta kadagiti manuskrito a naisurat idi maikapat a siglo ken nagtultuloy iti ginasut a tawen. Babaen ti naannad a panamagdilig dagiti eskolar kadagiti awan petsana a manuskrito ken kadagiti napetsaan a dokumento a kasta met laeng ti pannakaisuratna, siuumiso a maikeddengda no kaano a napataud dagiti nagkauna a manuskrito.

Siempre, adda limitasionna dayta a pamay-anda. Kinuna ni Propesor Bruce Metzger iti Princeton Theological Seminary: “Gapu ta saan nga agbaliw ti estilo ti panagsurat ti maysa a tao iti unos ti panagbiagna, di nainkalintegan a mangikeddeng iti petsa nga ab-ababa ngem 50 a tawen.” Babaen iti kasta a naannad a panangusig, nagaanamongan dagiti eskolar a ti Vatican Codex ket napataud idi maikapat a siglo K.P.