Vatican Codex​—Ke ka Baka La’ng e le Lehumo?

VATICAN e na le mokgobo wa mahumo a fapa-fapanego. Diswantšho tša yona tše thadilwego mabotong, matlapa a betlilwego, gotee le meago ya yona di bitša kudu ka baka la botse bja tšona le letago. Lega go le bjalo, go be go se na tumelelo ya go bona le lengwe la mahumo a magolo a fao ka nywaga e makgolo. Ka Bokgobapukung bja Vatican, go na le sengwalwa se bohlokwa seo se nago le dikarolo tša Lentšu la Modimo tšeo di ngwadilwego nywaga e dikete e fetilego. Se tsebja e le Vatican Codex. *

Di-codex tša Alexandria le Sinai, e lego dingwalwa tše dingwe tše pedi tša mathomong tša Beibele tšeo di tšeelwago godimo ke diithuti, di na le histori e kgahlišago ya dikutollo le go phološwa tshenyegong. Ga go tsebje gakaalo mabapi le moo Vatican Codex e tšwago gona.

Lehumo le le Utilwego

Vatican Codex e tšwa kae? Go boletšwe ka yona la mathomo lelokelelong la dipuku la Bokgobapukung bja Vatican lekgolong la bo-15 la nywaga. Diithuti di nagana gore e ka ba e tšweleditšwe kua Egipita, Kesarea, goba gaešita le Roma. Lega go le bjalo, ka morago ga go hlahloba dithuto tše, Moprofesara J. Neville Birdsall wa Yunibesithing ya Birmingham, Engelane, o phethile ka gore: “Ka boripana, re ka se kgonthišege ka letšatši-kgwedi goba lefelo leo Codex Vaticanus e tšwago go lona, goba, go sa šetšwe maiteko a diithuti, go ka latišiša histori ya yona pele ga lekgolo la lesome-hlano la nywaga.” Lega go le bjalo, Vatican Codex e bitšwa se sengwe sa dingwalwa tše bohlokwa kudu tša Beibele e feletšego. Ka baka la’ng?

Go theoša le nywaga-kgolo, bangwalolodi ba bangwe ba ile ba tsenya diphošo mongwalong wa Beibele. Ka baka leo, bafetoledi bao ba nyakago mothopo o nepagetšego, ba swanetše go nyaka dingwalwa tše ka botwago tšeo di fetišago kgopolo yeo e lego ka dingwalweng tša mathomo. Ka gona akanya kamoo diithuti di bego di fagahletše ka gona go hlahloba Vatican Codex, e lego sengwalwa sa Segerika sa lekgolong la bone la nywaga C.E., nywaga ya ka tlase ga e 300 ka morago ga go phethwa ga go ngwalwa ga Beibele! Codex ye e hupere dipuku ka moka tša Mangwalo a Seheberu le a Bakriste a Segerika, ntle le dikarolwana tše sego kae tšeo di timetšego ge nako e dutše e e-ya.

Ka nako e telele, balaodi ba Vatican ba be ba sa nyake go dira gore codex e hwetšagale go diithuti tša Beibele. Seithuti se se phagamego sa mengwalo Mohlomphegi Frederic Kenyon o ile a anega ka gore: “Ka 1843 [seithuti sa Beibele Konstantin von] Tischendorf, ka morago ga go leta dikgwedi tše mmalwa, o ile a dumelelwa go se bona diiri tše tshelelago. . . . Ka 1845 seithuti se segolo sa Moisemane Tregelles o ile a dumelelwa gore a se bone e le ka kgonthe eupša a se ke a ngwalolla le lentšu le tee.” Tischendorf o ile a tsenya kgopelo ya go bona codex yeo gape, eupša o ile a se sa dumelelwa go dira bjalo ka morago ga go ngwalolla matlakala a 20. Lega go le bjalo, bjalo ka ge Kenyon a begile, “kgopelo e mpsha e ile ya dira gore a hwetše matšatši a mangwe a tshelelago a go ithuta, e lego seo se dirago matšatši a lesome-nne a diiri tše tharo letšatšing le lengwe  le le lengwe; gomme ka go diriša nako ya gagwe ka šedi Tischendorf ka 1867 o ile a kgona go gatiša tokollo e phethagetšego kudu ya sengwalwa seo se bego se le gona.” Vatican ka morago e ile ya dira gore kopi e kaone ya codex ye e hwetšagale.

“Go Ngwalolla ka Šedi”

Ke mongwalo wa mohuta ofe woo o ilego wa utollwa ke Vatican Codex? The Oxford Illustrated History of the Bible e bolela gore e “bontšha bobedi go swana ga mongwalelo le go nepagala ga bongwalolodi, gomme mongwalo woo o tšweleditšwego lefsa ka kelohloko ke wa maemo a godimo.” Puku e swanago ya ditšhupetšo e tšwela pele ka gore: “Ka gona go na le kgonagalo ya gore sengwalwa se ke setšweletšwa sa seithuti seo se tlwaetšego modiro wa bongwalolodi.”

Diithuti tše pedi tše di tsebegago kudu tšeo di bego di kgahlegela Vatican Codex kudu e be e le B. F. Westcott le F.J.A. Hort. New Testament in the Original Greek ya bona, yeo e lokolotšwego ka 1881 le yeo e bego e theilwe dingwalweng tša Vatican le Sinai, e sa dutše e le mothopo o mogolo wa diphetolelo tše mmalwa tša mehleng yeno tša Mangwalo a Bakriste a Segerika, go akaretša le The Emphasised Bible, ka J. B. Rotherham, gotee le New World Translation.

Lega go le bjalo, baswaya-diphošo ba bangwe ba be ba nagana gore Westcott le Hort ba be ba se ba swanela go bota Vatican Codex. Na codex yeo e be e le phetolelo e nepagetšego ya dingwalwa tša mathomo? Kgatišo ya Bodmer yeo e dirilwego ka matlakala a papirase ya magareng ga 1956 le 1961 e be e kgahla diithuti ka gobane matlakala a yona a papirase a be a e-na le dikarolo tša Luka le Johane tša mathomong a lekgolo la boraro la nywaga C.E. Na di be di tla thekga seo se tšweletšego ka morago ka go Vatican Codex?

Philip B. Payne le Paul Canart ba ngwadile ka go Novum Testamentum gore: “Go na le go swana mo go makatšago magareng ga seo se ngwadilwego ka go Vaticanus le ka kgatišong ya kgale ya Bodmer yeo e dirilwego ka matlakala a papirase. Ka baka la go swana mo, ke mo go kwagalago go phetha ka gore mongwadi wa mathomo wa Vaticanus o ngwalolotše sengwalwa seo se tswalanago kgaufsi le kgatišo ya Bodmer ya matlakala a papirase. Ka go rialo, mongwadi o swanetše go ba a ngwalolotše sengwalwa sa kgale kudu goba seo se bego se theilwe sengwalweng sa kgale kudu.” Moprofesara Birdsall o boletše gore: “Dingwalwa tše tše pedi di nyalelana kudu. . . . [Codex ye] ke sengwalwa seo se ngwadilwego ka šedi e kgolo: modiro wa yona wa bongwalolodi o ka mokgwa wa go ngwalolla ka šedi seo se lego sengwalweng sa mathomo.”

E Hola Bafetoledi

Ke therešo gore sengwalwa sa kgale kudu ga se ka mehla se swanelegago e le seo se batametšego kudu sengwalwa sa mathomo. Lega go le bjalo, go bapetša Vatican Codex le dingwalwa tše dingwe go thušitše diithuti go bona seo se bego se le dingwalweng tša mathomo. Ka mohlala, karolo e sa lego gona ya Sengwalwa sa Sinai, seo le sona se ngwadilwego lekgolong la bone la nywaga C.E., ga se na dipuku tše dintši tša histori go tloga go Genesi go ya go 1 Dikoronika. Eupša go ba gona ga tšona ka go Vatican Codex go thuša go tiišetša tshwanelo ya tšona ya go ba gare ga lelokelelo la dipuku tša Beibele.

Go ya ka The Oxford Illustrated History of the Bible, diithuti di be di ngangišana ka mo go kgethegilego ka “dikarolo tšeo di bolelago ka Kriste le ka Boraro-botee bjo bokgethwa.” Vatican Codex e thušitše bjang go rarolla bothata bjoo bo lego mabapi le dikarolo tše?

Ela hloko mohlala wo. Bjalo ka ge go begilwego Johane 3:13, Jesu o itše: “Ga go motho yo a kilego a rotogela legodimong ge e se yo a theogilego a e-tšwa legodimong, e lego Morwa wa motho.” Bafetoledi ba bangwe ba tlaleleditše ka mantšu a rego “e a lego [goba, wa go ba] legodimong.” Mantšu ao a tlaleletšo a šišinya gore Jesu o be a le legodimong le lefaseng ka nako e tee—kgopolo yeo e thekgago thuto ya Boraro-botee. Mantšu ao a tlaleletšo a tšwelela ka dingwalweng tše mmalwa tša lekgolong la bohlano le la lesome la nywaga C.E. Lega go le bjalo, go se be gona ga ona ka dingwalweng tša pele ga moo tša Vatican le Sinai go dirile gore bafetoledi ba bantši ba mehleng yeno ba ntšhe mantšu ao. Se se tloša kgakanego ya mabapi le yoo Kriste e lego yena e  bile se dumelelana le Mangwalo a mangwe ka moka. Go e na le go ba mafelong a mabedi ka nako e tee, Jesu o be a e-tšwa magodimong gomme kgaufsinyana o be a tla boela magodimong, a “rotogela go” Tatagwe.—Johane 20:17.

Vatican Codex gape e hlabiša seetša ditemaneng tšeo di bolelago ka morero wa Modimo ka lefase. Ela hloko mohlala. Go ya ka Beibele ya King James Version, moapostola Petro o porofetile gore “lefase le lona gotee le mediro e lego go lona di tla fsa.” (2 Petro 3:10) Diphetolelo tše dingwe di balega ka tsela e swanago, di theile phetolelo ye go Alexandrine Codex ya lekgolong la bohlano la nywaga le go dingwalwa tše dingwe tša ka morago. Batho ba bantši ba kgothaletšego go bala Beibele ka go rialo ba ile ba phetha ka gore Modimo o tlo fediša lefase.

Lega go le bjalo, mo e ka bago ngwaga-kgolo pele go ka tšweletšwa Alexandrine Codex, Vatican Codex (le Sinaitic Manuscript yeo e tšwelego gotee le yona) e fetoletše boporofeta bja Petro ka gore “lefase le mediro ye e lego go lona di tla utollwa.” Na se se dumelelana le Beibele ka moka ga yona? Go bjalo e le ruri! Lefase-fase “le [ka] se ke la šišinyega le ka go sa felego.” (Psalme 104:5, PK) Bjale, lefase le tla “utollwa” bjang? Mangwalo a mangwe a bontšha gore lentšu “lefase” le ka dirišwa ka tsela ya seswantšhetšo. “Lefase” le ka bolela leleme gomme la opela dikoša. (Genesi 11:1; Psalme 96:1) Ka go rialo “lefase” le ka šupa moloko wa batho. Na ga se mo go homotšago go tseba gore Modimo a ka se fediše polanete ya rena eupša o tla bonagatša bokgopo ka mo go feletšego le go bo fediša gotee le go fediša bao ba bo tšwetšago pele?

‘Le tla Ema Neng le Neng’

Ka manyami, go tšere nywaga e makgolo batho ba se na tumelelo ya go bona Vatican Codex, gomme babadi ba Beibele gantši ba be ba arošwa ge e le mabapi le seo ge e le gabotse se bolelwago ke ditemana tše itšego tša Beibele. Lega go le bjalo, ga e sa le e gatišwa, Vatican Codex le diphetolelo tše ka botwago tša mehleng yeno tša Beibele di thušitše batho bao ba tlogago ba nyaka therešo go ithuta seo ge e le gabotse Beibele e se rutago.

Bangwalolodi ba mathomong gantši ba be ba akaretša mantšu a latelago dingwalweng tša bona: “Motho yo ngwadilego [se] o a bola ka lebitleng, eupša seo a se ngwadilego se dula se le gona ge nywaga e dutše e feta.” Lehono re leboga maiteko a magolo a bangwalolodi bao ba sa tsebjego. Eupša theto ya go bolokwa ga Beibele ka moka e ya go Mongwadi wa yona, yoo kgale-kgale a buduletšego moporofeta wa gagwe gore a ngwale gore: “Byang bo a ômêlêla; letšoba le a pôna; xomme Lentšu la Modimo wa rena le eme neng le neng.”—Jesaya 40:8.

[Mongwalo wa tlase]

[Lepokisi go letlakala 20]

Go Ngwala Matšatši-kgwedi a Dingwalwa tša Bogologolo

Gaešita le ge bangwalolodi ba bangwe ba be ba ngwala letšatši-kgwedi la go phetha modiro wa bona, dingwalwa tše dintši tša Segerika ga di na tsebišo ye yeo e lebanyago. Bjale, diithuti di kgona bjang go tseba gore dingwalwa tša Beibele di tšweleditšwe neng? Go fo swana le ge leleme le diswantšho di fapana go tloga molokong o mongwe go ya go o mongwe, go bjalo le ka mongwalo. Ka mohlala, mongwalo wa ditlhaka tše dikgolo, woo o hlaolwago ka ditlhaka tše sekamego tše dikgolo le methaladi e lekelelanago ya mongwalo, o be o dirišwa lekgolong la bone la nywaga gomme wa tšwela pele ka nywaga e makgolo o dirišwa. Diithuti tše lego šedi tšeo di bapetšago dingwalwa tša mongwalo wa ditlhaka tše dikgolo le dingwalwa tše swanago tše nago le letšatši-kgwedi di ka kgona go tseba ka nepo gore dingwalwa tša kgale di tšweleditšwe neng.

Ke therešo gore mokgwa wo ga se ka mehla o šomago. Moprofesara wa Princeton Theological Seminary e lego Bruce Metzger o boletše gore: “Ka ge tsela ya motho ya go ngwala e ka dula e swana goba e ka feto-fetoga bophelong ka moka, ga se mo go kwagalago go nyaka letšatši-kgwedi ka nywaga ya ka tlase ga e masome-hlano.” Go ithekgilwe ka tsheka-tsheko e bjalo e dirilwego ka kelohloko, diithuti ka kakaretšo di dumelelana ka gore Vatican Codex e tšweleditšwe lekgolong la bone la nywaga C.E.