Say Vatican Codex​—Akin et Sakey a Kayamanan?

SAY syudad na Vatican et napno na mabalobalor iran koleksion. Makapadinayew iray painting, eskultura, tan arkitektura na satan. Balet, say sakey a mabmablin koleksion na satan et inyamot ed publiko ed loob na piganlasus a taon. Saya imay manuskriton walad Librarya na Vatican ya ontulong ed sikatayon mas natalosan so pigaran kabiangan na Salitay Dios ya insulat piganlibon taon lay apalabas. Say tawag ed satan et Vatican Codex. *

Say duara nin dagdaan a manuskrito ya im-importante ed saray iskolar, say Alexandrine tan Sinaitic a codex et walaan na makapainteres ya istorya no panon itan ya adiskobre tan nisalba ed kaderal. Balet no nipaakar ed Vatican Codex, daiset so naalan impormasyon no panon itan ya apawala.

Niyamot a Kayamanan

Iner so nanlapuan na Vatican Codex? Base ed rekord na Libraryay Vatican, say sankaunaan lan impanukoy ed satan et nen koma-15 a siglo. Ibabaga na saray iskolar a nayarin ginawa itan ed Ehipto, Cesarea, odino diad Roma. Balet, sanen sarayan teorya et inaral nen J.  Neville Birdsall, a propesor ed Unibersidad na Birmingham, Inglatera, oniay konklusyon to: “Diad antikey, mairap tayon naseguro so eksakton petsa odino nanlapuan na Codex Vaticanus, tan anggano pinasyay panaral tayo, agtayo naamtaan iray detalye nipaakar ed satan antis na koma-15 a siglo.” Anggaman kuan, say Vatican Codex et atawag a sakey ed saray sankaimportantian a manuskrito na Biblia. Akin?

Diad inlalabas na siglo, walaray managkopya ya akapangiloob na lingo ed saray tekstoy Biblia. Say sakey sirin a problema na saray metikuloson managpatalos et say pananap na napanpiyaan a manuskrito a kapareho na orihinal iran sulat. Kanian nonoten pa labat so pampirawat na saray iskolar ya aralen so Vatican Codex ta sayan Griegon manuskrito et nen komapat a siglo C.E. ni, kulang a 300 taon manlapud inkakompleto na Biblia! Karga na sayan codex so interon Hebreo tan Griegon Kasulatan, likud labat ed pigaran parte a naandi diad inlalabas na panaon.

Abaybayag a panaon a ngalngali ag-ipausar na saray autoridad na Vatican iyan codex ed saray managpatalos na Biblia. Oniay inkuan na respetadon iskolar a si Sir Frederic Kenyon: “Nen 1843, kayari na pigay bulan ya impanalagar na [iskolar na Biblia a si Konstantin von] Tischendorf, sikatoy naabuloyan a nanengneng itan ed anem oras. . . . Nen 1845, say kabkabat ya Ingles ya iskolar a si Tregelles et naabuloyan a nengnengen itan balet agnayarin mangopya na anggan sakey a salita.” Kinmerew lamet na permiso si Tischendorf a nanengneng so codex, balet sanen 20 lan pahinay akopya to et pinatunda ra. Ingen, unong ya imbaga nen Kenyon, “lapud akikasi, sikatoy naabuloyan a naaral ni itan ed loob na anem agew, kanian diad ami-amin et labin-apat ya agew so nausar to, a diad kada agew et  taloy oras; tan lapud anggapoy sinayang ton panaon, nen 1867 et nipaway nen Tischendorf so sankaabigan ya edisyon na satan a manuskrito ed saman.” Diad saginonor, say Vatican et akapawalay mas maabig a kopya na satan a codex.

“Maal-alwar ya Impangopya”

Komustay kalidad na Vatican Codex? Inkuan na The Oxford Illustrated History of the Bible a “saksakey so estandarte to ed espeling tan apansiansia so inkasusto na impangopya, kanian maal-alwar ya apawalay manuskriton de kalidad.” Inkuan ni na satan: “Nibaga sirin a sayan manuskrito et produkto na eksperton panagkopya.”

Say duara nin kabkabat ya iskolar a nandinayew ed kalidad na Vatican Codex et si B. F. Westcott tan F.J.A. Hort. Say patalos dan New Testament in the Original Greek, ya impaway nen 1881 tan nibase ed manuskriton Vatican tan Sinaitic, so siansia nin say manunan basiyan na pigaran modernon patalos na Kristianon Griegon Kasulatan, kaiba lay The Emphasised Bible, nen J. B. Rotherham, tan say New World Translation.

Balet, walaray kritikon mangibabagan lingo so impanmatalek di Westcott tan Hort ed Vatican Codex. Susto kasi impangipatalos na sayan codex ed samay orihinal a sulat? Say inkipaway na manuskriton Bodmer papyri diad baetan na 1956 anggad 1961 et akalay interes na saray iskolar lapud walay karga na satan a kabiangay libro na Lucas tan Juan a sani nen komatlon siglo C.E. Susuportaan kasi na saya imay walad Vatican Codex ya apawala ed saginonor?

“Mipadparan maong so Vaticanus ed saramay akeran Bodmer papyri,” so kuan nen Philip B. Payne tan Paul Canart diad Novum Testamentum. “Lapud sayan pampadparaan, makatunongan ya isipen a samay angopyaan na orihinal ya eskriba na Vaticanus et mialaan a maong ed saray papyrus a Bodmer. Kanian maseguron kinopya itan na samay eskriba ed manuskriton dagdaan lan maong odino ed manuskriton nibase ed dagdaan lan maong a manuskrito.” Inkuan nen propesor Birdsall: “Sayan duaran manuskrito et manpadparan maong. . . . [Samay Codex] et produktoy maal-alwar ya impangopya: mapatpatnag ya in-tsek dan maong no ontan ya ontan imay angopyaan.”

Mausar ed Saray Managpatalos

Siempre, agto labay ya ibagan daput no dagdaan so sakey a manuskrito et sankaasinggeran la ed orihinal. Balet, pian naseguro no anto kasi walad orihinal a sulat, baleg a tulong ed saray iskolar no ikokompara day Vatican Codex ed arum a manuskrito. Alimbawa, diad Manuskriton Sinaitic, a nisulat met nen komapat a siglo C.E. et nababalang so maslak ed saramay unonan 13 a libro ed Biblia, manlapud Genesis anggad 1 Awaran. Balet, lapud wala iratan ed Vatican Codex, akompirma no iner so manepeg a pasen na saratan ed Biblia.

Unong ed The Oxford Illustrated History of the Bible, baleg a kontrobersya ed saray iskolar iray “bersikulo a nipaakar ed Kristo tan ed Trinidad.” Panon ya akatulong so Vatican Codex pian nalinew iratan?

Imanoen pa iyan alimbawa. Unong a nirekord ed Juan 3:13, inkuan nen Jesus: “Anggapoy akakar ed tawen noag say Anak na Too a linmeksab a nanlapud tawen.” (Maung a Balita) Walaray managpatalos ya inyarum da ray salitan “a wala ed tawen.” Papapawayen na sarayan inyarum a salita a si Jesus et parehon walad tawen tan dalin​—ideyan manusuporta ed Trinidad. Sayan inyarum a balikas et nausar ed pigaran manuskrito nen komalima tan komasamplon siglo C.E. Balet, anggapo iratan ed mas akauna ni ran manuskrito a Vatican tan Sinaitic, kanian ag-itan inyan na dakel a modernon managpatalos. Lapud saya, alinewan no siopa si Kristo. Mitunosan met itan ed arum nin parte na Biblia. Imbes a bansag a  walad duaran pasen, si Jesus et nanlapu ed tawen tan magano lan ompawil ed tawen, salanti, ‘mamaatagey’ ed Ama to.​—Juan 20:17, MB.

Say Vatican Codex et ontulong met pian natalosan tayon maong iray bersikulo nipaakar ed gagala na Dios parad dalin. Imanoen pa iyan alimbawa. Unong ed Say Biblia, impropesiya nen apostol Pedro a “say dalin tan saray gawa a wala ed sikato napoolan ira.” (2 Pedro 3:10) Ontan met so walad arum a patalos, lapud imbase iratan ed komaliman-siglon Alexandrine Codex tan ed sinmaginonor ni ran manuskrito. Say inisip laingen na dakel a sinseron manaaral ed Biblia et deralen na Dios so dalin.

Balet, manga sakey siglo antis ya apawala so Alexandrine Codex, say impangipatalos na Vatican Codex (tan say kabansag ton Manuskriton Sinaitic) ed propesiya nen Pedro et “say dalin tan saray bengatlan wadtan et naromog.” Mitunosan kasi iya ed arum a parte na Biblia? On! Say literal a dalin et “aglawas nagalaw.” (Salmo 104:5) Panon sirin a “naromog” so dalin? Ipapanengneng na arum a teksto a say salitan “dalin” et nausar ed simbolikon paraan. Say “dalin” et makapanbalikas tan makapankasion. (Genesis 11:1; Salmo 96:1) Kanian say “dalin” et nayarin ontukoy ed katooan. Agta makapaliket a naamtaan ya agderalen na Dios so planeta tayo noagta sigpot ton iwalwal tan patundaen so kaugsan tan saramay promotor na satan?

“Mansiansia ed Ando lan Ando”

Makapaermen ta pigay siglon inyamot ed publiko so Vatican Codex, tan mabetbet lan napapalikdo iray manbabasa na Biblia nipaakar ed tuan kabaliksan na pigaran teksto ed Biblia. Balet, manlapu la nen nipaway so Vatican Codex, akatulong itan tan say arum ni ran moderno tan napanmatalkan a patalos na Biblia pian naamtaan na saray manaanap na katuaan so talagan ibabangat na Biblia.

Saray managkopya nensaman et mabetbet lan ikakarga da iyan balikas ed saray manuskrito ra: “Samay liman nansulat ed [saya] et nabubulok la ed pantyon, balet saramay insulat [to] et mansiasiansia anggan pigay taon lay linmabas.” Pisasalamatan tayoy baleg a sagpot na saramay agnampakabat a managkopya. Balet, say talagan nepeg a pisalamatan no akin a wala ni Biblia anggad natan et samay Autor to, ya oniay impuyan to’d propeta to nensaman: “Say dika namagaan, say bulaklak nalenes, balet say salita na Dios tayo mansiansia ed ando lan ando.”​—Isaias 40:8.

[Paimano ed leksab]

[Kahon ed pahina 20]

Panangiyan na Petsa ed Saray Manuskrito

Anggaman walaray managkopya ya inyan day petsa no kapigan asumpal so insulat da, say maslak a Griegon manuskrito et andiay petsa. Panon sirin ya aamtaen na saray iskolar no kapigan insulat so sakey a manuskrito? No panon a nanauman so lenguahe tan artwork ed ilalabas na panaon, ontan to met so panagsulat. Alimbawa, say uncial, ya angkabaleg iran letran medyo linmilimpek, et nausar nen komapat a siglo tan nantultuloy ni ed loob na nilasus a taon. No pankomparaen na saray maalwar ya iskolar so manuskrito iran uncial ya ag-apetsaan tan saray apetsaan a manuskriton kapadpara na saratan, mas nadetermina no kapigan insulat iray daan a manuskrito.

Balet, walay limitasyon na onian metodo. Oniay inkuan na propesor ed Princeton Theological Seminary a si Bruce Metzger: “Say sakey ya istilo na panagsulat et nayarin ombayag labat legay pambibilay na sakey a too, kanian aliwan realistiko so mangiyan na petsa a say kobrian to et mas abeba nen say limamplon taon.” Base ed satan a makabat a panag-analisa, nampapaknaan na saray iskolar a say Vatican Codex et apawala nen komapat a siglo C.E.