Panagsigay ed Dayat na Galilea

ANTO kasi bilay na sakey a managsigay ed Dayat na Galilea nensaman? Say ebat et ontulong ed sikatayon natalosan so dakel a salaysay ed Ebanghelyo, a singa samay akaunan artikulo.

Sayan “dayat” so diad tua et sakey a tabang, a say karukey to et 21 kilometro tan say kalapar to et 12 kilometro. Abayag la iyan pangaalaay dakel a sira. Diad Jerusalem et walay tatawagen a Wangalan na Sira tan mapatnag a ditan so tindaan na sira. (Nehemias 3:3) Say Dayat na Galilea et sakey ed saray panlalapuay siran ilalako ditan.

 Si apostol Pedro et nanlapud sakey a baley ed Dayat na Galilea a tatawagen a Betsaida, a mankabaliksay “Abung na Managsigay.” Say sakey nin baley ed Galilea et say Magadan, odino Magdala, say angitagaran nen Jesus ed saray disipulo to kayari ton nanakar ed dayat. (Mateo 15:39) Unong ed sakey a managsulat, say ngaran na satan ed Griego et nayarin ipatalos a “Baley a Panagpreserbaay Sira.” Kabkabat itan ed karakel na pabrika ton manprepreserbay sira, a dadaingen, odino itatalem ed tuka odino maasin a danum, pian makapawalay sawsawan ya impreserba ed pasig a tatawagen ya amphoras. Sarayan produkto et iimpakien tan ibiabiahe, nayarin diad interon Israel odino diad arum nin bansa.

Sirin, say panagsigay, panagpreserba, tan panaglakoy sira et baleg a negosyo ed Galilea nen panaon nen Jesus. Lapud satan, nayarin mankonklusyon tayon maaligwas so bilay na dakel a totoo ditan. Balet, aliwa met ya ontan. Say panagsigay et “sakey a ‘negosyon agbastabasta nalooban,’ aliwan singa ed nayarin iisipen na saray manbabasa natan ed Balon Sipan,” so kuan na sakey ya iskolar. Kabiangan itan na negosyon “kontroladoy gobierno tan pinanabangan labat na mayayaman.”

Si Herodes Antipas so impasen na Roma a manuley odino prinsipe ed distrito na Galilea. Sirin, kontrolado to ray wadtan a dalan, daongan, tan natural a yaman, a singa saray minasan, katakelan, daralusan, tan saray pukok tan dayat. Sarayan yaman so maksil a panlalapuay ibubuis ed si Herodes. Agtayo amta iray detalye nipaakar ed panagkolektay buis diad Galilea nen inmunan siglo. Balet, ompatnag a say sistema nen Herodes et agmiarawian ed saramay Helenistikon manuley odino ed sisteman inusar na saray Romano diad mamabukig iran teritorya ra. Nayarin say anap a manlalapud saray komersyo tan natural a yaman diad Galilea et oonla lawarin amin ed mayayaman imbes a diad ordinaryon totoo, a sikaray maslak a mansasagpot.

Say Makapabelat a Buis

Diad panaon nen Jesus, saray sankarakpan a dalin ed Galilea et gaway pamilya na prinsipe, tan naapag ed angkakabaleg a lote, ya inreregalo nen Herodes Antipas ed opisyales to tan ed arum ni ra. Saray sakop nen Herodes so kaukolan a mansagpot pian napawalay baleg a pundon gastosen parad maluhon kabibilay to, saray angkabaleg a proyekto to, magarbon administrasyon to, tan parad saray regalo to ed kakaaro to tan ed saray syudad. Say makapabelat iran buis, babayaran, tan kimey ya oobligaen ed saray ordinaryon totoo et nikuan a talagan makapairap.

Kontrolado met nen Herodes so panangusar ed amin ya ilog tan dayat a sakop to. Sirin, say panagsigay et kabiangan na baleg a negosyon kontrolado na gobierno odino na saramay niregaloan na dalin. Diad saray pasen balet a direktan uuleyan na prinsipe, saray managkolekta na buis​—mayayaman iran indibidual  ya analo’d impanaliw na kanepegan a mankolektay buis​—so autorisadon manggawa na kontrata tan mangalay bayar ed saramay mangaalay permiso a mansigay. Walaray komentarista a mangibabagan lapud say opisina nen Mateo et walad Capernaum​—sakey ya importantin sentro na panagsigay ed Dayat na Galilea​—nayarin sikatoy nantrabaho ed sakey ed sarayan mayaman a managkolektay buis, bilang lokal a “managgaway kontrata ed panagsigay.” *

Ipapanengneng na saray ebidensyan nanlapud unaan tan komaduan siglo B.C.E. a diad Palestina, say mabetbet ya ibabayar a buis et “produkto” imbes a kuarta. Kanian say arum a managsigay et ibabayar day manga 25-40 porsiento na narel da pian makalay permison mansigay. Base ed saray kadaanan a dokumento, say panagsigay ed arum a pasen ya uuleyan na Roma et kontroladoy gobierno tan babantayan na saray inspektor. Diad Pisidia, wala iramay say trabaho ra et singa pulis a seseguroen dan anggapoy ilegal a mansisigay tan say pangirendian labat na saray managsigay et saramay autorisadon ahente, o managpakyaw, a manbubuis met parad satan a trabaho ra tan walad silong na panangimaton na gobierno.

Inkuan na sakey ya analyst a say kabaliksan na amin na sarayan panangontrol tan panagbuis et, “say makakalmoy baleg et say ari odino makanggaway lote, balet dagdaiset so naaalmo na saray managsigay.” Nalilimitaan met so anap na saramay empleyado na arum nin sektor na komersyo lapud sayan makapabelat a buis. Kabkabusol na totoo so manbayar na buis. Say nababasa tayo ed saray Ebanghelyo a pambusol na karaklan ed saray managkolektay buis et andi-duaruwan pinaloor na peteg ya agawan panagsaol tan inkaagum na saray totoon yinmaman lapud panagkatkat da ed saray ordinaryon totoo.​—Lucas 3:13; 19:2, 8.

Saray Managsigay Diad Ebanghelyo

Ipapanengneng na Ebanghelyo a walaray kasosyo nen Simon Pedro ed negosyon panagsigay. Saramay walad sananey a baloton tinmulong ed sikaton mangguyor ed saray siran mamilagron narel so “ibiba [odino kasosyo to].” (Lucas 5:3-7) Ipapaliwawa na saray iskolar a “sarag na saray managsigay so mamorma na ‘kooperatiba’ . . . pian makalay kontrata odino renta ed panagsigay.” Nayarin ontan so impakalay permiso na ananak nen Zebedeo, Pedro, Andres, tan saray kasosyo da pian makapansigay.

Ag-espisipikon imbaga na Biblia no sarayan managsigay a taga Galilea et gawa da ray uusaren dan baloto tan kagawaan. Walaray manisian gawa da iratan. Diad tua, walay asalambit a linmugan si Jesus ed baloton “kayarian nen Simon.” (Lucas 5:3) Balet, oniay imbaga na sakey ya artikulon nipaakar ed sayan tema: “Anganko, posible met a say talagan makanggawa ed saramay baloto et saray managkolektay buis tan ipapausar da iratan ed saray kooperatiba.” Tua man iya o andi, walay asalambit ed Biblia ya aayosen di Santiago tan Juan iray iket da. Nayarin mitatawalan met iray managsigay pian makalako ra, tan no nakaukolan, mangupa ra na saray trabahador.

Kanian, aliwan ontan kasimpli so bilay na sakey a managsigay ed Galilea nen inmunan siglo. Say negosyo ra et kabiangan na komplikadon sistema na ekonomya. No nodnonoten tayo iya, mas natalosan tayo iray salaysay ed Ebanghelyo tan saray imbaga nen Jesus nipaakar ed panagsigay tan saray managsigay. Nagkalalo ni, ontulong met iyan impormasyon pian naapresya tayoy pananisia di Pedro, Andres, Santiago, tan Juan. Panagsigay so anapan da. Antokaman so peteg a kipapasen na bilay da sanen tinawag ira nen Jesus, tampol dan tinaynan so negosyon pakakalmoan da, pian magmaliw iran “sumisigay na totoo.”​—Mateo 4:19.

[Paimano ed leksab]

[Mapa ed pahina 25]

(Parad aktual a format, nengnengen so publikasyon)

Lake Hula

Betsaida

Capernaum

Magadan

Dayat na Galilea

Jerusalem

Dead Sea

[Credit Line]

Todd Bolen/Bible Places.com

[Picture Credit Line ed pahina 26]

Todd Bolen/Bible Places.com