Kalata Ukufuma ku United States

Abantu Twailetandalila Bekala Fye Nga Bena Kale

TONTONKANYENI ifyo cingawama ukwima ubulendo bwa kuya ku mushi mu kumona ifyo ifikolwe fyenu fyaleikala. Ifi fine e fyo ifwe twacitile. Twafumine ku Switzerland ukuya ku calo ca United States of America. Abantu abengi batontonkanya ukutila fyonse ifyaba muli ici calo fya muno nshiku, nomba ifyo twailesanga fya kale sana nga filya fyaliko imyaka 200 iyapita. Lekeni tumwebeko ifyo cali.

Apo tulanda icitundu beta ati Swiss German, balitwitile ku citungu ca Indiana uko twaikele imyeshi itatu. Ico twailileko kufwaya ukushimikila imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa ku bena Amish abalanda ululimi ulwalelanda ifikolwe fyabo. Abena Amish abengi baikala mu Indiana.

Abena Amish batuntwike kwi bumba lya mipepele ilyo baleita ati ba Anabaptist iyaliko mu ma 1600. Ishina lyabo ilya kuti abena Amish lyafuma kuli Jacob Amman uwali intungulushi yabo mu Switzerland. Kale sana ilyo balesambilila Baibolo, aba bantu abaletiina Lesa basangile ukutila, ukubatisha abana abanono no kubomba ubushilika kwalibipa. Pa mulandu ne fyo basuminemo, ubuteko bwalebacusha. Bamo balibepailenapo pa fisumino fyabo. Ubuteko bwalitwalilile ukucusha abena Amish kabili bamo babutukiile ku ncende shimbi isha mu Switzerland na ku calo ca France. Ilyo calefika mu ma 1850, ninshi abena Amish abengi balibutukila ku calo ca United States. Kabili konse uko baile balitwalilile ne ntambi shabo no kulanda ululimi lwabo ulwa ciSwiss German.

Ilyo twatandalile aba bantu banakilila, balipapile ukumfwa tulelanda icitundu cabo! Elenganyeni ifyo cali.

Batwipwishe mu ciSwiss German ati: “Mwasambilile kwi ukulanda icitundu cesu?”

Twabaswike ati: “Ni ku Switzerland twafuma.”

Balipapile, kabili batile: “Nomba tamuli bena Amish!”

Abengi baletupokelela bwino, kabili filya fine abena kale baleikala e fyo nabo bekala. Takwaba amalaiti, kwaba fye amalampi; takwaba imyotoka, kwaba fye bakabalwe ne fikocikala; takwaba imipompi ya menshi kwaba fye ifishima; takwaba ifilimba, lelo abantu abene e bemba.

Icintu cimo ico twatemenwe sana kuli aba bantu twatandalile, ca kuti baliicefya kabili balifuuka. Abena Amish abengi balabelenga Baibolo cila bushiku, kabili balitemwa ukulanshanya ifyabamo. Ici cilenga cileyanguka ukulanshanya na bo pa fyo Lesa afwaya ukuti abantu bakekale ne fyo icalo cikaba ku ntanshi.

Mukwai tapapitile ne nshita, ilyashi lya kuti kuli abeni abeshile ukufuma ku Switzerland lyasalangene umushi fye onse. Abengi baletweba ukuti tuyetandalila na balupwa wabo, kabili na ifwe twaleya mu kubatandalila. Ilyo batwebele ukuti tukatandalile isukulu lya bena Amish twalitemenwe nga nshi kabili twalefwaisha ukuyako. Lelo bushe cali no kuba shani nga twaya ku sukulu?

 Twalikonkonseshe ku ciibi. Kafundisha aliswileko, apo pene atwebele ukuti twingile mu kalasi umwali abana be sukulu 38 kabili amenso yabo bonse yali fye pali ifwe. Abana be sukulu ababa mu makalasi 8, balongene mwi kalasi limo kabili imishinku yabo yatendekele pa myaka 7 ukufika kuli 15. Abakashana bafwele yunifomu ya bluu no tusote twabuuta; e lyo abalumendo bafwele amakaputula yafiita na mashati ayafitulukila. Umutenge waba pa muulu sana. Icibumba calemoneka ica bluu, kabili ku ntanshi ye kalasi kwali icipampa ico bakafundisha balembapo ifyebo. Mupepi kwali ama mapu ayo bapetele ne cabulungana ico balengapo isonde lyonse. E lyo pa koona, pali icitofu icikalamba.

Ilyo twaikele pa fipuna pa ntanshi, abana be sukulu baletulolekesha icine cine. Abana be sukulu aba mu kalasi limo na limo balebeta ku ntanshi ukwaikele bakafundisha kabili balebepusha pa fyo babapeele ukulembela ku ng’anda ubushiku bwafumineko. Twalipapile kabili twalitemenwe ilyo kafundisha atampile ukwipusha abana be sukulu pa mpili sha mu Switzerland isho beta ati Swiss Alps. Amabuuku balebomfya pa kusambilila yali ya kale, kabili kafundisha atwipwishe nga ca kuti icalo ca Switzerland cali nge fyo bacilondolola mu mabuuku balebelengamo. Atwipwishe no kuti, bushe ing’ombe shicili shilanina pa mpili mu nshita ya lusuba, nelyo bushe pa mpili pacili palaba amenshi makaasa? Ilyo twamulangile ifikope twakwete ifya mpili shafimbilwe ku menshi makaasa, ifyapalene ne fikope fya kale ifyali mwi buuku lyakwe, alitemenwe nga nshi.

Umukashi wa kwa kafundisha, uwaba inkonkani yakwe pali ili isukulu, atwipwishe icipusho ico abengi batemwa ukwipusha. Aipwishe ati, “Bushe kuti mwaimba mwi shiwi lya pa muulu sana ica kuti ilyo muleimba muleyalula ne shiwi nge fi abena Amish bemba?” Kwena ifwe tatwaishiba ukwimba muli uyu musango. Nomba ico twalishibe ukuti abena Amish balishiba sana ukwimba muli uyu wine musango, twabebele ukutila batwimbileko ulwimbo. Balisumine, kabili ilyo bonse pamo 40 baleimba twalekutikisha. Pa numa ya kwimba, kafundisha aebele abana be sukulu ukufuminako pa nse mu kwangala; lyena abalumendo bafwele utusote twabo utwafiita kabili bonse babutukile ku cibansa mu kwangala.

Lyena umukashi wa kwa kafundisha atwebele ukuti tubembilepo ulwimbo. Twalisumine pantu twalishibe inyimbo ishingi isha mu ciSwiss German isho abantu baleimba kale. Ilyo abana be sukulu baumfwile tuleimba, apo pene fye balishile ulubilo mu kalasi. Twaiminine ku ntanshi ye kalasi, kabili twalibembiile bwino nga nshi.

Pa numa, ulupwa lumo umwaba abantu 12 lwalitwitile mu kulya ica kulya ca kasuba. Kabili kwali ifya kulya ifingi ifisuma ifyo bapekenye pe tebulo ilitali. Pali ifyumbu ifyashonaulwa, inama, amataba, umukate, chizi, umusalu, amakeke, ne fya kulya fimbi. Ilyo tatulatampa ukulya, cila muntu alipepele mu mutima. Ilyo twalelya, twalelanda pa calo ca Switzerland, uko ifikolwe fyabo fyatuntuka, kabili nabo baletushimikilako ifyo bekala pa farmu. Abana bena baletotoshanya fye no kusekaseka. Bonse nga bapwa ukulya, balapepa na kabili, ili pepo, e lishibisha abaice ukuti nomba kuti baya pa nse lelo te kuya mu kwangala. Cila muntu alateulako ifipe pa tebulo, ukuliwamyako no kusamfya ifipe, pa kucite fi balabala batapa amenshi e lyo no kuyakafya.

Ilyo abana balesamfya imbale, abafyashi babo balitwitile ukuyaikala nabo mu muputule wa kutuushishamo. Muli uyu muputule mwali fye utupuna twa mapulanga utwa kuti nga nawikala kuti uleteema no kuteema. Ilyo twaikele, bafumishe Baibolo ya mu ciGerman mu kabati, kabili iyi nomba yali ni nshita ya kulanshanya ifya kwa Lesa nge fyo abena Amish batemwa ukucita. Twalilanshanye pa mepusho ya kuti, Mulandu nshi Yehova Lesa apangile icalo na bantu? Ni mwi Yesu aloseshe ilyo atile abafuuka bakapyana icalo? Bushe ca cine Lesa akalungulusha abantu babipa mu mulilo wa pe? Ni bani babomba umulimo wa kubila imbila nsuma ku bantu bonse aba mu calo uo Yesu ashiile? Twalitemenwe sana ukulanshanya ifi fipusho fyonse e lyo na fimbi na aba bantu abatemwa amashiwi ya kwa Lesa abakwete na Baibolo.

Tulafuluka nga nshi cilya cifulo twaileko ukwaba abantu abekala filya abena kale baleikala kabili tucili tulebukisha ifintu fisuma ifyacitike. Tulesubila no kupepa ukuti kulya kutandala twailetandala kuli cilya cifulo e lyo ne fyo twalanshanye na bantu ba kulya mu citundu ca ciSwiss German, tafyapelele fye palya pene, lelo fyaliswile imitima yabo pa kuti bapokelele icine icaba mu Cebo ca kwa Lesa, Baibolo.