Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Gbɛfãa Ko Ní kɛ Wɔ Tee Blema Beaŋ

Gbɛfãa Ko Ní kɛ Wɔ Tee Blema Beaŋ

Amaniɛbɔɔ ni Jɛ United States

Gbɛfãa Ko Ní kɛ Wɔ Tee Blema Beaŋ

FEEMƆ bɔ ni eeefee nɔ ni yɔɔ miishɛɛ akɛ ooonyɛ oku osɛɛ kɛyakwɛ bɔ ni oblematsɛmɛi lɛ hi shi amɛha lɛ he mfoniri okwɛ. Yɛ gbɛ ko nɔ lɛ, wɔfã gbɛ ko ni tamɔ nakai. Wɔjɛ Switzerland kɛtee United States of America. Mɛi buɔ United States akɛ eji maŋ ko ni etee ehiɛ ní amɛhiŋmɛi hu egbele, shi gbɛ ni wɔfã lɛ ha wɔyana akɛ mɛi komɛi kã he amɛhiɔ shi tamɔ bɔ ni blema bii lɛ shi lɛ nɔŋŋ. Ha wɔgba bo gbɛfãa lɛ mli sane.

Akɛni wɔwieɔ Swiss German wiemɔ hewɔ lɛ, afɔ̃ wɔ nine koni wɔbaye nyɔji etɛ yɛ maŋtiase ni ji Indiana lɛ mli. No mli lɛ oti ni ma wɔhiɛ ji ni wɔshiɛ Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ he sanekpakpa lɛ wɔtsɔɔ Amish wekui ní ebáa amɛblematsɛmɛi awiemɔ lɛ yi lɛ. Wekui nɛɛ ohai abɔ yɛ Indiana.

Amishbii nɛɛ ji Anabaptistbii ni hi shi yɛ afi 1600 afii lɛ amli lɛ aseshibii. Amɛhiɛnyiɛlɔ ni ji Jacob Amman, ni hi shi yɛ Switzerland lɛ ji mɔ ni ha amɛná gbɛi nɛɛ. Biblia lɛ ni nɛkɛ Nyɔŋmɔ gbeyeishelɔi nɛɛ ni shi yɛ nakai beaŋ lɛ kase lɛ ha amɛna akɛ abifabii abaptisimɔ kɛ he ni akɛwoɔ asraafoi amɛnitsumɔ mli lɛ ejaaa. Shidaamɔ ni amɛkɔ yɛ hemɔkɛyelii nɛɛ ahe lɛ ha nɔyeli lɛ wa amɛyi. Agbe amɛteaŋ mɛi komɛi po yɛ amɛjamɔŋ hemɔkɛyelii lɛ ahewɔ. Yiwaa lɛ tee nɔ emli wo wu, ni enɛ nyɛ amɛteŋ mɛi babaoo anɔ koni amɛshi kɛya hei krokomɛi yɛ Switzerland kɛ France maji lɛ amli. Beni shɛɔ afi 1800 afii lɛ teŋ gbɛ lɛ, no mli lɛ amɛteaŋ mɛi akpei abɔ eshi kɛtee United States. Ní amɛyaa lɛ, amɛkɛ amɛkusum nifeemɔi kɛ Swiss German wiemɔ ni amɛwieɔ lɛ shi kɛtee.

Beni wɔyasara gbɔmɛi ni amɛhe jɔ nɛɛ, amɛnaa kpɛ amɛhe waa yɛ shinaa lɛ naa akɛ wɔkɛ amɛ miiwie amɛjakumaŋ wiemɔ! Feemɔ shihilɛ lɛ he mfoniri yɛ ojwɛŋmɔŋ okwɛ.

Amɛbi yɛ Swiss German wiemɔ mli akɛ: “Te fee tɛŋŋ ni nyɛnyɛɔ nyɛwieɔ wɔwiemɔ lɛ?”

Wɔha hetoo akɛ: “Ejaakɛ wɔjɛ Switzerland.”

Amɛhiɛ fee amɛ yaa ni amɛkɛɛ akɛ, “shi bɛ nyɛjeee Amishbii!”

Amɛteaŋ mɛi babaoo here wɔ hiɛmɛɛ kɛtee amɛshĩai amli, ni bɔ ni amɛfeɔ amɛnii amɛhaa lɛ ha wɔna bɔ ni amɛblemabii lɛ hi shi amɛha. Kanei ni amɛsũɔ lɛ jeee nɔ ni akɛ sarawa hewalɛ sũɔ, shi moŋ nɔ ni akɛmu woɔ mli lɛ eko; yɛ tsɔnei anajiaŋ lɛ amɛtaa okpɔŋɔ kɛ shwiili mli; yɛ paipi nu najiaŋ lɛ amɛyɛ nubu kɛ tsɔne ni kɔɔyɔɔ ji nɔ ni haa etsuɔ nii; yɛ redio najiaŋ lɛ amɛkɛ amɛnaabu láa.

Nɔ ni wɔnya he fe fɛɛ yɛ mɛi ni wɔyasara amɛ lɛ ahe ji bɔ ni amɛhe jɔ, ní amɛbaa amɛhe shi lɛ. Amishbii nɛɛ ateŋ mɛi babaoo kɛfee amɛsu akɛ amɛbaakane Biblia lɛ daa, ni amɛheɔ be hu ni amɛkɛ amɛhe gbaa Biblia lɛ mli sane kɛ miishɛɛ. Enɛ ha wɔná hegbɛ ni wɔkɛ amɛ gba yiŋ ni Nyɔŋmɔ eto kɛha adesa kɛ shikpɔŋ lɛ he sane.

Etsɛɛɛ kwraa ni mɛi ná le akɛ gbɔi komɛi ejɛ Switzerland kɛba akutso lɛ mli. Amɛteaŋ mɛi babaoo bi koni wɔbasara amɛwekumɛi, ni wɔkɛ miishɛɛ fee nakai. Wɔmii shɛ wɔhe waa diɛŋtsɛ beni afɔ̃ nine atsɛ wɔ koni wɔbasara Amishbii askul ko ni yɔɔ jɛmɛ lɛ, ni wɔmiishwe ni be lɛ ashɛ kɛkɛ. Mɛni ji nɔ ni mɛɔ wɔ yɛ jɛmɛ?

Wɔtswa skul shinaa lɛ. Amrɔ nɔŋŋ ni tsɔɔlɔ lɛ gbele, ni ebi ni wɔba mli, ni nikaselɔi 38 ni yɔɔ tsũ lɛ mli lɛ tsu amɛhiŋmɛii amɛshwie wɔnɔ. Abua nikasemɔ kui kpaanyɔ anaa awo tsũ kome mli, ni nikaselɔi lɛ eye kɛjɛ afii 7 kɛyashi 15. Gbekɛbii yei lɛ wo atade bluu ni amɛbu fai yɛji; gbekɛbii hii lɛ wo trɔza diŋ kɛ atade bluu ni yɔɔ tũu. Tsũ lɛ sɛndo lɛ kwɔ waa diɛŋtsɛ. Akɛ pɛnte bluu eshá tsũ lɛ gbogboi lɛ ateŋ etɛ he, ni niŋmaa tao yɛ gbogbo ni yɔɔ hiɛgbɛ lɛ nɔ. Shikpɔŋ he mfoniri kokoroo ko kɛ mfoniri lɛ eko ni yɔɔ wolo nɔ hu bɛŋkɛ niŋmaa tao lɛ kpaakpa. Dade stof agbo ko hu ma tsũ lɛ koŋgbɛ.

Beni aha wɔ sɛi yɛ skul gbekɛbii lɛ ahiɛ lɛ, amɛtsu amɛhiŋmɛii amɛshwie wɔnɔ. Tsɔɔlɔ lɛ tsɛ nikaselɔi akuu lɛ eko fɛɛ eko kɛba ekpɔlɔ lɛ he ni ebi amɛ nitsumɔ ni ekɛwo amɛdɛŋ koni amɛyatsu yɛ shĩa yɛ gbi ni tsɔ hiɛ lɛ he sane. Wɔnaa kpɛ wɔhe kɛ miishɛɛ beni tsɔɔlɔ lɛ bi gbekɛbii lɛ saji ni kɔɔ Switzerland gɔji lɛ ahe lɛ. Woji ni tsɔɔlɔ lɛ kwɛɔ mli kɛtsɔɔ nii lɛ moŋ ni egbɔ, shi ebi wɔ kɛji Switzerland yɛ bɔ ni eji ni atsɔɔ mli yɛ ewolo lɛ mli lɛ lolo. Ani tsinai lɛ yaa gɔji ni jwɛifɔ kɛ fɔfɔi yɔɔ nɔ lɛ anɔ yɛ latsaa beaŋ, loo anaa snoo yɛ gɔji lɛ anɔ lolo? Tsɔɔlɔ lɛ mii shɛ ehe waa beni wɔkɛ gɔji ni snoo eha nɔ lɛ ahe mfoniri ni ji kɔla nɔ̃ ni wɔhiɛ lɛ to wolo lɛ mli nɔ̃ ni hiɛ su diŋ kɛ eyɛŋ lɛ he lɛ.

Tsɔɔlɔ lɛ ŋa ni yeɔ ebuaa lɛ yɛ skul lɛ hu bi wɔ saji ni mɛi fɔɔ wɔ bimɔ lɛ eko. Ebi akɛ: “Ani nyɛbaanyɛ nyɛlá waa?” Wɔha hetoo akɛ wɔnyɛŋ. Shi kɛlɛ, akɛni wɔle bɔ ni Amishbii lɛ nyɛɔ amɛláa waa ni amɛfeɔ nakai kɛ gbeewalɛ ni sa hewɔ lɛ, wɔbi koni amɛlá amɛha wɔ. Amɛkpɛlɛ, ni mɛi ni naa shɛɔ 40 lɛ fɛɛ lá amɛha wɔ ni wɔnaa kpɛ wɔhe. No sɛɛ lɛ, tsɔɔlɔ lɛ wo gbekɛbii lɛ agbɛ koni amɛyashwɛ fioo yɛ agbo lɛ naa.

Agbɛnɛ tsɔɔlɔ lɛ ŋa lɛ bi wɔ koni wɔlá wɔha amɛ. Akɛni wɔtsɔ hiɛ wɔkase lala ko yɛ Swiss German wiemɔ mli hewɔ lɛ, wɔkpɛlɛ akɛ wɔbaalá. Etsɛɛɛ ni gbekɛbii lɛ nu wɔgbee akɛ wɔmiilá, ni amrɔ lɛ nɔŋŋ lɛ amɛ fɛɛ amɛjo foi kɛbabɔle wɔhe yɛ skultsũ lɛ mli. Wɔdamɔ skulbii lɛ fɛɛ ahiɛ ni wɔjie wɔgbeeiaŋ jogbaŋŋ bɔ ni wɔbaanyɛ wɔha amɛ.

Sɛɛ mli lɛ, Amish weku ko kɛ emlibii 12 lɛ fɔ̃ wɔ nine koni wɔkɛ amɛ abaye nii shwane. Akɛ niyenii srɔtoi ni ŋɔɔ tamɔ atomo ni ashí, kpolotoo loo ni agbɛlɛ, abele, bodobodo, keesu, yelibaai, dɔkɔdɔkɔ nibii ni ashã, kɛ daaŋjiemɔ nibii krokomɛi ba koni wɔye. Dani wɔbaaye nii lɛ mɔ fɛɛ mɔ sɔle ni mɔ ko nuuu. Be mli ni niyeli lɛ yaa nɔ lɛ wɔgba maŋ ni ji Switzerland ní amɛblematsɛmɛi lɛ jɛ mli lɛ he sane, ni amɛ hu amɛha wɔle bɔ ni amɛshihilɛ yɔɔ ha yɛ ŋmɔji lɛ amli lɛ he sane. Beni aaye nii lɛ, belɛ gbekɛbii lɛ miiwowoo amɛtoiiaŋ ni amɛmiiŋmɔ. Beni aye nii lɛ ata lɛ, asɔleɔ nɔ ni ji shii enyɔ nɔ, ni no tsɔɔ akɛ gbekɛbii lɛ yɛ hegbɛ akɛ amɛteɔ shi yɛ okpɔlɔ lɛ he—shi jeee ní amɛyashwɛ. Aha mɔ fɛɛ mɔ nitsumɔ ni ebaatsu kɛsaa niyeli okpɔlɔ lɛ nɔ ní esha tsɛŋsii lɛ mli, ní tsɔɔ akɛ no mli lɛ amɛtsɔ hiɛ amɛyashá nu, ni amɛhoo mli momo.

Beni gbekɛbii lɛ shaa tsɛŋsii lɛ amli lɛ, fɔlɔi lɛ fɔ̃ wɔ nine koni wɔbafata amɛhe yɛ asa lɛ nɔ. Sɛ̃i ni nɔ yɔɔ bɔdɔɔ bɛ asa lɛ nɔ, shi wɔta tso sɛ̃ii ni yɔɔ jɛmɛ lɛ anɔ ni wɔhe jɔ wɔ. Amɛjie blema Germanybii a-Biblia ko kpo, ni taakɛ afɔɔ feemɔ yɛ Amishbii ashĩai amli lɛ, amrɔ nɔŋŋ ni wɔkɛ miishɛɛ bɔi Biblia lɛ mli saji gbaa. Mɛni ji Yehowa Nyɔŋmɔ yiŋtoo kɛha shikpɔŋ lɛ kɛ adesa? Mɛni ji nɔ ni Yesu tsɔɔ beni ekɛɛ akɛ mɛi ni he jɔ lɛ shikpɔŋ lɛ baatsɔ amɛnɔ lɛ? Ani Nyɔŋmɔ eto eyiŋ lɛɛlɛŋ akɛ ebaapiŋ mɛi fɔji yɛ hɛl la mli kɛya naanɔ? Namɛi tsuɔ Yesu famɔ akɛ ashiɛ sanekpakpa lɛ atsɔɔ jeŋ muu lɛ fɛɛ lɛ? Gbɔmɛi nɛɛ ni yɔɔ Nyɔŋmɔ wiemɔ lɛ he miishɛɛ ní wɔkɛ amɛ susu sanebimɔi nɛɛ fɛɛ—kɛ ekrokomɛi babaoo ahe—be mli ni amɛhiɛ amɛ Biblia lɛ yɛ amɛdɛŋ lɛ, ha wɔmii shɛ wɔhe babaoo.

Amrɔ nɛɛ wɔkɛ miishɛɛ diɛŋtsɛ kaiɔ niiashikpamɔi srɔtoi kɛ miishɛɛ ní wɔná kɛ́ wɔsusu gbɛfãa ní kɛ wɔ tee blema beaŋ lɛ he lɛ. Wɔhiɛnɔkamɔ kɛ wɔsɔlemɔ ji akɛ sramɔi nɛɛ kɛ saji ni wɔgba yɛ Swiss German wiemɔ mli lɛ baagbele shinaai kɛ tsuii babaoo hu anaa koni amɛbaná anɔkwale lɛ he anɔkwa nilee ni yɔɔ Nyɔŋmɔ Wiemɔ ni ji Biblia lɛ mli lɛ.—w09-E 12/1.