Barua Mowuok Amerka

 Ng’iyo Kinde Mosekalo

PAR ane kaka nyalo bedo gima ber timo limbe kamoro mondo ine kaka kwereni machon ne odak. Wan ne watimo limbe machalo kamano. Ne wawuok piny Switzerland ma wachopo Amerka. Ji mang’eny paro ni piny Amerka ni kod dongruok e yore duto, kata kamano limbewano nomiyo waneno kaka ngima ne chalo higini 200 mokalo. We uru wanyisu wachno.

To nikech waduto wawacho dho-Swiss mar Jerman, ne ogwelwa mondo wabed kuom dweche adek e gweng’ mar Indiana. Gimomiyo ne watimo limbeno ne en mondo waland wach maber mar Pinyruodh Nyasaye ne jo-Amish ma pod wacho dho kweregi machon. Jo-Amish ma kwan-gi nyalo chopo miche mang’eny, odak e gweng’ mar Indiana.

Gin joma wuok e anyuola mar joma ne luwo din mar Anabaptist e higini mag 1600-1700. Ne giyudo nyinggi koa kuom jatendgi ma ne iluongo ni Jacob Amman, ma nodak e piny Switzerland. Kokalo kuom puonjruok Muma ma ne gitimo kindeno, ne gifwenyo ni batiso mar nyithindo mayom koda ndiko tich e lweny, ne ok kare. To nikech ne gimako puonjgo matek, sirkal ne osandogi. Moko kuomgi ne onegi nikech yie margino. Sandno ne omedo dhi nyime, kendo moko kuomgi noringo ma gidhi e piny Switzerland koda France. Kane ochopo higini mag 1800-1900, gana mang’eny kuomgi ne oringo ma odhi Amerka. Ne gikelo chikegi koda timbegi mag anyuola, kaachiel gi dho-Swiss mar Jerman.

Ne gin joma muol, to kane walimogi, ne giwuoro ahinya ni wanyalo wacho dhok ma giwacho!

Ne gipenjowa kama e dho-Swiss mar Jerman: “Ere kaka ung’eyo dhowani?”

Ne wadwoko niya: “En nikech wawuok e piny Switzerland.”

Ne giwuoro ma kendo gipenjo kama: “Be un jo-Amish adier?”

Jo-Amish mang’eny ne orwakowa e utegi, kendo ne waneno kaka gidak e kit ngima machon. Kar tiyo gi stima, gitiyo gi taya mar mafuta, to kar tiyo gi mtokni, gitiyo gi farase koda gache miywayo gi farase; kar tiyo gi pi mawuok e ferej, gitiyo gi pi soko; kar winjo radio, gin giwegi giwer.

Gima ne morowa ahinya kuom joma ne walimogi, ne en kido ma gin-go mar bolruok koda dak e ngima mayot. Thoth jo-Amish somo Muma pile, kendo gihero mbaka mowuok e Muma. Mano ne oyawonwa thuolo mar goyo mbaka kuom dwaro mar Nyasaye ne dhano koda ne piny.

Mapiyo nono, wach ne olandore ni welo mowuok Switzerland ne nitie e gweng’. Ji mang’eny ne okwayo ni walim wedegi, kendo ne wamor timo kamano. Ne wamor kane ogwelwa mondo walim skul moro mar jo-Amish. Ang’o ma ne waneno e skundno?

 Ne waduong’o dhood skundno. Japuonj ne oyawonwago kendo rwakowa mapiyo e klas, kama ne wayudoe nyithindo 38 ma ne ng’iyowa ahinya wan welo ang’wen. Skundno noting’o klase aboro to nyithindogo duto ne ochokore e ot achiel maduong’. Hikgi ne chakore 7 nyaka 15. Nyiri norwako unifom ma mbulu kod ogute marochere; yawuowi to ne orwako longe marotenge kod sade ma mbulu mahawo rateng’. Odno tate nong’awore malo ahinya. Ne owir kor odno rangi mar mbulu, kendo nyime ne nitie blakbod kama japuonj ndikoe. Machiegni kod kar ndikono, ne nitie map mong’inore kaka mpira kaachiel gi map moko modol mag kalatas mogorie piny mangima. Ne nitie jiko maduong’ mar chuma e kona moro.

Sama koro ne wabet e kombewa e nyim klas, nyithindo ne ng’iyowa ahinya. Ne iluongo klas ka klas obi ir japuonj kendo ne openjogi tich ma ne omiyogi odiechieng’ mokalo. Ne wamor ahinya kane wawinjo ka japuonj penjo nyithindo gigo ma ne osepuonjogi kuom gode mag Swiss. Buge mane gitiyogo ne oti ahinya, kendo japuonj nopenjowa kabe piny Switzerland podi chal gi kaka ilero e bugego. Nopenjowa kabe dhok podi itero mondo ocham lum manie kor gode e kinde ma chieng’ rieny, koda kabe pod nitie baraf e wi gode. Kane wanyisogi piche mag range manyiso wi gode kaka opong’ gi baraf, mondo omed konyogi neno maler piche manie bugegi ma onge range, japuonj ne mor sidang’.

Chi japuonjno, ma bende ne konye e puonjo, nopenjowa penjo ma ji ohero penjo niya, “Be unyalo wer ka utimo yodel?” Ne wadwoko ni ok wang’eyo wer kamano. Kata kamano, nikech wang’eyo kaka jo-Amish ohero wer kendo timo yodel, ne wakwayogi mondo giwernwa wer moro achiel. Ne gitimonwa kamano, kendo ne wahum sama ne wawinjo ji 40 ka wer kanyachiel. Bang’e, japuonj nomiyo nyithindo thuolo mar dhi tugo oko matin.

Koro chi japuonj nokwayowa mondo wawernigie wer moro achiel. To nikech ne wang’eyo wende moko e dho-Swiss mar Jerman, ne wayie wer. Wach ne olandore mapiyo nyaka e paw tugo, to ka diemo wang’, nyithindo nodwogo e klas. Ka wachung’ e nyim klas, ne wawernigi kar nyalowa.

Bang’e joot moro mar jo-Amish ma nigi ji 12 nogwelowa e chiemo mar odiechieng’. E wi mesa moro mabor mar bao, ne oketie kit chiemo mopogore opogore—rabuon monywasi, ring anguro, bando, makate, mo machalo gi mor nyaluo, alode, kek matindo, koda gik mamoko michamo nopong’o mesano. Kapok ne wachako chiemo, ng’ato ka ng’ato ne olemo mos gi chunye. Sama ne itoko chiemo, ne wagoyo mbaka mag Switzerland, piny kweregi, kendo gin bende ne ginyisowa kaka gidak. Nyithindo ne wuoyo gi dwol mapiny ka ginyiero mos sama ne ji chiemo. Bang’ tieko chiemo, ne ogol lamo mogik, to mano ne nyiso ni koro nyithindo nyalo wuok e mesa—to ok ni gidhi tugo. Nyathi ka nyathi nigi migawo mar yweyo mesa, kod lwoko sande, to mano dwaro ni okwong ywayo pi e soko, kendo muro pigno.

Sama nyithindogo ne lwoko sande, jonyuolgo noterowa nyaka e od budho. Kombe mag sofa ne onge, kata kamano, ne wabet e kombe mabeyo molos gi bao. Ne gigolo Muma moti mar dho-Jerman e kabat, to mana kaka jatimore e udi mang’eny mag jo-Amish, ne wachako goyo mbaka motegno kuom wach Nyasaye. Moko kuom penjo ma ne wawuoyoe ne gin kaka: Dwaro mar Jehova Nyasaye ne pinyni koda ne dhano en mane? Yesu kane owacho ni joma muol nocham piny, tiende ne en ang’o? Be kuom adier Nyasaye biro sando joma richo e mach nyaka chieng’? Gin jomage ma luwo chik ma Yesu nochiwo ni oland wach maber e piny mangima? Wuoyo kod joma kamago mohero wach Nyasaye kuom penjogi koda penjo mang’eny mamoko sama gin gi Muma margi e lwetgi, ne omoro chunywa ahinya.

Gie sani waparo wuodhwano ka wamor ahinya, nimar ne en wuoth ma nopong’ gi gik mang’eny mabeyo. Wageno kendo walamo ni limbe ma ne watimono koda mbaka ma ne wagoyo e dho-Swiss mar Jerman, noyawo thuolo ok mana mar limogi e utegi kende, to bende limbeno noyawo chunygi mondo girwak adiera mayudore e Wach Nyasaye ma en Muma.