Upʼéel carta tsʼíibtaʼan Estados Unidos

Binoʼon k-il bix kuxlajik k-úuchben láakʼtsiloʼob

TUKULT bukaʼaj jaʼtsil wa ka páajchajak u bin máak u yil bix kuxlajik u yúuchben láakʼtsiloʼob. Jeʼel u páajtal u yaʼalaʼaleʼ, toʼoneʼ bey t-beetil le ka lukʼoʼon Suiza yéetel le ka binoʼon Estados Unidosoʼ. Óoliʼ tuláakal máakeʼ ku yilik Estados Unidos bey upʼéel kaaj jach yaan túumben baʼaloʼobeʼ, le ka binoʼoneʼ bey suunajoʼon 200 jaʼaboʼob paachil utiaʼal k-ilik bix kuxlajik k-úuchben láakʼtsiloʼobeʼ. K-kʼáat tsikbalteʼex le baʼaxoʼob t-iloʼ.

Invitartaʼaboʼon utiaʼal ka xiʼikoʼon k-máans óoxpʼéel mesoʼob tu estadoi Indiana, teʼeloʼ kajaʼan yaʼabach familiaʼob ku yaʼalaʼaltiʼob amish, letiʼobeʼ láayliʼ ku tʼankoʼob upʼéel úuchben tʼaan ich alemán ku tʼaʼanal kaʼach tumen u yúuchben láakʼtsiloʼob suizailoʼobeʼ, toʼon xaneʼ láayliʼ k-ojel le tʼaan jeʼelaʼ. Binoʼoniʼ tumen k-kʼáat kʼaʼayt u maʼalob péektsilil u Reino Dios tiʼ le máaxoʼob kajaʼanoʼob teʼeloʼ.

Le amishoʼoboʼ, tiʼ u taaloʼob tu chʼiʼibal u jaats máakoʼob ku yaʼalaʼaltiʼob anabaptistas kuxlajoʼob teʼ siglo 17, le amishoʼoboʼ kʼuch kʼaj óoltbiloʼob beyoʼ tumen tu seguertoʼob u kaʼansaj le obispo suizo Jakob Amman. Úuchik u xakʼalxoktikoʼob le Bibliaoʼ, kʼuch u naʼatoʼobeʼ maʼ unaj u tsʼaʼabal u yokjaʼ le chaambaloʼoboʼ mix u beetik máak u servicio militar. Yoʼolal leloʼ chʼaʼapachtaʼaboʼob tumen le gobiernooʼ yéetel yaan tak tiʼ letiʼob kíimsaʼaboʼobiʼ. Úuchik u sen chʼaʼapachtaʼaloʼobeʼ kʼaʼabéetchaj u binoʼob kajtal tiʼ uláakʼ kaajoʼob tiʼ Suiza yéetel tiʼ Francia. Tu chúumuk le siglo 19, u milesi amishoʼobeʼ tsʼokaʼaniliʼ u binoʼob kajtal Estados Unidoseʼ. Letiʼobeʼ seguernaj u kuxtaloʼob jeʼex suukaʼanil tiʼobeʼ yéetel seguernaj u tʼankoʼob le úuchben tʼaan ich alemán u yojloʼoboʼ.

Le ken kʼuchkoʼon kaʼach tu yotoch le amishoʼob kajaʼanoʼob Indianaoʼ, le utsul máakoʼobaʼ ku jaʼakʼal u yóoloʼob ken u yuʼuboʼob k-tʼankoʼob ichil le úuchben alemanoʼ. Jáan máans ta tuukul le baʼax ku yaʼalkoʼob toʼonaʼ.

Letiʼobeʼ ku yaʼalikoʼobtoʼon: «¿Bix anik teʼexeʼ ka tʼankeʼex xan le tʼaan k-beetkoʼ?».

Toʼoneʼ k-núukiktiʼob: «Tumen tu luʼumil Suiza k-taal».

Jakʼaʼan u yóoloʼobeʼ ku yaʼalikoʼobtoʼon: «Si teʼexeʼ maʼ amisheʼexiʼ».

Yaʼab tiʼ letiʼobeʼ ku kʼamkoʼonoʼob tu yotochoʼob yéetel ken k-il bix kajlikoʼobeʼ ku beetik k-tuklik bey kuxaʼanoʼon tu kʼiiniloʼob k-úuchben láakʼtsiloʼobeʼ. Tiʼ letiʼobeʼ minaʼantiʼob corriente, baʼaxeʼ ku meyajtiʼob quinqué; minaʼan u cocheʼob, baʼaxeʼ carreta ku meyajtiʼob yéetel minaʼantiʼob agua potable, chéen tiʼ chʼeʼen ku jóoʼskoʼob jaʼ yéetel upʼéel veleta. Minaʼan xan u nuʼukulil paax tiʼob, letiʼob ku kʼayoʼob.

Baʼaleʼ baʼax maas jatsʼuts t-ilajtiʼobeʼ jach utsoʼob yéetel maʼatech u taaskubaʼob nojbaʼalil, tsʼoʼoleʼ suukaʼan u xokkoʼob le Biblia sáamsamaloʼ yéetel jach utstuyich u tʼaanoʼob tiʼ le baʼaxoʼob ku kaʼansikoʼ. Lelaʼ ku tsʼáaiktoʼon kaʼach u páajtalil k-tsikbaltiktiʼob le baʼaxoʼob u tukultmaj Dios utiaʼal wíinik bey xan utiaʼal le Luʼumaʼ.

Teʼeloʼ séeb u jáan ojéeltaʼal tsʼoʼok u kʼuchul xíimbal máaxoʼob Suiza u taaloʼob. Yaʼaboʼobeʼ  ku yaʼaliktoʼon ka xiʼikoʼon tu yotochoʼob utiaʼal k-xíimbalt u láakʼtsiloʼob, toʼon túuneʼ k-óotik bin. Tuláakʼ kʼiineʼ invitartaʼaboʼon utiaʼal ka xiʼikoʼon xíimbal tiʼ upʼéel escuela. ¡Lelaʼ tu beetaj u jach kiʼimaktal k-óol!

Ka kʼuchoʼoneʼ le profesoroʼ, tu jeʼajtoʼon le jooloʼ ka tu máansoʼon tu kantúuliloʼon tak tuʼux yaan 38 utúulal mejen paalal chéen táan u chaʼankoʼonoʼob. Tiʼ upʼéeliliʼ saloneʼ yaan paalaloʼob jejeláas grados ku xokkoʼob, u jaʼabiloʼobeʼ de 7 tak 15. Tuláakal le mejen chʼúupalaloʼoboʼ azultak u nookʼoʼob yéetel u tsʼaamoʼob tu pooloʼob mejen sak nookʼoʼob bey gorroʼobeʼ. Le xiʼipalaloʼoboʼ, u tsʼaamoʼob upʼéel box pantalón yéetel upʼéel camisa box azul. U techoi le escuelaoʼ jach kaʼanal yéetel óoxpʼéel tiʼ u pakʼiloʼobeʼ bonaʼan de azul marino. Aktáaneʼ yaan upʼéel pizarroniʼ, yéetel tu tséeleʼ yaan u mapailoʼob le yóokʼol kaabaʼ. Tiʼ upʼéel tiʼits ichil le salonoʼ yaan upʼéel baʼal bey estufa ku meyaj utiaʼal u kʼíintal ichileʼ.

Kulajoʼon aktáan tiʼ le paalaloʼoboʼ, letiʼobeʼ maʼ xuʼul u paktikoʼonoʼobiʼ. Le profesoroʼ tu yaʼalaj tiʼ cada grupo ka máanak u núukoʼob jujumpʼéel kʼáatchiʼob yaan yil yéetel u tareaʼob. Kiʼimakchaj k-óol le ka t-ilaj táan u kaʼansaʼaltiʼob yóolal le kaʼanal witsoʼob yanoʼob Suizaoʼ. Le libroʼob tuʼux ku xookoʼoboʼ jach úuchbentakoʼob yéetel maʼ de coloriʼ; le profesoroʼ taakchaj xan u yojéeltik wa láayliʼ bey Suiza jeʼex u chíikpajal teʼ libroʼoboʼ. Le oʼolal tu kʼáatajtoʼon: «¿Láayliʼ wa ku naʼakal le wakaxoʼob teʼ kaʼanal witsoʼob tu kʼiinil jaʼajaʼaliloʼ? ¿Láayliʼ wa ku yantal u hieloi le kaʼanal witsoʼob tu kʼiinil keʼeliloʼ?». Toʼon túuneʼ t-eʼesajtiʼob fotoʼob de color tuʼux ku chíikpajal le kaʼanal witsoʼob yaan u hieloiloʼoboʼ, le profesor túunoʼ jach kiʼimakchaj u yóol úuchik u yilik.

U yatan le profesor, le máax áantikoʼ, tu kʼáataj xan toʼon: «¿A wojel wa a kʼayeʼex yodel?». T-aʼalajtiʼeʼ maʼ k-oojliʼ; baʼaleʼ k-ojel le amishoʼoboʼ jach u yojel u kʼayoʼob le yodel wa kʼaay tirolesoʼ, le oʼolal t-kʼáatajtiʼob ka kʼaaynakoʼob k-uʼuye. Toʼon túuneʼ táaj jatsʼuts t-uʼuyil bix úuchik u múul kʼaay le profesor yéetel le paalaloʼoboʼ. Ka tsʼoʼokeʼ, le profesoroʼ tu yaʼalaj tiʼ le paalaloʼob ka jóoʼkoʼob recreooʼ; letiʼob túuneʼ tu tsʼáaj u box pʼóokoʼobeʼ ka bin u yáalkaboʼob báaxal.

Ka tsʼoʼokeʼ u yatan le profesoroʼ tu kʼáatajtoʼon ka kʼaaynakoʼon. Toʼoneʼ t-aʼalaj jeʼel k-kʼaayeʼ tumen k-bismaj u letrai jujumpʼéel tiʼ le kʼayoʼob suuk u beetaʼal ichil le alemán ku tʼankoʼoboʼ. Uʼuyaʼab k-kʼaay tumen le paalaloʼoboʼ ka láaj taaloʼob. Toʼon túuneʼ t-ilaj kʼaay le u maas maʼalobil ku páajtaleʼ.

Ka tsʼoʼokeʼ upʼéel familia de doce utúulaloʼobeʼ tu invitartoʼonoʼob janal tu yotochoʼob. Kulajoʼon tu táan upʼéel mesa de cheʼ, tuʼux tsʼaʼan yaʼab kiʼikiʼ jaanloʼobiʼ: kʼutbil papas, jamón, nal, waajil harina, queso, verduras, mejen pasteloʼob yéetel uláakʼ baʼaloʼob. Táanil tiʼ le jaanloʼ, cada utúuleʼ tu beetaj u oración chéen ichil u tuukul. Le táan u máansaʼal le platoʼoboʼ, t-tsikbaltajtiʼob tu yoʼolal Suiza, u luʼumil u yúuchben láakʼtsiloʼob, yéetel letiʼobeʼ tu tsikbaltoʼob bix u máansik u kuxtaloʼob teʼ granjaoʼ. Tu yorai le janaloʼ le paalaloʼoboʼ chéen tu mukul cheʼejoʼob. Ka tsʼoʼok u jaanloʼobeʼ, tu beetoʼob uláakʼ oración, ka tsʼoʼokeʼ le paalaloʼoboʼ páajchaj u líikʼloʼob, baʼaleʼ maʼ utiaʼal u binoʼob báaxliʼ, baʼaxeʼ utiaʼal u pʼoʼokoʼob le mesa bey xan le platoʼoboʼ (utiaʼal lelaʼ unaj u bin u chʼaʼob jaʼ yéetel u kʼíinkúuntkoʼob). Cada utúuleʼ tsʼaʼan u meyaj. Le taatatsiloʼoboʼ tu yaʼaloʼobtoʼoneʼ le paalaloʼoboʼ suuk u kʼaayoʼob le táan u pʼoʼokoʼob le platoʼoboʼ, baʼaleʼ teʼ súutuk jeʼeloʼ suʼlakoʼob le oʼolal chéen táan u mukul cheʼejoʼob.

Le táan u beetik u meyaj le paalaloʼoboʼ, u taataʼobeʼ tu bisoʼonoʼob teʼ salaoʼ. Kex minaʼantiʼob sillonoʼobeʼ, kulajoʼon tiʼ sillaʼob de cheʼ tuʼux ku páajtal u yúuntkuba máak. Tu chʼaʼajoʼob teʼ librero upʼéel úuchben Biblia ich alemán yéetel jeʼex suukil ichil le familiaʼob amishoʼ, káaj u tsikbaloʼob tiʼ baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ. ¿Baʼax u tukulmaj Jéeoba tu yoʼolal le Luʼumaʼ bey xan tiʼ wíinik? ¿Baʼax tu yóotaj u yaʼal Jesús le ka tu yaʼalaj le utsul máakoʼoboʼ yaan u tiaʼalintkoʼob le Luʼumaʼ? ¿Jach wa tu jaajil ku beetaʼal u muʼyaj le kʼasaʼan máakoʼob tiʼ upʼéel infierno tumen Diosoʼ? ¿Máaxoʼob kʼaʼaytik bejlaʼa le maʼalob péektsil tiʼ tuláakal tuʼux jeʼex tu yaʼalil Jesusoʼ? Jach ku taasiktoʼon kiʼimak óolal k-núukik le kʼáatchiʼobaʼ yéetel u Biblia le máaxoʼob jach taak u kaambaloʼob tiʼ Diosoʼ.

Mix bikʼin ken k-tuʼubs le jatsʼuts baʼaxoʼob úuchtoʼon le ka binoʼon k-il bix kuxlajik k-úuchben láakʼtsiloʼoboʼ. K-páaʼtikeʼ le tsikbal t-beetaj yéetel le amishoʼoboʼ ka áantajnak utiaʼal ka u kʼamoʼob le maʼalob péektsiloʼ, le oʼolaleʼ k-kʼáat óoltik tiʼ Dios ka u kʼam yaʼab tiʼ letiʼob le baʼax ku kaʼansik u Tʼaan yaan teʼ Bibliaoʼ.