Edidem David ye Ikwọ

ENYỊN̄ David, n̄wọrọnda owo oro okodude uwem ke n̄kpọ nte isua 3,000 emi ẹkebede, esinen̄ede eti owo mme ikwọ oro ẹkekwọde ke eyo Bible. Ke nditịm ntịn̄, ata ediwak n̄kpọ oro ifiọkde iban̄a ikwọ oro ẹkesikwọde ini oro oto mbụk Bible oro aban̄ade mme edinam David—ọtọn̄ọde ke ini emi enye ekedide ekpri ekpemerọn̄ tutu esịm ini emi enye ekedide edidem ye ata anam ndutịm.

Imekeme ndikpep ekese mban̄a ikwọ oro ẹkesikwọde ke eyo Bible ito David. Ke uwụtn̄kpọ, nso ke ẹkesida ẹbre ikwọ, nso orụk ikwọ ke ẹkesinyụn̄ ẹkwọ? Ikwọ ekedi akpan n̄kpọ adan̄a didie ọnọ David ye ofụri idụt Israel?

Nte Ikwọ Ekedide Akpan N̄kpọ ke Israel Eset

Ndikot mme ikọ ikwọ esinam owo ọfiọk nte ikwọ oro enemde. Ata ediwak ikwọ ẹdu ke Bible, edi owo ifiọkke nte ẹkesikwọde mmọ. Anaedi mme ikwọ emi ẹkedi ata ndinem ikwọ, ẹnyụn̄ ẹkam ẹnyene ndyọ. Ndinem ikọ n̄wed Psalm ẹwụt ke nte ẹkesikwọde mmọ ama enen̄ede enem n̄ko.

Bible inen̄ekede itịn̄ n̄kpọ iban̄a mme n̄kpọ oro ẹkesidade ẹbre ikwọ. (Se ekebe oro  “Mme N̄kpọ Oro Ẹkesidade Ẹbre Ikwọ ke Eyo Bible.”) Owo ikam inen̄ekede ifiọk orụk ndido oro David ekesidade ebre ikwọ. Edi ana ifiọk ke nditọ Israel ẹma ẹsio ediwak n̄kpọ oro ẹkesidade ẹbre ikwọ ẹdi, utọ nte ọsọn̄urua ndido eto emi mîkawakke.—2 Chronicles 9:11; Amos 6:5.

Edi imọfiọk n̄kpọ kiet. Nditọ Israel ẹkeda ikwọ ke akpan n̄kpọ, akpan akpan ke ini ẹtuakde ibuot ẹnọ Abasi. Ẹma ẹsibre ikwọ ke ini ẹyaride edidem anyanya ubọn̄, ke mme usọrọ ido ukpono, ye ke ini ẹkade ekọn̄.  Ẹma ẹsinyụn̄ ẹbre ikwọ ke ufọkubọn̄, ke usọrọ ndọ ye ke mboho ubon, ọkọrọ ye ke ini ẹdiade usọrọ idọk grape ye eke ibokpot. Edi ẹma ẹsibre ikwọ n̄ko ke mme idiọk ebiet. Ke akpatre, ẹma ẹsibre ikwọ man ẹdọn̄ mbon oro owo mmọ akpade esịt.

Edi enyene mme n̄kpọ en̄wen oro ikwọ akanamde ọnọ nditọ Israel. Ikwọ ama esinam esịt ana owo sụn̄ onyụn̄ anam mme prọfet ẹben̄e idem ndibọ etop Abasi. Ubọk Jehovah okodoro Elisha ke idem ke adan̄aemi ẹkebrede harp ẹnọ enye. (2 Ndidem 3:15) Ẹma ẹsida ikwọ ẹtọt akpan edinam. Ẹkesifri obukpon̄ sịdibe iba ẹda ẹtọt obufa ọfiọn̄ ye usọrọ. Ẹma ẹsifri obukpon̄ ke usen Jubilee man ẹsana ifịn ẹyak ẹnyụn̄ ẹkpọn̄ ufọk ye in̄wan̄ oro ẹkediade ke isop ẹnọ mme andinyene. Mme ubuene ẹkekop inemesịt didie ntem ndikop ikwọ emi owụtde ke mmimọ imọwọrọ ufụn m̀mê ke ẹsana inyene mmimọ ẹyak!—Leviticus 25:9; Numbers 10:10.

Anaedi ndusụk nditọ Israel ẹkedi nta mme ebre ikwọ m̀mê mme ọkwọ ikwọ. Ke nditịm ntịn̄, n̄kpọ oro mbon Assyria ẹkekapde owụt nte Edidem Sennacherib ọdọhọde Edidem Hezekiah ọnọ imọ mme ebre ikwọ iren ye iban nte utomo. Etie nte mmọ ẹkedi nta mme ebre ikwọ. Edi David ekedi n̄wọrọnda ke otu kpukpru nta ikwọ.

N̄wọrọnda Ebre Ikwọ

David ekedi n̄wọrọnda sia enye ekedi ebre ikwọ ye ewet uto. Ẹdọhọ ke enye ekewet se ibede mbahade iba ke otu mme psalm. Ke ini enye ekedide ekpri akparawa, enye ekedi ekpemerọn̄, ndien ibuot uyen oro ama omụm mme n̄kpọ oro enye okokụtde ke ikọt ubọkerọn̄ ke Bethlehem. Ama esinem enye ndikop nte n̄kpri idịm ẹwetde ye nte erọn̄ ẹmaide ke ini ẹkopde uyo esie. Uyom emi enye ekesikopde mi ke ikọt ubọkerọn̄ ama esinen̄ede enem enye tutu enye emen ndido esie onyụn̄ emenede uyo ọkwọ itoro ọnọ Abasi. Anaedi ekenem didie ntem ndikop David ọkwọde se enye ewetde ke Psalm 23!

Ke ini David ekedide akparawa, enye ama enen̄ede ọfiọk ndibre ndido tutu ẹsian Edidem Saul ẹban̄a enye, Saul onyụn̄ ada enye esibre ndido ọnọ imọ. Ke ini esịt ekesitịmerede Saul, ibuot onyụn̄ oyon̄ enye, David ama esibre ata ndinem ikwọ emi akanamde esịt edidem ana sụn̄. Idiọk ekikere oro akafịnade Saul ama etre, esịt onyụn̄ ana enye sụn̄.—1 Samuel 16:16.

Ikwọ, emi edide n̄kpọ emi David ekenen̄erede ama, emi ekesinyụn̄ ọnọde enye inemesịt, ama esisịn enye ke mfịna ndusụk ini. Usen kiet, ke ini David ye Saul ẹma ẹkekan mbon Philistine ke ekọn̄ ẹnyọn̄ ẹdi, edidem ama okop ẹkwọde ikwọ idara ye eke  edikan. Iban ẹkekwọ ntem: “Saul ama owot mme tọsịn esie, David ama onyụn̄ owot mme tọsịn esie duop.” Emi ama enen̄ede ayat Saul esịt, anam enye efịbe ufụp, onyụn̄ “ese David idiọk enyịn, toto ke usen oro, onyụn̄ aka iso.”—1 Samuel 18:7-9.

Ikwọ Esịn Udọn̄ Ọnọ Enye

Mme ikwọ oro David akadade odudu spirit Abasi ewet ẹdi n̄wọrọnda ke ediwak usụn̄. Ikwọ esie esịne mme psalm oro ẹwụtde ke enye ama enen̄ede etie ekere n̄kpọ ọkọrọ ye mbon oro ẹban̄ade edibọk erọn̄. Mmọ ẹsịne itoro, mbụk, idara ini idọk grape, n̄kon̄ine usọrọ ediyak ufọk edidem nnọ, nditi se iketịbede ke ini edem, idotenyịn, eben̄e, ye n̄kpeubọk. (Se Psalm 32, 23, 145, 8, 30, 38, 72, 51, 86 ye mme ikọ emi ẹwetde ke enyọn̄ ibuot n̄wed emi.) Ke ini Saul ye Jonathan eyen esie ẹkekpade, David ama ewet ikwọ mfụhọ emi enye okokotde “Ikwọ utịgha,” ndien ọkọtọn̄ọ enye ye ikọ emi: “O Israel, ubọn̄ amakpa afai ke n̄kokon̄o ebiet fo.” Ẹkekwọ enye mfụhọ mfụhọ. David ama ọfiọk ndida ikọ ye ikwọ n̄wụt ke ata ediwak usụn̄ nte etiede owo ke idem.—2 Samuel 1:17-19.

Sia David eketiede uwem uwem, enye ama ama ndinem ikwọ oro ẹnen̄erede ẹkwak n̄kukwak. Ke ini enye ekemende ekebe ediomi edi Zion, enye ama ọyọrọde unek ke ofụri odudu esie ke ntak idatesịt n̄kpọ emi. Mbụk Bible emi owụt ke anaedi ikwọ oro ama enen̄ede aduai owo idem. Ndi emekeme ndida enyịn ikike n̄kụt se iketịbede do? Michal n̄wan esie ama ese enye ke ndek etiene nte enye ekenekde unek. Edi oro ikebeheke David. David ama ama Jehovah, ndien ikwọ emi akanamde enye enen̄ede  okop idatesịt mi, ama anam enye ọyọrọ unek ke iso Abasi esie.—2 Samuel 6:14, 16, 21.

David ikọyụhọke ye emi kpọt, edi ama ọwọrọ ada n̄ko ke ndisio mbufa n̄kpọ oro ẹkesidade ẹbre ikwọ ndi. (2 Chronicles 7:6) Kpukpru emi ẹwụt ke David ama enyene san̄asan̄a enọ—esinam n̄kpọ oro ẹkesidade ẹbre ikwọ, ewet uto, ewet ikwọ, onyụn̄ ebre ikwọ. Edi enye ama anam mme n̄kpọ oro ẹkponide ẹkan oro.

Ndikwọ Nnyụn̄ Mbre Ikwọ ke Temple

David okodiomi man ẹkwọ ẹnyụn̄ ebre ikwọ oro ẹkesikwọde ke ufọk Jehovah. Enye ama enịm Asaph, Heman, ye Jeduthun (emi etiede nte enye ke ẹkekot n̄ko Ethan) nte mme adausụn̄ ọnọ mme ọkwọ ikwọ ye mme ebre ikwọ 4,000. David ama emen mmọ adian ye nta ikwọ 288 emi ẹkenọde mme ọkwọ ikwọ eken ukpep ye ndausụn̄. Kpukpru mme ọkwọ ikwọ ye mme ebre ikwọ 4,000 oro ẹma ẹsidu ke temple ke ini ikpọ usọrọ ita oro ẹkesinịmde kpukpru isua. Kere nte utọ akwa n̄ka ikwọ oro ekenyenede ndyọ!—1 Chronicles 23:5; 25:1, 6, 7.

Irenowo kpọt ẹkesikwọ ikwọ ke temple. Ikọ oro “Asan̄a ye Alamoth,” ke enyọn̄ Psalm 46, emi ke ata ata usụn̄ ọwọrọde “mme n̄kaiferi,” aban̄a uyo emi adiaride-diari m̀mê n̄kpọ oro ẹkesidade ẹbre ikwọ. Udiana Chronicles 5:13 ọdọhọ ke mmọ ẹma ẹsidian uyo ẹkwọ ikwọ “nte owo kiet.” Mme utọ ikwọ nte Psalm 3 ye ediwak Psalm eken oro David ekewetde, ẹma ẹnen̄ede ẹnem, ndien ndusụk ẹkedi udịmikọ oro ẹkesikwọde ndien ndien, utọ nte eke Psalm 42:5, 11 ye 43:5. Ẹma ẹsinyụn̄ ẹnen̄ede ẹma ikwọ emi otu kiet ẹkwọde ndien otu en̄wen ẹbọ m̀mê owo kiet ọkwọ owo en̄wen onyụn̄ ọbọ. Psalm 24 edi utọ ikwọ emi, oro etiede nte ke David ekewet ke ini enye ekemende ekebe ediomi edi Zion.—2 Samuel 6:11-17.

Edi idịghe mme Levite kpọt ẹkesikwọ ikwọ. Kpukpru owo ẹma ẹsikwọ ikwọ ke ini ẹdọkde ẹka Jerusalem ndikenịm mme usọrọ ofụri isua. Etie nte emi edi se “Ikwọ mmọ eke ẹdọkde” ọwọrọde. (Psalm 120 esịm 134) Ke uwụtn̄kpọ, ke Psalm 133, David ama  otoro nte nditọ Israel ẹkedụn̄de ọtọkiet nte nditọete ke ini usọrọ oro. Enye ọkọtọn̄ọ ntem: “Idụn̄ nditọ-ete ke idem ọtọ kiet ọfọn didie! onyụn̄ eye didie!” Domo ndikere nte ikwọ emi ekenemde!

Ikwọ ye Utuakibuot Jehovah

Edieke ẹbaharede Bible ke itie duop, itie kiet edi orụk ikwọ oro, ndien n̄wed Psalm esịn udọn̄ ọnọ kpukpru owo ẹkwọ itoro. (Psalm 150) Ikwọ ekeme ndinam owo etre nditịmede esịt, ndikwọ ikwọ onyụn̄ ekeme ndinam esịt ana owo sụn̄. Edi Bible esịn udọn̄ n̄ko ọnọ mbon emi ẹkopde inemesịt ete ẹkwọ itoro.—James 5:13.

Owo ekeme ndida ikwọ n̄wụt adan̄a mbuọtidem oro enye enyenede ye ima oro enye amade Abasi. Ke okoneyo oro ekesierede usen emi ẹkewotde Jesus, enye ye mme apostle esie ẹma ẹkwọ ikwọ ke ẹma ẹkedia udia ẹma. (Matthew 26:30) Anaedi Jesus Eyen David ama enyene ata edinem uyo—sia enye ama ọfiọk ata ndinem ikwọ oro ẹkesikwọde ke ebekpo Abasi ke heaven! Enen̄ede etie nte mmọ ẹkekwọ itoro emi ẹdude ke Psalm 113 esịm 118. Edieke edide ntre, etie nte Jesus, ye mme apostle esie emi mîkọfiọkke kpukpru n̄kpọ emi ẹkenyenede nditịbe, ẹkekwọ ikwọ emi ke ọkpọsọn̄ uyo: “Mmama koro Jehovah okopde uyo mi, ye n̄kpeubọk mi . . . . Mme urụk n̄kpa ẹkekan mi ẹkụk; [“nnanenyịn udi,” NW] ẹnyụn̄ ẹsịm mi. . . . Mbọk, Jehovah, nyan̄a ukpọn̄ mi.”—Psalm 116:1-4.

Idịghe owo ọkọtọn̄ọ ikwọ. Bible ọdọhọ ke ẹsikwọ ẹnyụn̄ ẹbre ikwọ ke heaven, emi mme angel ẹsibrede ndamban̄a ndido ẹnyụn̄ ẹkwọde itoro ke ebekpo Jehovah. (Ediyarade 5:9; 14:3; 15:2, 3) Jehovah Abasi ọkọnọ ubonowo ikwọ, esịn owo udọn̄ edikwọ ikwọ ke esịt, onyụn̄ anam esinen̄ede ọdọn̄ mmọ nditịn̄ nte etiede mmọ ke idem ke ndibre n̄kpọ oro ẹkesidade ẹbre ikwọ m̀mê ndikwọ ke uyo. Owo emi enyenede mbuọtidem ada ikwọ nte enọ Abasi.—James 1:17.

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 27]

“Ke usen idara mbufo, ye ke ini usọrọ mbufo . . . Mbufo ẹda ukotowo ẹfri.”—NUMBERS 10:10

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 28]

“Jehovah edi andibọk mi, ndinanake n̄kpọ. Enye ayanam mi nsụhọde nna ke awawa mbiet: ayada mi aka ke mmọn̄ nduọk-odudu.”—PSALM 23:1, 2

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 29]

“Tọsịn inan̄ ẹnyụn̄ ẹdi mme [anditoro] Jehovah ke n̄kpọ emi ami (David) n̄kanamde, nte ẹda ẹtoro.”—1 CHRONICLES 23:5

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 29]

David ama ada ikọ ye ikwọ owụt ke ata ediwak usụn̄ nte etiede owo ke idem

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 30]

“Mbufo ẹtoro Jehovah. Ẹtoro enye ke ekọmọ ye unek. Yak kpukpru n̄kpọ eke ẹduọkde ibifịk ẹtoro Jehovah.”—PSALM 150:1, 4, 6

[Ekebe/Mme ndise ke page 28]

 Mme N̄kpọ Oro Ẹkesidade Ẹbre Ikwọ ke Eyo Bible

Ndido urụk ama esịne psaltery, harp, ye ndido urụk duop. (Psalm 92:3) Ẹkeda mmọ ẹkwọ Alamoth ye Sheminith, emi etiede nte ẹdi uyo emi adiaride-diari ye edidobi uyo. (1 Chronicles 15:20, 21) N̄kpo oro ẹkesidade ẹbre ikwọ oro ẹkefride-fri ama esịne ifiom, nnụk, obukpon̄, ọkọrọ ye ukotowo, emi ẹkesinen̄erede ẹsọn̄ uyo. (2 Chronicles 7:6; 1 Samuel 10:5; Psalm 150:3, 4) Mme andifri obukpon̄ ye mme ọkwọ ikwọ ẹma ‘ẹnam uyom ke uyo kiet’ ke ini ẹkeyakde temple ẹnọ Abasi. (2 Chronicles 5:12, 13) Etie nte emi ọwọrọ ke uyo akasan̄a kiet, ubahade inyụn̄ idụhe. N̄kpọ oro ẹkesidade ẹbre ikwọ oro ẹkemiade-mia m̀mê ẹnyen̄ede-nyen̄e ama esịne ekọmọ ye nsak, ọkọrọ ye “kpukpru orụk n̄kpọ [ikwọ] eto cypress.” Cymbal ẹma ẹdu n̄ko—ẹkekot n̄kpri esie cymbal “ọkpọsọn̄ uyo,” ẹkot ikpọ “cymbal n̄kpo idara.”—2 Samuel 6:5; Psalm 150:5.

[Mme Ndise]

Enyọn̄: Se ẹdade ẹto Adaha Titus ke Rome ke Italy, emi owụtde mme obukpon̄ oro ẹketan̄de ke temple Jerusalem ke isua 70 E.N. Okụk emi ẹkebotde ke n̄kpọ nte isua 130 E.N., emi enyenede n̄kpọ oro mme Jew ẹkesidade ẹbre ikwọ

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Okụk: © 2007 by David Hendin. Ẹmụm ofụri unen ẹkama.