Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Bible udi ufika mu tshidiila tshinene tshikunze

Bible udi ufika mu tshidiila tshinene tshikunze

Bible udi ufika mu tshidiila tshinene tshikunze

TSHIDILA tshia Madagascar tshidi muntatshi wa kilometre mitue ku 400 ku sud-est kua Afrike ne ntshidiila tshinayi bua bunene pa buloba bujima. Bena mu Madagascar bavua bamanye dîna dia Yehowa, bualu bavua ne Bible mukudimune mu muakulu wabu muikale ne dîna dia Nzambi kukadi bidimu bipite pa 170. Bena mu Madagascar bavua badienzeje ne badifile bua kukudimuna Bible mu muakulu wabu.

Mudimu wa dikudimuna Bible mu tshiena Madagascar wakatuadijila pabuipi ne tshidiila tshia Maurice. Ku ntuadijilu kua tshidimu tshia 1813 mukalenge Robert Farquhar nguvena wa mu tshidiila tshia Maurice wa bena Grande-Bretagne, wakatuma dîyi bua bakudimune mikanda ya Evanjeliyo mu tshiena Madagascar. Pashishe wakambila mukalenge Radama I wa mu Madagascar bua abikile balongeshi mu tshibambalu tshia bamisionere tshia mu Londres (SML) bua balue mu tshidiila tshia Madagascar tshivuabu babikila ne: tshidiila tshinene tshikunze.

Mu dia 18 ngondo wa 8 mu 1818 David Jones ne Thomas Bevan bamisionere babidi ba mu ditunga dia Pays de Galles bakalua mu tshimenga tshia Toamasina bafumina mu tshidiila tshia Maurice. Bobu kusangana tshisumbu tshia bantu bavua badifile bikole mu malu a Nzambi; bamue bakudibu bavua batendelela bankambua babu ne bavua bambilangana bilele bivua bantu ne bua kuenza dituku dionso. Bena mu Madagascar batu bakula muakulu mulenga udi mufumine ku miakulu itubu babikila ne: Malayo-polynésie.

Matuku makese Jones ne Bevan bamane kunzulula tshilongelu tshikese, bakaya kuangata bakaji babu ne bana mu tshidiila tshia Maurice bua kulua nabu mu tshimenga tshia Toamasina. Diakabi, mukaji wa Jones ne muanende bakakuatshika disama dia malaria ne kufuabu mu ngondo wa 12 mu tshidimu tshia 1818. Panyima pa ngondo ibidi, dîku dijima dia Bevan diakafua bua disama edi. Anu David Jones ke wakashala ne muoyo ku bantu bonso bavua balue.

Lutatu elu kaluakapingaja Jones tshianyima to. Uvua mudisuike bua bena mu Madagascar bapete Dîyi dia Nzambi. Pakapingana Jones mu tshidiila tshia Maurice bua kumondapabu, wakatuadija kulonga muakulu wa tshiena Madagascar. Matuku makese pashishe, yeye kutuadija kukudimuna Evanjeliyo wa Yone.

Jones wakapingana mu Madagascar mu ngondo wa 10 wa 1820. Yeye kutulukila mu Antananarivo tshimenga tshikulu tshia Madagascar ne kukangulaye tshilongelu tshipiatshipia tshia bamisionere. Ntatu ivuaku ya bungi. Kakuvua tuye tua kufundila, kakuvua tablo anyi bibasa bia kusombela. Kadi malongesha avua mimpe menemene ne bana bavua basue kulonga.

Jones wakapeta muntu mukuabu wakamuambuluisha pa muaba wa Bevan kunyima kua ngondo 7 ya mudimu, muntu eu diende: David Griffiths. Bantu babidi bena tshisumi aba bakadifila mu dikudimuna Bible mu tshiena Madagascar.

Badi batuadija kukudimuna Bible

Ku ntuadijilu kua bidimu bia 1820 bakavua bafunde muakulu wa tshiena Madagascar ne bavua baubikila ne: sorabe, bavua baufunda ne maleta a mu tshiena Arabe. Anu bantu bakese ke bavua bamanye mua kuubala. Bamisionere abu bamane kuyukila ne mukalenge Radama wa I, wakabanyishila bua kufundabu Bible mu maleta a bena Lomo pamutu pa sorabe.

Bakatuadija kukudimuna Bible mu matuku 10 a ngondo wa 9 tshidimu tshia 1823. Jones uvua ukudimuna mukanda wa Genese ne wa Matayo, eku Griffiths ukudimuna pende wa Ekesode ne wa Luka. Bantu aba bavua benza mudimu wa dikema. Nansha muvuabu bakudimuna mikanda ya bungi nkayabu, bavua kabidi balongesha mu kalasa dinda ne dilolo. Bavua balongolola malu avuabu ne bua kuyisha mu tshitanda tshiabu mu miakulu isatu. Nansha nanku, mudimu wa dikudimuna Bible ke uvua ne mushinga kumpala kua malu makuabu onso.

Balongi babu 12 bakambuluisha bamisionere babidi aba bua kukudimuna mikanda yonso ya mu Mifundu ya tshiena Greke ne mikanda ya bungi ya mu tshiena Ebelu mu ngondo 18. Tshidimu tshiakalonda bobu kujikija dikudimuna dia kumpala dia Bible mujima. Nansha nanku, bivua bikengela kuakaja ne kulongolola imue miaba. Ke kutumabu David Johns ne Joseph Freeman bamanyi ba malu a miakulu ba mu Grande-Bretagne bua kubambuluisha.

Ditantamena ntatu

Pakajikijabu kukudimuna Bible mu muakulu wa tshiena Madagascar, tshibambalu tshia SML tshiakatuma Charles Hovenden mu Madagascar bua kuasa tshiapu tshia kumpala dia kupatuila mikanda. Hovenden wakafika mu dia 21 ngondo wa 11 tshidimu tshia 1826. Kadi disama dia malaria diakamukuata ne kufuaye anu mu ngondo uvuaye mufike au, kakuvua muntu mukuabu uvua mumanye mua kuenza mudimu ne biamu abi to. Tshidimu tshiakalonda, James Cameron ngenda mushinga mupiluke wa mu ditunga dia Écosse kuditatshishaye bua kusambakaja biamu wenda ulondesha mu mukanda wa muenji wa tshiamu uvua munda amu. Yeye mumane kuteta tshiamu atshi ne muenze bilema bia bungi, mu dia 4 ngondo wa 12 tshidimu tshia 1827, Cameron wakapatula nshapita wa 1 wa mukanda wa Genese. *

Lutatu lukuabu luakamueneka mu dia 27 ngondo wa 7 tshidimu tshia 1828 pakafua mukalenge Radama I. Mukalenge Radama uvua muimanyine mudimu wa dikudimuna bikole. David Jones wakamba ne: “Mukalenge Radama uvua mukalenge wa pa buende ne wa meji a dikema. Uvua muimanyine malu a dilongeshangana ne uvua wangata ne mushinga dishidimuka dia bantu bende kupita or ne argent.” Mukalenge mukaji Ranavalona I wakapingana bayende mu bukalenge ne uvua umueneka kayi musue kutungunuja mudimu wa dikudimuna dia Bible uvua bayende muimanyine bikole.

Matuku makese mukalenge mukaji mumane kusomba mu nkuasa, muntu mukuabu mufume mu ditunga dia Grande-Bretagne wakalomba bua kuyukila ne mukalenge mukaji bua mudimu wa dikudimuna Bible. Bakamubengela. Dituku dikuabu pavua bamisionere bambile mukalenge mukaji ne: batshivua ne malu a bungi a kulongesha bantu ne muakulu wa tshiena Greke ne wa tshiena Ebelu; mukalenge mukaji wakandamuna ne: “Tshiena Greke ne tshiena Ebelu kabiena binsankisha to. Kadi ndi musue nulongeshe bantu banyi tshintu tshikuabu tshia mushinga bu mudi kumanya mua kuenza nsabanga.” Bu muvua Cameron mumone ne: dimue dituku bavua mua kubipata mu ditunga kabayi banji kujikija dikudimuna dia Bible mujima, wakalomba lumingu lujima bua ele meji a diandamuna dia kupesha mukalenge mukaji.

Lumingu luakalonda, Cameron kulejaye batuadi ba mukenji ba mukalenge mukaji tumilungu tubidi tua nsabanga mienza ne bintu bia mu tshidiila tshiende. Tshienzedi etshi ne midimu mikuabu ikavua bamisionere benze bua kuambuluisha bantu biakatuyisha tshilunji tshia mukalenge mukaji bua tshikondo kampanda ne bobu kupatulabu anu mikanda mikese ya mu tshiena Ebelu.

Bualu bua dikema ne bua dibungama pashishe

Nansha muvua mukalenge mukaji kayi musue bamisionere, mu ngondo 5 wa tshidimu tshia 1831 wakela mukenji wakatukemesha. Uvua muanyishile bantu bende bua batambule ne balue bena Kristo. Kadi dipangadika adi divua dia tshitupa tshipi. Mukanda mukuabu udi wamba ne: “Bena mu bukalenge ba bungi bavua kabayi basue kushintuluka bakafika tshiji bua bualu ebu ne kuambilabu mukalenge mukaji ne: mitshipu idi bantu benza ayi badi baditshipa bua kushala balamate anu bukalenge bua Grande-Bretagne.” (A History of Madagascar) Ngondo 6 panyima pa dianyishila bantu bua kutambula, bakalua kubakandika ku ndekelu kua tshidimu tshia 1831.

Bu muvua mukalenge kayi ne kudiye, ne bantu ba bungi bavua babuele mu bukalenge buende bikale balamate malu a kabukulu, biakambuluisha bamisionere bua kujikijabu mudimu wa dipatula Bible. Bakavua bajikije dipatula dia tshitupa tshia Mifundu ya tshiena Greke ne bakavua babanyine bantu Bible mipite pa tshinunu. Kadi lutatu lukuabu luakajuka mu dia 1 ngondo 3 wa tshidimu tshia 1835 pavua mukalenge mukaji Ranavalona I mukandike bena Kristo bua kutendelela, kuelaye dîyi bua bantu bafile mikanda yonso ya malu a Nzambi kudi banene ba mbulamatadi.

Mukalenge mukaji wakamba kabidi ne: balongi ba mu Madagascar kabena mua kuenza mudimu mu ditanda dia dipatuila Bible nansha. Kadi, kasumbu kakese ka bamisionere ke kavua kajikije mudimu eu uvua wenzeka munya ne butuku too pakajika Bible mujima ne kumupatulabu mu ngondo 6 mu tshidimu tshia 1835. Ndekelu wa bionso, Bible wakapatuka mu tshiena Madagascar.

Bu muvua mukenji wa mukalenge mukaji muikaleku, bakabanya Bible ne lukasa luonso ne kusokokabu mikuabu 70 mu buloba bua kabalu kuyinyanga. Dipangadika edi divua dimpe, bualu mu tshidimu tshimue tshianana kuakashala anu bamisionere babidi mu tshidiila ne bakuabu kumbukabu. Nansha nanku dîyi dia Nzambi diakamuangalaka mu tshidiila tshinene tshikunze.

Bena mu Madagascar mbanange Bible

Bena mu Madagascar bavua ne disanka dia dikema dia kubala Dîyi dia Nzambi mu muakulu wabu. Bible au udi ne malu makuabu adi kaayi makudimuna bimpe to, ne mpindieu ngakuilu udimu ngua kale. Kadi bantu pabuipi ne bonso badi ne Bible ku nzubu kuabu ne bena mu Madagascar ba bungi batu ne tshibidilu tshia kumubala. Bualu bua mushinga budi mu Bible eu, ndîna dia Nzambi Yehowa didibu bafundamu miaba ya bungi mu Mifundu ya tshiena Ebelu. Mu Bible ya ntuadijilu mudi kabidi dîna dia Nzambi difunda mu tshitupa tshia mifundu ya tshiena Greke. Nanku, bantu ba bungi ba mu Madagascar mbamanye dîna dia Nzambi.

Pajikijabu kupatula tshitupa tshia kumpala tshia Bible tshia Mifundu ya tshiena Greke, mukalenge Baker uvua wenza mudimu ku tshiamu tshia dipatula mikanda wakamona disanka divua nadi bena mu Madagascar e kuambaye ne: “Tshiena ngakula malu mu tshiprofete to, kadi ndi mutuishibue ne: kabakujimija dîyi dia Nzambi mu ditunga edi nansha.” Mêyi ende avua malelela. Nansha disama dia malaria anyi lutatu lua kulonga muakulu mukole peshi mikenji ivuabu bela kabivua mua kupangisha bena mu Madagascar bua kuikalabu ne Dîyi dia Nzambi nansha.

Malu akadi malengele bikole mpindieu. Mushindu kayi? Mu tshidimu tshia 2008 bakapatula Bible mujima wa Les Saintes Écritures​—Traduction du monde nouveau mu tshiena Madagascar. Bible eu udi uleja mudi malu malongoloke, bualu mbamufunde mu ngakuilu mupiamupia udi bantu bumvua bipepele. Dîyi dia Nzambi ndiele miji mpindieu mu tshidiila tshinene tshikunze.​—Yesh. 40:8.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 14 Tshitupa tshia kumpala tshivuabu bapatule mu muakulu wa tshiena Madagascar ntshia Mikenji dikumi ne tshia disambila dia Tatu wetu ne bavua babipatuile mu tshidiila tshia Maurice bu mu ngondo 4 anyi 5 wa 1826. Kadi, bakabiabanyina anu bena mu dîku dia mukalenge Radama ne bamue bantu ba mu bukalenge buende.

[Tshimfuanyi mu dibeji 31]

Bible wa “Traduction du monde nouveau” mu tshiena adagascar udi unemeka dîna dia Nzambi: Yehowa