Taeria e te Pipiria te Enua Muramura Maatamaata

MEI tetai 400 kiro mita i te tua itinga tonga i te pae taatai o Aperika, ko Matakatika te a o te enua maatamaata roa atu i runga i te enua. Kua roa te kite anga te au tangata o Matakatika i te ingoa o Iehova, no te mea tei roto te ingoa o te Atua i te urianga Pipiria o te reo Matakatika tei tere atu ki te 170 mataiti. Kua riro te urianga Matakatika ei tua no te aruaru anga e te tauta pakari anga.

Kua akamata te au tauta anga no te urianga i te Pipiria ki roto i te reo Matakatika i runga i te enua i te pae mai, ko Mauritiati. Mei te akamataanga o te mataiti 1813, kua akanoo a Sir Robert Farquhar, te kavana Peritane o Mauritiati i tetai urianga no te au Evangeria ki roto i te reo Matakatika. I muri mai kua akamaroiroi aia ia Radama I, te ariki o Matakatika, kia pati i tetai au puapii mei te London Missionary Society (LMS), kia aere mai ki te Enua Muramura Maatamaata, tei kapiki putuputuia e ko Matakatika.

I te ra 18 o Aukute, i te mataiti 1818, e rua nga mitinari no Wales mai, ko David Jones raua ko Thomas Bevan, tei tae mai ki te uapu o te oire o Toamasina i Mauritiati. Kua kite mai raua i tetai taiate tangata e pakari to ratou irinakianga akonoanga, e e puapinga te akamorianga ai tupuna e te au peu ikuikuanga i te au ra ravarai. E tukeke te reo e tuatua ana te au tangata Matakatika e no roto mai te maataanga o te reira i te reo Mareitia e te Porinetia.

I muri ua ake te akamataanga tetai apii meangiti, kua apai mai a Jones raua ko Bevan i ta raua vaine e te tamariki mei Mauritiati ki Toamasina. Inara, ma te mii, kua tuia te katoatoa i te maki mariri, kua mate atu te vaine e te tamaiti a Jones i roto ia Titema i te mataiti 1818. E rua marama i muri mai kua mate te ngutuare tangata o Bevan no taua maki ra. Ko David Jones anake ua tei ora mai.

Kare a Jones i tuku ana i te tumatetenga kia arairai iaia. Kua tauta aia i te oronga i te Tuatua a te Atua ki te iti tangata Matakatika. I muri ake te oki atu anga ki Mauritiati kia meitaki akaou mai, kua tauta pakari a Jones i te apii i te reo Matakatika. I muri ua ake i te reira, kua akamata aia i te rave i te urianga mua o te Evangeria a Ioane.

I roto ia Okotopa i te mataiti 1820, kua oki atu a Jones ki Matakatika. Kua tae atu aia ki te oire maata, ko Antananarivo, e kare i roa ana kua akanoo aia i tetai apii mitinari ou. Kare e meitaki ana te turanga. Kare a ratou puka apii, papa tataanga, me kore kare e kaingakai. Inara e meitaki tikai te apii, e kua inangaro tikai te tamariki i te apii.

E itu marama i muri ake i te angaanga anga koia anake ua, kua tae mai tetai patana ou no Jones i te mono atu ia Bevan, e tangata mitinari ko David Griffiths tona ingoa. Kua angaanga maroiroi tikai teia nga tangata i te urianga i te Pipiria ki roto i te reo Matakatika.

Akamata te Urianga

Te akamataanga o te mataiti 1820, te tu tataanga anake ua o te reo Matakatika kua tapaia ko te sorabe​—e au tuatua Matakatika tei tataia i roto i te au tu tataanga Arapia. Tokoiti ua te au tangata ka kite i te tatau i te reira. No reira i muri ake i te aravei atu anga te nga mitinari i te Ariki ko Radama I, kua akatika mai te ariki kia aruia te ara reta Roma e kia taangaanga i te reira i te mono atu i te tuatua sorabe.

 Kua akamata te urianga i te ra 10 o Tepetema, i te mataiti 1823. Kua uri a Jones ia Genese e Mataio, e na Griffiths i uri ia Exodo e Luka. E maroiroi tikai teia nga tangata. Kapiti mai i te rave anga i te maataanga o te urianga, kua rave raua i te apiianga i te popongi e te avatea. Kua akapapa e kua rave katoa raua i te au akoanga pure i roto i te reo tukeke e toru. Noatu rai, ko te urianga te mea puapinga rava atu i te au mea ravarai.

Ma te tauturu a te tamariki apii e 12, e 18 ua rai marama kua rauka i te nga mitinari i te uri i te katoaanga o te au Tuatua Tapu Ereni e te au puka e manganui o te au Tuatua Tapu Epera. I tera mai mataiti, kua oti te urianga mua o te katoaanga o te Pipiria. E tika rai, te anoanoia ra te au akatikatika anga e te akameitaki anga. No reira e rua nga tangata apii reo ke ke tei tonoia mai mei Engarani i te tauturu, ko David Johns raua ko Joseph Freeman.

Akakoromaki Anga i te Tamanamanata

Te oti anga te urianga Matakatika, kua tono atu te LMS ia Charles Hovenden kia akanoo i te matini nenei anga mua i Matakatika. Kua tae mai a Hovenden i te ra 21 o Noema, i te mataiti 1826. Inara, kua tuia aia e te maki mariri i roto i te marama okotai i tona tae mai anga e kua mate atu, kare i reira e tangata e taangaanga i te matini nenei. I tera mai mataiti, kua rauka i tetai tangata kite karape no Tekotia mai, ko James Cameron, i te akanoonoo i te matini nenei ma te tauturu anga a tetai puka tei kiteaia mai i roto i te ngai e vai ra te matini. I muri ake i te au tauta anga e te au tarevake, kua rauka ia Cameron i te nenei i tetai tuanga o Genese pene 1 i te ra 4 o Titema, i te mataiti 1827. *

Kua tupu mai tetai tamanamanata anga i te ra 27 o Tiurai, i te mataiti 1828, i muri ake te mate anga a Radama I. E turuturu tikai ana te Ariki ko Radama i te angaanga urianga. I tera taime kua tuatua a David Jones e: “E meitaki tikai te Ariki ko Radama e te oaoa. E turuturu maata ana aia i te apii, e te akangateitei i te au ikuikuanga a tona au tangata i roto i te ravenga ati a te taiate tangata i to te Auro e te Ario.” Inara, kua monoia mai te ariki e tana vaine, ko Ranavalona I, e kare i roa ana kua kitea mai e kare aia e turuturu ana i te angaanga mei ta tana tane rai i rave ana.

I muri ua ake i te akataoongaia anga te ariki vaine, kua pati tetai manuiri no Engarani mai kia tuatua aia ki te ariki vaine no runga i te angaanga urianga. Kare tana patianga i arikiia mai. I tetai atianga, te akakite anga te au mitinari ki te ariki vaine e e maata ta ratou ka apii atu ki te tangata, kapiti mai te reo Ereni e te reo Epera, kua tuatua aia e: “Kare au e kea atu ana i te reo Ereni e te reo Epera, inara ka inangaro au i te kite e me ka rauka ia kotou i te apii i toku iti tangata i tetai apinga puapinga atu, mei te maani anga i te pua.” Te kite anga e ka maroia ratou kia akaruke i mua ake ka oti ei te urianga Pipiria o te reo Matakatika, kua pati atu a Cameron e tai epetoma i te akamanako i te tuatua a te ariki vaine.

I tera mai epetoma, kua oronga atu a Cameron ki te nga karere a te ariki vaine e rua potonga pua tei maaniia mei roto mai i tetai au apinga o te reira ngai. Kua akarekareka atu teia e tetai atu au angaanga a te nga tangata mitinari kite i te ariki vaine no tetai tuatau kia oti roa mai te neneianga i tetai o te au puka o te au Tuatua Tapu Epera.

Poitirere, e Kare i Mataora

Noatu kare aia i ariki mua mai ana i te au mitinari, kua tuku mai te ariki vaine i tetai akauenga poitirere i roto ia Me i te mataiti 1831. Ka akatika aia i tona au tangata kia papetitoia ei au Kerititiano! Inara poto ua te tupu anga o teia akauenga. Tei tau ki te puka A History of Madagascar, “kua manamanata tetai aronga i roto i te are ariki no te maata o te aronga tei papetitoia, tei akakeu i te ariki vaine e ko te kai oroa te piri atura ki tetai taputou anga kia Peritane.” No reira, kare i akatika akaouia te papetitoanga Kerititiano i te openga o te mataiti 1831, e ono ua rai marama i muri ua ake te akatikaia mai anga te reira.

No te manako ekoko o te ariki vaine, e te akakeu anga pakari a te aronga turuturu i te au peu a te kavamani, i akamaroiroi atu ei i te au mitinari  kia akaoti i te nenei anga i te Pipiria. Kua oti takere ana te au Tuatua Tapu Ereni Kerititiano, e e tauatini ua atu au kopi i tua aereia. Inara, kua tupu akaou mai tetai manamanata i te ra 1 o Mati, i te mataiti 1835, te akakite anga te Ariki Vaine ko Ranavalona I e kare te Akonoanga Kerititiano e akatikaia e te ture e kua akaueia atu e kia apainaia mai te puka Kerititiano katoatoa ki te au mana akaaere.

Te akakite katoa ra te ture a te ariki vaine e kare te aronga apiipii Matakatika e akatika akaouia kia angaanga ki runga i te angaanga neneianga. No reira, noatu e tokoiti ua te au mitinari ei akaoti i te angaanga, kua angaanga atu rai ratou i te po e te ao e tae ua atu ki te mataiti 1835 o Tiunu, e kua tukunaia mai te katoaanga o te Pipiria. Ae, i te openga iora kua neneiia te Pipiria Matakatika!

I te au arai anga e tupu ra, kua tua viviki aereia te au Pipiria, e e 70 kopi o te au Tuatau Tapu tei tanuia kia kore te reira e takoreia. Kua rave viviki katoaia teia i roto i te mataiti, no te mea e rua ua rai nga mitinari ka noo mai ki runga i te enua. Inara te akatotoa aereia ra te tuatua a te Atua i runga i te Enua Muramura Maatamaata.

Inangaro te Au Tangata Matakatika i te Pipiria

Rekareka tikai te au tangata o Matakatika i te tatau anga i te Tuatua a te Atua i roto i to ratou uaorai reo! E au tarevake tetai i roto i te urianga, e kua taito te reo i teianei. Noatu ra, e kite putuputuia ana te Pipiria i roto i te au are, e e maata te au tangata Matakatika te tatau putuputu ra i te reira. Te mea puapinga no runga i teia urianga, ko te taangaanga maataanga i te ingoa o te Atua ko Iehova, i roto i te au Tuatau Tapu Epera. I roto i te au kopi mua, kua kiteaia mai te ingoa o te Atua i roto katoa i te au Tuatua Tapu Ereni. No reira, maataanga o te au tangata Matakatika kua matau i te kite i te ingoa o te Atua.

E tika rai, te neneiia anga te au kopi mua o te au Tuatua Tapu Ereni, kua kite atu te tangata nana e nenei ra, ko Mr. Baker, i te rekareka o te au tangata Matakatika e kua tuatua e: “Kare au e totou atu ana, inara kare rava au e irinaki ana e ka takoreia te tuatua a te Atua mei roto mai i teia enua!” Tika tikai tana au tuatua. Kare rava te maki mariri, kare katoa te turanga ngata i te apii i tetai reo ke, e kare katoa te au ture pakari a tetai tutara e arai i te Tuatua a te Atua kia akakite aereia ki roto ia Matakatika.

I teianei kua meitaki mai te turanga. Akapeea ra? I te mataiti 2008, kua tukunaia mai te katoaanga o te New World Translation of the Holy Scriptures ki roto i te reo Matakatika. Kua riro teia urianga ei takainga maata ki mua no te mea e reo te reira no teia tuatau, e e mama ua i te marama atu. No reira kua akanoo ketaketaia te Tuatua a te Atua i teianei ki runga i te Enua Muramura Maatamaata.​—Isa. 40:8.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tutu i te kapi 31]

Te akangateitei ra te “New World Translation” reo Matakatika i te ingoa o te Atua, ko Iehova