Kututuluka ha Chikuma

Sako Walwa ha Chihela ChawoSako Walwa ha Chihela ChawoSako Walwa ha Chihela Chawo

Sako Walwa ha Chihela ChawoSako Walwa ha Chihela ChawoSako Walwa ha Chihela Chawo

Sako Walwa ha Chihela Chawo

ANTÔNIO yoze twatongolanga ha mutwe utangu, kachi kapwile ni mwono weka—nyi te katayijile ngwenyi kapwile ni kupinda ni walwa. Amu te akunwa misenge yinji ya walwa chakuhona kulimbuka, iye yamona ngwe mahasa kufunga mwono wenyi. Mumu liaka nyonga liacho liapwile lipi?

Nyonga lienyi liapwile lipi mumu hakupalika cha mashimbu yaputuka kuhianyisa. Chipwe te Antônio kanyingikine ngwenyi walwa uli upi hanji upema, nihindu chikuma chilemu chapwile manyonga waze apwile no ni yuma yize te akulinga muze te akuzengewa. Muze te akunwa chinji, te kechi kuhasa kunyonga kanawa.

Chikuma chikwo chize chatwalile Antônio kulijikijila mwene, chapwile kuzanga chinji walwa. Allen yoze twatongolanga ha mitwe yapalika, ku uputukilo neye te keshi kutayiza ngwo kapwile ni kapinda hakutwala ku walwa. Iye yamba ngwenyi: “Te chichi kutayiza ngwami nakuzanga chinji walwa. Kashika te nakulelesa kapinda wacho. Nyonga liami liapwile kununga ni kunwa.” Chipwe ngwe atu amwe kapwile ni kumona ngwo walwa te unapihisa manyonga a Antônio ni Allen, nihindu o yanunga ni kunyonga ngwe yuma yeswe yili kwayo kanawa. Kashika o te katamba kukwata chiyulo chize muchakwasa kwecha kunwa walwa usasu. Mba chiyulo chika te atamba kukwata?

Kukwata Chiyulo!

Atu anji waze echele kunwa walwa kachilingile kulita ni maliji a Yesu akwamba ngwo: “Kachi liso lie lia chindume mulikutalingisa, litombongonemo, ulimbile: mumu shinaho utokese chihanda che chimuwika, kuchina mujimba we weswe akaumbile mu Ngehena.”—Mateu 5:29.

Yesu te keshi kukolweza atu hanga alipatule ku mujimba. Alioze, iye te kanashindakenya ngwenyi twatamba kusa tachi hanga tweche kulinga yuma yize muyihasa kupihisa ufulielo wetu. Kashika muchihasa kupwa chikalu kukwata chimwe chiyulo. Alioze chiyulo chize mutukwata muchitufunga ku ponde ya kuzanga kunwa walwa unji. Hachino, nyi akwenu malihulumba hali yena mumu ngwo unanu walwa unji, sako tachi hanga weche kunwa walwa. a Nyi wamona ngwe kuuchi kuhasa kwecha kunwa walwa, likolweze hanga uhone kunwa walwa ku mwono we. Chipwe ngwe muchipwa chikalu kukwata chiyulo chacho, nihindu kuchilinga muchitukwasa kwehuka ponde.

Chipwe ngwe hi uli chizengi ko, shina uli ni chako cha kunwa chinji? Nyi kumbululo liapwa ngwe ewa, yika watamba kulinga mba uhase kusa walwa ha chihela chawo?

Kuze Muhasa Kuwana Ukwaso

1.Fuliela ngwe Yehova makukwasa nyi mulemba kuli iye ni mbunge yeswe. Mbimbiliya yakuhana chiyulo chino kuli waze eswe anazange kulingila Zambi: “Kanda nukalipikala ha chuma nichimwe; alioze ha yuma yeswe ku kulemba ni kuliumba hamwe ni kusakwila, kwita chenu akachinyingike kuli Zambi. Mba sambukila ya Zambi, yize yakuhiana kunyonga cheswe, muyikafunga mbunge jenu ni kunyonga chenu muli Kristu Yesu.” (A-Fwilipu 4:6, 7) Yika watamba kwita mu yilemba nyi unazange kupwa ni sambukila yacho?

Tayiza ngwe wakupinda ni walwa, chikwo nawa nyingika ngwe yena mwene mwe watamba kwalumuna yitanga ye, niumwe yoze mahasa kulinga chino mu chihela che wakuhi. Lweza Yehova yize unazange kulinga hanga ukumbe kapinda we, mba iye makuwahisa. “Mweswe masweka uvulumunyi wenyi kechi kawaha, alioze mweswe maushikisa ni kuumbila mawana keke.” (Yishima 28:13) Yesu neye kambile ngwenyi twatamba kulemba ngwetu: “Kanda nututwala kama kucheseko, alioze tupululenu kama kuli mwe mupi.” (Mateu 6:13) Mba kuchi muhasa kutwama kulita ni yilemba ye, chikwo nawa kuliko muhasa kuwana makumbululo a yilemba ye?

2. Mbimbiliya muyihasa kukuwasa. “Mumu liji lia Zambi mwono lili nawo, . . . kuliakusa chinyingi ha manyonga ni kuhala cha mu mbunge.” (A-Hepreu 4:12) Atu waze apwile ni kunwa chinji walwa, kanakawana ukwaso ha kutanga Mbimbiliya ni kupukuna matangwa eswe. Mukwa-kwimba masamu kasonekene ngwenyi: “Kawaha mwe mutu yoze keshi kwenda mu chiyulo cha yingulungulu. . . . Alioze kuwahilila chenyi chili mu shimbi ja Yehova. Kakupukuna mu Shimbi jenyi mwalwa ni ufuku. . . . Cheswacho malinga muchiwaha.”—Samu 1:1-3.

Allen, yoze wawanyine tachi ja kukumba kapinda wa kunwa walwa unji mumu lia kulilongesa Mbimbiliya ni Yela ja Yehova, yamba ngwenyi: “Nguli ni shindakenyo ngwami, nyi ngwe chakapwile ni ukwaso wa shimbi ja mu Mbimbiliya, mba ngweche kunwa walwa, kachi hingunafu.”

3. Pwako mukwa-kulihumikiza. Mbimbiliya yakwamba ngwo, mu chikungulwila cha Akwa-Kristu, amwe waze apwile yizengi kaapwishile asandu ni “spiritu wa Zambi yetu” (1 A-Korindu 6:9-11) Kuchi chino chalingiwile? Chuma chize chaakwashile kwehuka kunwa walwa unji ni kupwa ha yiwanyino yinene-yinene chapwile uhomboloji, chitanga chize mutu akupwa nacho ni ukwaso wa spiritu yisandu ya Zambi. “Kanda nuzengewa ni vinyu, mumu chatwala ku chimbangwinya, alioze zalenu too ni Spiritu.” (A-Efwesu 5:18; A-Ngalashia 5:21-23) Yesu Kristu kalakenyene ngwenyi, ‘Tata wa mwilu te mahana spiritu yisandu kuli waze mamwita,’ kashika “etenu, mba kumakanwaha.”—Luka 11:9, 13.

Waze anazange kuvwisa Yehova kuwaha, mahasa kupwa yihumikiji ha kutanga Mbimbiliya, kulilongesayo ni kulemba mashimbu eswe ni mbunge yo yeswe. Nyi ngwe muhonga ku mbunge, iwuluka chilakenyo chino cha Mbimbiliya: “Yoze makuwa ku musunya wenyi mwene, ku musunya kumakacha kupola; alioze yoze makuwa kuli Spiritu, kuli Spiritu makacha mwono wa mutolo. Mba kanda tulezumuka ha kulinga kanawa; mumu ha mwaka wacho kumutukacha nyi kutwakokolokele.”—A-Ngalashia 6:8, 9.

4. Likate ni masepa apema. “Nyi muwenda ni akwa mana ni yena nawa muopwa ni mana; alioze mweswe malikata ni yihepuke kumakevwa kusasaminya.” (Yishima 13:20) Lweza masepa je ngwe watesa kwecha kunwa walwa unji. Alioze, Mbimbiliya yakututoweza ngwo, nyi wecha “kunwa vinyu, ni chimbangwinya, ni kunwanwa walwa,’ amwe waze apwile masepa je ‘muchashima ni kukulamikiza.’ (1 Petulu 4:3, 4) Sako tachi hanga ulisapule ni atu waze mazanga kukuhongesa ha nyonga lie lia kupwa chihumikiji hakutwala ku kunwa walwa unji.

5. Tesa unji wa walwa uze muopwa ni kunwa. “Kanda nulitesa ni ndako ja mwakono, alioze alumukenu ku kupwisa chaha cha kunyonga chenu, hanga nukase chinyingi chize wapwa upale upema ni ungunu wa Zambi ni uze wamupemena.” (A-Roma 12:2) Nyi unazange kutesa unji wa walwa uze watamba kunwa, nyonga ha yize Mbimbiliya yakwamba, hi ha yize ko masepa je waze keshi kuwayila Yehova akwamba. Nyi walinga chocho, Yehova mawahilila chinji. Mba kuchi muhasa kutesa unji wa walwa uze watamba kunwa?

Ndambu yeswayo ya walwa uze muukupinjisa kunyonga kanawa, uli unji kuli yena. Kashika watambile kutesa kunwa unji wa walwa uze muukuzengewesa yimwe ndambu. Kanda ulionga, nyingika kanawa unji wa walwa uze watamba kunwa. Tesa unji wa walwa uze muupwa ni kunwa, walwa uze kuuchi kukusa mu cheseko cha kunwa chinji.

6. Lilongese kulituna. “Alioze liji lienu likapwe, ewa, ewa, hanji ka, ka.” (Mateu 5:37) Nyi umwe mutu makushinjila kunwa walwa , muhasa kulitunawo, alioze chilinge ni vumbi. “Liji lienu likapwe matangwa eswe ni vumbi, lia kulungiwa ni mungwa, hanga nukanyingike chize chanutamba kukumbulula kuli mutu ni mutu.”—(A-Kolosu 4:6)

7. Fupa ukwaso. Fupa ukwaso wa masepa waze mahasa kukukolweza kwecha kunwa walwa ni kukukwasa ku ufulielo. “Shinaho aali, hi umuwika ko mumu kakutambula kwononona chipema ha kuhondangana cho.” (Chilumbununyi 4:9, 10; Tiangu 5:14, 16) Instituto Nacional Combate ao Abuso do Álcool e ao Alcoolismo ya mu Estados Unidos neyo yambile ngwo: “Ha mashimbu amwe kutesa unji wa walwa uze mutu atamba kunwa muchihasa kupwa chikalu. Kashika, eta ukwaso kuli asoko ni masepa je hanga akukwase kumanununa yize watesele.”

8. Likwachilile ha chiyulo che. “Alioze pwenu akwa kulinga lie liji, hi akwa kwivwa wika ko, ni kulionga yenwene. Alioze yoze matala kanawa mu shimbi yingunu ya utuswilo, mba manyongononamo, se iye kapwile mukwa kwivwa ni kuvulama, alioze mukwa kulinga ye yuma, yono kumakawaha mu yuma yeswe malinga.”—Tiangu 1:22, 25.

Kutusuka ku uzengi

Hi atu eswe ko waze akunwa walwa unji kakupwa yizengi. Alioze amwe kakuputuka kunwa chinji hanji ha yisuho yinji, chocho mapwa yizengi. Atu waze hanapu yizengi mahasa kuyiza nyi ngwe mecha kunwa walwa susumuku, kashika mahasa kufupa ukwaso wa umwe ndotolo mba ahase kwecha walwa. Allen, yeuluka ngwenyi: “Muze nesekele kwecha kunwa walwa, yinguyiza. Chocho, hingumona ngwami, hi kulilongesa wika ko Mbimbiliya muchingukwasa kwecha kunwa walwa, alioze natamba nawa kufupa ukwaso wa mandotolo.”

Atu anji waze anazange kwecha kunwa walwa hanga avwise Yehova kuwaha, katamba kufupa ukwaso wa mandotolo. b Atu amwe katamba kuya ku shipitali mumu kakuyiza muze akwecha kunwa walwa. Eka nawa katamba kunwa yitumbo hanga atepulule usona wa kunwa walwa, hanji yitumbo yacho yakwase kwecha kunwa. Yesu Mwana wa Zambi yoze wapwile ni kulinga yikomokeso yamba ngwenyi: “Mieji mafupa mbuki hi angunu ko.”—Marku 2:17.

Yiwape ya Kukaula Shimbi ja Zambi

Mu Mbimbiliya Zambi kakutulweza mulali walita wa kunwa walwa, mumu kanazange hanga tuwahilile haliapwila ndo ku miaka ya mutulo. Hanyima lia makumi aali ni miaka yiwana muze te Allen hecha kunwa walwa, yamba ngwenyi: “Chapwile chipema kunyingika ngwami munguhasa kwalumuka, kunyingika ngwami yehova te kanazange kungukwasa kululieka mwono wami, . . .” Allen, yamana yimwe ndambu ni kuputuka kulila ha kwewuluka chize mwono wenyi wapwile. “Ni kunyingika ngwami Yehova kananyingika yize nakupalika, kakulihulumba, chikwo nawa kakuhana ukwaso walita. Chino chakungukomwesa.”

Kashika, nyi ngwe wakupinda ni walwa, muhasa kunyonga ngwe kuchi keza kahasa kukumba, alioze kanda uhonga. Allen ni atu akwo nawa hanapalika mu yuma yize unapalika yena musono, o kahashile kunwa ni kweseka hanji lume kwecha kunwa walwa. Atu jacho keshi kuliseha, chipwe yena kuchi kaliseha.

Chipwe ngwe muzanga kunwa ndambu ya walwa hanji ka, iwuluka ngwe Zambi kakuzanga kashika anakulakenya ngwenyi: “Mala! Nyi kachi nwevwile shimbi jami! kachi uhwimino wenu wapwa ngwe lwiji, kachi ululi wenu wapwa ngwe mikanya ya kalunga-lwiji.”—Izaia 48:18.

[Maliji mushi]

a Tala mushete “ Shina wakunwa chinji walwa?” ha lifwo 8.

b Kwatwama yihela yinji ya uukiso, mashipitali ni maululikiso waze akukwasa atu waze akunwa walwa. Kaposhi wa Kutalila keshi kuhanjika ha uukiso uze mutu atamba kulinga. Mutu ni mutu katamba kukwata chiyulo mwene cha uukiso uze kuushi kulimika ni shimbi ja mu Mbimbiliya.

[Mushete/Chizulie]

 Shina Wakunwa Chinji Walwa?

Hanji muchipwa chipema kulihula ngwo:

• Shina haliapwila nakunwa chinji kuhiana chize napwile ni kunwa ku mashimbu akunyima?

• Shina nakunwa walwa ha yisuho yinji kuhiana ha mashimbu akunyima?

• Shina haliapwila ngunanu walwa asasu?

• Shina nakunwa walwa nguchine kunyonga ha kapinda yoze nakupalika?

• Shina umwe sepa hanji umwe usoko kangwaha chiyulo mumu lia chize ngunanu walwa?

• Shina kunwa walwa kangunehene mulonga mu usoko wami, kuze nakukalakala, hanji muze ngunalinga wenyi?

• Shina chakupwa chikalu kuli yami kwecha kunwa walwa ha poso yimuwika?

• Shina nakwivwa kupiha muze akwetu akulituna kunwa walwa?

• Shina nakuswekela akwetu achine kumona unji wa walwa uze nakunwa?

Nyi wakumbulula ngwo ewa ha yihula yino, watamba kusa tachi hanga use walwa ha chihela chawo.

[Mushete/Chizulie]

Kwata yiyulo ya mana hakutwala ku walwa

Shimbu kanda uchinwa walwa nyonga ha chino:

Shina muchipema kunwa walwa nyi chatambile kunwa?

Chiyulo: Mutu yoze keshi kuhasa kulihumikiza muze ananu walwa, katambile kunwa.

Unji uka natamba kunwa?

Chiyulo: Tesa unji wa walwa uze munwa shimbu kanda uchinwa.

Ha mashimbu aka natamba kunwa?

Chiyulo: Kanda unwa muze unendesa mashinyi, hanji muze mulinga yuma yize mufupa kulihulikila, kanda unwa muze unayi ni kuwayila Zambi, kanda unwa nyi uli kafumba, kanda unwa walwa nyi unanu yitumbo.

Kulihi munguhasa kunwa?

Chiyulo: Nwako haze mupwa ni masepa, kanda unwa mu usweke, kanda unwa hakachi ka atu waze mevwa kupiha mumu ha kukumona unanu.

Ni aya natamba kunwa?

Chiyulo: Nwako ni masepa hanji asoko waze ali yilweza yipema, kanda unwa ni atu waze keshi kulihumikiza muze ananu walwa.

[Mushete/Chizulie]

Liji lia Zambi liakwashile umwe lunga yoze wapwile ni kunwa chinji

Supot, in Thailand, was a heavy drinker. Initially, he drank only in the evenings. Gradually, he started drinking in the morning and then also at lunchtime. He would often drink simply to get drunk. But then he started studying the Bible with Jehovah’s Witnesses. Learning that drunkenness is not acceptable to Jehovah God, Supot quit drinking. After a while, though, he reverted to his former drinking habits. His family was devastated.

Chipwe chocho Supot te kazangile chinji Yehova ni kuzanga kumuwayila mu jila yalita. Masepa jenyi yanunga ni kumukwasa ni kukolweza asoko jenyi hanga apalike nenyi mashimbu chakuhona kumwehuka. Ha mashimbu jacho maliji waze ali ha mukanda 1 A-Korindu 6:10 anambe ngwo “akwa kuzengewa, kechi kahinga wanangana wa Zambi” kakwashile Supot kumona ponde ya yize te analingi. Iye kamwene ulemu ya kulinga yeswayo yize muifupiwa hanga eche kunwa chinji walwa.

Supot kazangile kwecha kunwa lume walwa. Hachino, ni ukwaso ya spiritu yisandu ya Zambi ni usongwelo wa mu Liji lienyi, ukwaso wa asoko ni mandumbu a mu chikungulwila, Supot kahashile kwecha kunwa walwa.