Ku ba ni Mubonelo O Munde ka za Bucwala

BO TONY, ba ba bulezwi mwa taba ya makalelo, ne ba ka ikola bupilo bu sili luli—kambe ne ba itumelezi feela kuli ba na ni butata bwa ku nwa. Kono bakeñisa kuli ne ba kona ku nwa mabotela a mañata a bucwala ku si na lisupo za kuli ba na ni butuku, ne ba nga kuli ba na ni maata fa bupilo bwa bona. Ki kabakalañi mubonelo wa bona ha ne u fosahalile hahulu?

Mubonelo wa bona ne u sinyizwe ki ku itupwaela macwala. Ibe kuli bo Tony ne ba ziba kamba ku tokwa, booko bwa bona ili bona bo ne bu zamaisa mubili, munahano, ni maikuto a bona ne bu sa belekangi hande ha ne bu imezwanga ki bucwala. Ka mo ne ba nwela bucwala bo bu buñata, ki ka mo booko bwa bona ne bu fukuzehela kwa maata a ku lemuha hande muinelo o ne ba li ku ona.

Libaka la bubeli le ne li fosahezi kwa mubonelo wa bo Tony ne li maikuto a ne ba na ni ona a na ba susueza ku zwelapili mwa mukwa wa bona wa ku nwa. Bo Allen ba ba bulezwi mwa litaba ze felile, kwa makalelo ne ba hanile ku itumelela kuli ne ba na ni butata bwa ku nwa bucwala. Ba itumelela kuli, “ne ni nwanga ka ku patisa, mi ne ni fanga mabaka a ku ikemela ni ku lika ku kusufaza kwa ku nwa hahulu. Ne ni na ni mulelo u li muñwi, wona wa ku nwanga zazi ni zazi.” Batu ba bañwi niha ne ba bona kuli bo Tony ni bo Allen ne ba komiwa ki ku nwa, bo Tony ni bo Allen ne ba ipulelelanga kuli lika kaufela li lukile. Sibeli sa baana ba, ne ba tokwa ku nga muhato kuli ba tokomele munwelo wa bona. Kono ki muhato mañi o ne ba tokwa ku nga?

Mu Nge Muhato!

Batu ba bañata ba ba tuhezi ku nwa hahulu bucwala, ba ngile muhato ka ku lumelelana ni  manzwi a Jesu a li: “Liito la hao la bulyo haiba li ku sitatalisa, u li kule, mi u li nepele kwahule ni wena; kakuli se sinde ku wena ki silama sa hao ha si shwa si li siñwi feela, mi mubili wa hao kaufela u si ke wa nepelwa mwa lihele.”—Mateu 5:29.

Niti kikuli Jesu na sa talusi kuli mutu a pume silama sa mubili wa hae. Kono na bulela ka swanisezo kuli lu swanela ku itatela ku tuhela nto ifi kamba ifi mwa bupilo bwa luna ye kona ku lu tahiseza lubeta lo lu kona ku sinya bulikani bwa luna ni Mulimu. Kaniti, muhato o lu nga u kana wa lu utwisa hahulu butuku. Kono u ka lu sileleza kwa minahano ni miinelo ye kona ku lu libisa kwa ku nwa hahulu bucwala. Kacwalo, haiba batu ba bañwi ba bilaela kuli se mu nwa hahulu bucwala, mu nge mihato ya ku isileleza kwa mukwa wa ku nwa maswe. * Haiba mu lemuha hande kuli ha mu koni ku isileleza kwa ku nwa maswe, mu itatele ku tuhela ku nwa. Nihaike kuli mu ka utwa butuku, butuku bo ha bu swani ni bwa ku sinyehelwa ki bupilo.

Nihaike kuli ha mu macakolwa, kana mu hanelelanga ku nwa bucwala bo buñata? Haiba ki cwalo, ki mihato mañi ye mu kona ku nga ye ka mi tusa ku ba ni mubonelo o munde ka za bucwala?

Ko mu Kona ku Fumana Tuso

1. Mu sepe kuli litapelo za kamita ze zwelela kwa pilu li na ni maata. Bibele i eleza batu kaufela ba ba bata ku tabisa Jehova Mulimu kuli: “Mwa linto kaufela mu zibise Mulimu se mu bata ka tapelo ni ka kupo ye na ni buitumelo. Mi kozo ya Mulimu ye fita kutwisiso kaufela, i ka buluka lipilu za mina ni mihupulo ya mina ku Jesu Kreste.” (Mafilipi 4:6, 7) Ki likamañi ze mu kona ku lapelela kuli mu be ni kozo ya mwa munahano?

Mu itumelele kuli mu na ni butata bwa ku nwa hahulu, ili butata bwa ku ipatiseza. Mu taluseze Mulimu ze mu bata ku eza kuli mu tule butata bo mi u ka mi tusa mwa buikatazo bwa mina bwa ku fumana kimululo ni ku ambuka matata a matuna. Bibele i li: “Ya pata milatu ya hae haa na ku bona mbuyoti; kono ya i bulela, mi a i bakela, u ka shemubiwa.” (Liproverbia 28:13) Jesu ni yena na bulezi kuli lwa kona ku lapela kuli: “U si ke wa lu kenya mwa muliko, kono u lu lamulele ku ya maswe.” (Mateu 6:13) Kono mu kona ku ezañi kuli mu lumelelane ni litapelo ze cwalo, mi mu kona ku fumana kai likalabo kwa likupo za mina?

2. Mu fumane maata mwa Linzwi la Mulimu. “Linzwi la Mulimu ki le li pila, mi li na ni maata; . . . mi li na ni bubebe mwa ku atula maikuto ni mihupulo ya mwa pilu.” (Maheberu 4:12) Banwi ba batuna ba bañata ba tusizwe ki ku balanga ni ku yeyanga litimana za Bibele zazi ni zazi. Walisamu ya na saba Mulimu na ñozi kuli: “U filwe mbuyoti mutu ya sa zamayi ka kelezo ya ba ba maswe, . . . Kono ki ya tabela mulao wa Muñaa Bupilo; mi wa u nahana musihali ni busihu. . . . Sa eza kaufela sa konda.”—Samu 1:1-3.

Bo Allen, ba ne ba fumani maata a ku tuhela ku nwa hahulu bucwala bakeñisa kuli ne ba ituta Bibele ni Lipaki za Jehova, ba li, “ni kozwi kuli kambesi Bibele ni likuka za yona ku ni tusa ku tuhela ku nwa, kambe ni shwile.”

3. Mu be ni buiswalo. Bibele i biha kuli batu ba ne ba banga macakolwa ba ba li mwa puteho ya Sikreste ba kenisizwe “ka Moya wa Mulimu wa luna.” (1 Makorinte 6:9-11) Kamukwaufi? Nzila ye ñwi ki ya kuli ne ba tusizwe ku tuhela butahwa ni ku ca maswe ka ku ba ni buiswalo, ili kalemeno ka ka fumanwa ka tuso ya moya o kenile wa Mulimu. “Mu si ke mwa kolwa bucwala, fo ku isa kwa buhule; kono mu tale Moya.” (Maefese 5:18; Magalata 5:21-23) Jesu Kreste na sepisize kuli “Ndate ya kwa lihalimu u ka . . . fa Moya o Kenile ku ba ba u kupa ku yena.” Kacwalo, “mu kupe, mi mu ka fiwa.”—Luka 11:9, 13.

Batu ba ba tabela ku lapela Jehova ka nzila ya amuhela ba kona ku ba ni buiswalo ka ku bala ni ku ituta Bibele ni ka ku lapela hañata ku zwelela kwa pilu. Ku fita ku zwafa, mu amuhele sepiso ye fumanwa mwa Linzwi la Mulimu ye li:  “Ya calela nama ya hae, u ka kutuliswa ki nama ku bola; kono ya calela Moya, u ka kutuliswa ki Moya bupilo bo bu sa feli. Lu si ke lwa katala ku eza hande, kakuli lu ka kutula mwa nako ya teñi ha lu sa zwafi.”—Magalata 6:8, 9.

4. Mu kete balikani ba bande. “Ya kopana ni ba ba butali, ni yena u ka talifa; kono ya twaelana ni matanya u ka utwa butuku.” (Liproverbia 13:20) Mu bulelele balikani ba mina ka za katulo ya mina ya ku nwa bucwala ka ku itikanelela. Kono linzwi la Mulimu li lemuseza cimo kuli haiba mu tuhela “butahwa, ku ca maswe ni ku nwa maswe,” batu ba ne ba banga balikani ba mina ba ka mi ‘komoka ni ku mi bulela maswe.’ (1 Pitrosi 4:3, 4) Mu itatele ku tuhela liango ni batu ba ba nyaziseza katulo ya mina ya ku sa nwa hahulu bucwala.

5. Mu itomele lipimo ze sa cinci ze mu ka latelela. “Mu si ke mwa ya ka ku likanyisa lifasi le; kono mu fetuhe ka ku shemunwa mwa kutwisiso ya mina, kuli mu lemuhe se si latwa ki Mulimu kana ki sifi, se sinde, se si kateleha, se si petehile.” (Maroma 12:2) Haiba mu tuhelela likuka za Linzwi la Mulimu ku mi tusa ku itomela lipimo ku fita ku tuhelela balikani ba mina kamba “lifasi le” ku eza cwalo, mu ka ikola bupilo bwa tabela Mulimu. Kono mu kona ku ziba cwañi kuli sipimo se mu tomile si likani?

Haiba kuli bucwala bo mu nwile bu mi palelwisa ku atula lika hande ni ku fokolisa maata a mina a ku nahana, u zibe mu nwile ka ku tula tikanyo. Kacwalo haiba mu ikatulela ku nwa, haki nto ye butali ku itomela sipimo se mu sa koni ku latelela hande sa kuli fokuñwi ha mu kolwi mi hape fokuñwi mwa kolwa. Mu si ke mwa tuhelela ku itima bucwala ku fokolisa mubonelo wa mina o munde wa ku nwa ka ku itikanelela. Mu itomele hande sipimo se si sa cinci ili se si sa koni ku mi tahiseza kozi sa ku nwa ka ku itikanelela, se si si ke sa mi kenya mwa ku nwa maswe.

 6. Mu hanange. “Mulomo wa mina u be ee, ee; awa, awa.” (Mateu 5:37) Mu hanange ka likute ha mu tundamenwa ku fiwa bucwala ki mutu ya sishemo kono ili ya sa zibi katulo ya mina. “Mubulelelo wa mina ibe o na ni musa kamita, o lungilwe lizwai, kuli mu zibe mo mu lukela ku alabela mutu kaufela.”—Makolose 4:6.

7. Mu kupe tuso. Mu kupe tuso kwa balikani ba ba kona ku mi tusa ku tiisa katulo ya mina ya ku sa nwa hahulu ili ba ba kona ku mi fa tuso ye ka tiisa bulikani bwa mina ni Mulimu. “Ba babeli ba fita a li muñwi; kakuli ba fumana se situna kwa musebezi wa bona. Ha ku wa yo muñwi, wahabo wa mu zusa.” (Muekelesia 4:9, 10; Jakobo 5:14, 16) Kopano ya National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism mwa United States ni yona i eleza kuli: “Ku fukuza kwa munwelo wa mina wa bucwala ku kona ku ba taata ka linako ze ñwi. Mu kupe ba lubasi ni balikani ba mina ku mi tusa ku peta mulelo wa mina.”

8. Mu kumalele katulo ya mina. “Mu be baezi ba Linzwi, isi bautwi feela ba ba ipuma. Kono ya talimisisa mwa Mulao o petehile, ona Mulao wa tukuluho, mi a tiiseza mwateñi, isi muutwi feela ya libala, kono muezi ya eza musebezi, mutu yo u ka fuyaulwa ku zaa eza kaufela.”—Jakobo 1:22, 25.

Ku Ikayutula Kwa ku Ngongwelwa ki Bucwala

Haki mutu kaufela ya nwa hahulu bucwala ya banga litahwa. Kono batu ba bañwi ba kalanga ku nwa hahulu kamba ka ku swalelela, kuli mane ba fitanga fa ku ngongwelwa ki bucwala. Bakeñisa kuli mubili ni munahano wa mutu ya ngongwezwi li itinganga fa bucwala, kuli batu ba ba cwalo ba kone ku tuhela butahwa ba ka tokwa ze ñata kwandaa ku eza feela buikatazo ni ku amuhela tuso ya Mulimu. Bo Allen ha ba iheta ba li: “Ha ne ni tuhela bucwala, ne ni utwile hahulu butuku mwa mubili kabakala ku tuhela ku nwa. Kona ha ne ni tiloo lemuha kuli ne ni tokwa kalafo ya kwa sipatela kwandaa tuso ya ku ituta za Mulimu ye ne ni fiwa.”

Banwi ba bañata ba tokwa kalafo ya kwa sipatela kuli i tiise ndwa ya bona ya ku lukuluha ni  ku tuhela ku nwa maswe bucwala kuli ba yemele bulikani bwa bona ni Mulimu. * Banwi ba bañwi ba tokwa ku swaliwa mwa sipatela kuli ba kone ku alafiwa kwa matata a tahiswa ki ku tuhela ku nwa bucwala kamba kuli ba amuhele likalafo za ku kusufaza kwa linyolwa la bucwala ni ku ba tusa ku zwelapili ku sa nwa. Mwanaa Mulimu ya na eza limakazo na bulezi kuli: “Ba ba pila hande ha ba bati ñaka, kono i batwa ki ba ba kula.”—Mareka 2:17.

Lituso ze lu Fumana ka ku Utwa Taelo ya Mulimu

Kelezo ye utwahala ya Bibele ka za bucwala i zwa ku Mulimu wa niti, ya bata kuli lu ikole ze nde, isi feela mwa nako ya cwale kono hape ni ku ya ku ile. Lilimo ze 24 hamulaho wa ku tuhela bucwala, bo Allen ba hupula kuli: “Ne ni tabile ku ziba kuli ne ni konile ku cinca, ni kuli Jehova na bata ku ni tusa ku sikulula mafosisa kaufela a mwa bupilo bwa ka, kuli na . . .” Bo Allen ba kutumana kakuli ha ba hupula lika za kwamulaho, ba bata ku lila. “Umm, . . . ku ziba kuli Jehova wa utwisisa batu, wa ba babalela ni ku ba fa tuso ye swanela—ki taba ye komokisa.”

Kacwalo haiba mu ngongwezwi ki bucwala, mu si ke mwa matukela ku zwafa kamba ku bulela kuli ha ku na sepo. Bo Allen ni batu ba bañwi ba bañata, ni bona ba kile ba ba mwa muinelo o swana ni o mu li ku ona mi ba kusufalize kwa ku nwa hahulu kamba mane ku tuhelelela ku nwa. Ha ba inyazi kabakala ku eza cwalo mi nihaiba mina ha mu na ku inyaza.

Haiba mu keta ku nwa bucwala ka buitikaneleli kamba ku sa nwa, mu utwe kupo ya Mulimu ye sishemo ye li: “Mawe, kabe noo utwile milao ya ka! noo kabe u pilile mwa kozo ye swana inge nuka; ze lukile za hao ne li kabe li bonahala sina mandinda a mwa liwate.”—Isaya 48:18.

[Litaluso za kwatasi]

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 8]

Kana se ni Nwa Hahulu Bucwala?

Mwa kona ku ipuza kuli:

• Kana se ni nwa hahulu bucwala ku fita mo ne ni nwelanga?

• Kana se ni nwa hañata-ñata ku fita mo ne ni nwelanga?

• Kana se ni nwa macwala a kola hahulu?

• Kana ni nwelanga kuli ni tiyele lipilaelo kamba ku pima matata?

• Kana mulikani kamba yo muñwi mwa lubasi lwa ka u bilaezi ka za munwelo wa ka?

• Kana ku nwa ku ni tahiselize matata fa lapa, kwa mubeleko, kamba ha ni li mwa musipili?

• Kana na palelwanga ku feza sunda ni sa nwi bucwala?

• Kana ni ikutwanga bumaswe ba bañwi ha ba sa nwi bucwala?

• Kana na patelanga ba bañwi fo bu kuma bucwala bo ni nwanga?

Haiba kalabo ya mina ki ee kwa puzo i liñwi kamba ze ñata kwa lipuzo ze, mwendi mu ka tokwa ku nga mihato ya ku kusufaza kwa munwelo wa mina.

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 9]

Mwa ku Ezeza Likatulo ze Nde ka za Bucwala

Mu si ka kalisa kale ku nwa bucwala, mu nyakisise ze latelela:

• Kana na swanela ku nwa bucwala, kamba kana ni tokwa ku bu ambuka?

Akalezo: Mutu ya sa koni ku nwa ka ku itikanelela u swanela ku tokolomoha bucwala.

• Ni swanela ku nwa bucwala bo bu kuma kai?

Akalezo: Mu zibe maciñekelo a mina pili bucwala bu si ka mi feza ngana.

• Ki lili fo ni swanela ku nwela?

Liakalezo: Mu si ke mwa nwa bucwala ha mu bata ku zamaisa mota kamba ha mu bata ku eza misebezi ye tokwa kuli mu tone; ha mu eza misebezi ya bulapeli; ha mu itwezi; ni ha mu li fa likalafo.

• Ki kai ko ni swanela ku nwela?

Liakalezo: Mu nwele mwa sibaka se si swanela; isiñi kwa mukunda kuli mu pate munwelo wa mina; isiñi fapilaa batu ba ba kona ku sitataliswa ki bucwala.

• Ki bomañi be ni swanela ku nwa ni bona?

Liakalezo: Mu nwe ni balikani ba bande kamba ni ba lubasi; isiñi ni macakolwa.

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 10]

Mutu ya na Banga Cakolwa U Tusiwa ki Linzwi la Mulimu

Bo Supot, ba ba pila kwa Thailand, ne ba li macakolwa. Kwa makalelo, ne ba nwanga feela ka nako ya manzibwana. Hamulaho wa nako, ba kalisa ku nwanga kakusasana ni ka nako ya musihali. Hañata ne ba nwelanga feela kuli ba kolwe. Kono cwale ba kalisa ku ituta Bibele ni Lipaki za Jehova. Ha ne ba itutile kuli Jehova Mulimu ha lumelezi bucakolwa, bo Supot ba tuhela ku nwa. Kono hamulaho wa nakonyana, bo Supot ba kalisa ku nwa hape. Lubasi lwa bona ne lu swabile hahulu.

Niteñi, bo Supot ne ba sa lata Jehova mi ne ba bata ku mu lapela ka nzila ye nde. Balikani ba bo Supot ba zwelapili ku ba tusa ni ku susueza lubasi lwa bona kuli lu tandange nako ye ñata ni bo Supot ni kuli lu si ke lwa tuhela ku ba tusa. Ka nako yeo, kelezo ye nongile ye fumaneha kwa 1 Makorinte 6:10 ye bulela kuli ‘matahwa, ha ba na ku luwa sanda sa mubuso wa Mulimu’ ne i tusize bo Supot ku lemuha kuli muinelo o ne ba li ku ona ne u sa tabisi Mulimu. Ne ba lemuhile kuli ne ba tokwa ku ikataza ku tuhela bucwala kuli ba kone ku tula butata bwa bona bwa ku nwa.

Ka nako yeo, bo Supot ba ikatulela ku itulela ku nwa bucwala. Hamulaho wa nako, swalisano ya bo Supot ni Mulimu ya tiya mi ba tula takazo ya bona ya bucwala ka tuso ya moya wa Mulimu o kenile, ka ketelelo ya Linzwi la Mulimu, ni ka tuso ya lubasi lwa bona ni puteho. Lubasi lwa bona ne lu tabile ha ne ba kolobelizwe ili ku bonisa buineelo bwa bona ku Mulimu. Bo Supot cwale ba ikola swalisano ye nde ni Mulimu, ili nto ye ne ba nyolelwanga nako kaufela, mi ba itusisa nako ya bona kwa ku tusa ba bañwi ku ituta za Mulimu.