Yuʼunutik xa Jeova ta skoj li slekil yoʼontone
Yuʼunutik xa Jeova ta skoj li slekil yoʼontone
«Yuʼunutic o li Cajvaltique.» (ROM. 14:8)
1, 2. 1) ¿Kʼusi matanal jtaojtik? 2) ¿Kʼusitik laj yichʼ jakʼel ti ta jkʼelbetik batel skʼoplale?
XI LAJ yalbe ta melel j-israeletik li Jeovae: «Voʼoxuc noʼox atuquic lec chaquiloxuc ta scotol li yantic lumetique» (Éxo. 19:5). ¡Jaʼ jun mukʼta lekilal! Jtekeltik li buchʼutik teutik xa ta stsobobbail yajtsʼaklom Cristo avie jtaoj jun jmotontik, jaʼ ti yuʼunutik xa Diose (1 Ped. 2:9; Apo. 7:9, 14, 15). Taje jaʼ ti kʼusi oy-o sbalil sbatel osile.
2 Pe toj tsots kʼusi jbainojtik ta sventa li bendision taje. Jaʼ yuʼun yikʼaluk van oy buchʼu xi sjakʼbe sbae: «¿Mi spas van kuʼun skotol li kʼusi tskʼanbun Jeovae? ¿Mi ta van xi spʼajun mi oy bu li tsʼuj ta mulile? ¿Mi muʼyuk xa van kʼusi xuʼ jpas ta skoj ti yuʼunun xae?». Jech oxal chaʼa, tsots skʼoplal skʼan jkʼelbetik lek skʼoplal li sjakʼobiltak taje. Pe baʼyel oy kʼusi ta jtakʼtik: ¿kʼusi sbalil ta jtatik ti yuʼunutik xa Jeovae?
Chakʼ muyubajel kʼalal yuʼunutik xa Jeovae
3. ¿Kʼusi la sta Rahab kʼalal lik tunuk ta stojolal Jeovae?
3 ¿Mi melel ti chakʼ muyubajel kʼalal yuʼunutik xa Jeovae? ¡Tana kʼuxi un! Jnopbetik skʼoplal avaʼi li Rahabe. Jaʼ yabtelinoj li mulivajel ta slumal Jericoe xchiʼuk kʼalal chʼi tale jaʼ van laj yichʼ ta mukʼ li jecheʼ diosetik ta Canaán ti toj ibal xa noʼox sbae. Akʼo mi jech, laj yaʼibe smelolal ti jaʼ koliyal Jeova ti ep xa lumetik stsalojik li j-israeletike xchiʼuk ti jaʼ melel Dios li Jeovae. Jaʼ yuʼun laj yakʼ ta vokol xkuxlejal kʼalal oy kʼusi la spas ta sventa li steklumal Diose xchiʼuk la skʼan pojel ta stojolal. Xi chal li Vivliae: «Li jmulavil ants Rahabe, lec iʼilat yuʼun Dios ta sventa ti laj yicʼ ochel ta sna li chib viniquetique, xchiʼuc ta yan be xa laj yacʼ suticuc batel» (Sant. 2:25). Ta melel, toj ep la stabe sbalil ti och ta steklumal Diose, jun lum ti lek sake, yuʼun chanubtasbil ta sMantal Dios ta sventa li kʼanelale xchiʼuk li tukʼilale. ¡Xmuyubaj van tajek ti laj yikta li smol kuxlejale! Malij, ikʼe yuʼun jun j-israel vinik, vaʼun laj yil jun skeremik ti Booz laj yakʼbeik sbie; jun yajtunel Jeova ti lek laj yichʼ ojtikinele (Jos. 6:25; Rut 2:4-12; Mat. 1:5, 6).
4. ¿Kʼusi lekilal la sta Rut ta sventa ti lik tunuk ta stojolal Jeovae?
4 Oy to buchʼu ti kʼot ta yoʼonton yichʼel ta mukʼ Jeovae, jaʼ li Rut ti likem ta Moabe. Li ta stsebale jaʼ van laj yichʼ ta mukʼ li Quemós xchiʼuk li yan diosetik ta Moabe. Pe laj yojtikin li melel Diose xchiʼuk nupun xchiʼuk jun j-israel vinik ti te batem ta slumale (kʼelo Rut 1:1-6). Cham smalal, jech li yitʼix ti Orfa sbie cham smalal ek, vaʼun bat xchiʼinik ta Belén li smeʼalibik ti Noemí sbie. Kʼalal yakalik batel ta xanbale, laj yalbe yalibtak li Noemí ti akʼo sut ta slumalike, yuʼun vokol li kuxlejal ta Israele. Li Orfae «[sut] batel ta slumal, bat yichʼ ta mucʼ yan velta li sdiosique». Yan li Rute oy kʼusi xchʼunoj lek, jaʼ yuʼun laj yakʼ ta ilel ti buchʼu tskʼan chkʼot ta yajvale. Jech oxal xi laj yalbe li smeʼalibe: «Mu xatacun sutel, yuʼun ta jcʼan chbat jchiʼinot. Ti bu chabate, te chibat ec; ti bu cha naquie, te chinaqui ec. Li achiʼiltac ta alumale jaʼ jchiʼiltac chcʼot ec; li Dios avuʼune jaʼ Dios cuʼun ec» (Rut 1:15, 16). Koliyal ti jech kʼot ta nopel yuʼune, la stabe sbalil li mantaletik ta sventa li meʼon antsetike, li buchʼutik abol sbaike xchiʼuk li buchʼutik chʼabal yosilike. Te la sta melel muyubajel ta stojolal Jeova, chabiel xchiʼuk jun oʼontonal.
5. ¿Kʼusi kilojtik ta stojolal li ermanoetik ti tukʼ tunemik tal ta stojolal Jeovae?
5 Yikʼaluk van xkojtikintik ermanoetik ti oy xa ta sjayibal jabil tukʼ chtunik ta stojolal Jeovae. ¿Kʼu yuʼun mu jakʼbetik kʼusi bendisional staojik ti kʼu xa sjalil yakʼoj sbaik tal ta stojolal Jeovae? Akʼo mi oy bu chkil jvokoltik bakʼintik, chkakʼtik venta ta melel ti mu xlaj kaltik kʼu to yepal yilojik kʼotem ta pasel li kʼusi yaloj jtsʼibajom yuʼun salmo liʼe: «Xcuxet noʼox yoʼntonic li jun ta lum ti jaʼ Dios yuʼunic li Mucʼul Diose» (Sal. 144:15).
Muʼyuk tskʼanbutik Jeova li kʼusi mu spas kuʼuntike
6. ¿Kʼu yuʼun mu stakʼ jnoptik ti mu spas kuʼuntik li kʼusi tskʼanbutik Jeovae?
6 Yikʼaluk van ta jakʼbe jbatik mi spas kuʼuntik li kʼusi tskʼanbutik Jeovae. Jech ta melel, yikʼaluk van chakʼ xiʼel ti chi jtun ta stojolale, ti skʼan jpastik stekel li kʼusi chal smantaltake xchiʼuk ti chi jkʼot ta yajkʼopojele. Taje jaʼ jech laj yaʼi sba Moisés, mu xuʼ yuʼun laj yaʼi spasel li abtelal akʼbate, ti jaʼ chalbe smantal Dios li j-israeletik xchiʼuk li faraón ta Egiptoe. Pe maʼuk ti muʼyuk xa srasonal yuʼun Jeova li kʼusi tskʼane. Moʼoj, laj yalbe ti tskoltae: «Vuʼun chajchanubtaso[t] lec li cʼusi tscʼan chapas[e]» (kʼelo Éxodo 3:11 xchiʼuk 4:1, 10, 13-15). La skʼupinbe spasbel yabtel Jeova li Moisés ta skoj ti la xchʼam li koltaele. Jaʼ jech chkʼuxubinutik Jeova li avi eke. Tskʼan tskoltautik ta skoj ti snaʼoj ti jpas mulilutike (Sal. 103:14). Maʼuk jun ikatsil ti chi jtun yuʼun kʼuchaʼal yajtsʼaklomtak Cristoe, moʼoj, yuʼun chakʼ xkuxetel koʼontontik ta skoj ti xuʼ jmuyubtabetik yoʼontone xchiʼuk ti chkakʼ ta ilel ti jkʼanoj li jchiʼiltaktike. Jech, chkiltik chkʼot ta pasel li kʼusi yaloj xNichʼon liʼe: «Laʼic ta jtojol acotolic, [...] vuʼun ta xcacʼ acux avoʼntonic. Jaʼ cuchic li icatsil cuʼune, jaʼ chanic cʼu xʼelan coʼnton yuʼun toj lec coʼnton, biqʼuit cacʼoj jba» (Mat. 11:28, 29).
7. ¿Kʼu yuʼun jnaʼojtik lek ti tskoltautik ta spasel Jeova li kʼusi tskʼanbutike?
7 Ta me jta spatobil koʼontontik xchiʼuk stsatsal koʼontontik mi ta jsaʼtik koltael ta stojolal Diose. Jaʼ jech kʼot ta stojolal Jeremías ti vokol chaʼi chkʼopoje. Xi laj yal kʼalal laj yichʼ biiltasel ta j-alkʼope: «Ay, Cajval, Mucʼul Dios, mu to jnaʼ xiloʼilaj, yuʼun queremun to». Pe xi laj yal ta mas jelavel une: «Muʼyuc xa chicʼopoj ta sventa li Mucʼul Diose» (Jer. 1:6; 20:9). Pe ta skoj ti akʼbat stsatsal yoʼonton yuʼun Jeova li Jeremiase 40 jabil la xchol mantal, akʼo mi ep krixchanoetik mu skʼan xaʼiik. Xi alilanbat yuʼun Jeovae: «Vuʼun chajchiʼinot, chajchabiot, chajpojot» (Jer. 1:8, 19; 15:20).
8. ¿Kʼuxi chkakʼtik ta ilel ti jpatoj koʼontontik ta stojolal Jeovae?
8 Jaʼ jech tskoltautik Jeova avi kʼuchaʼal la skolta Moisés xchiʼuk Jeremías sventa spas kuʼuntik li kʼusi jbainojtik kʼuchaʼal yajtsʼaklomutik Cristoe. Ti kʼusi skʼan jpastike jaʼ ti xkakʼ ta jkuxlejaltik li tojobtasel ta Vivlia liʼe: «Jaʼ noʼox pato avoʼnton ta stojol li Mucʼul Diose; mu me jaʼuc xapat avoʼnton yuʼun li abijil atuque. Acʼo sventain Mucʼul Dios scotol li cʼusi chapase, yuʼun jaʼ xuʼ chayicʼot batel ta tuqʼuil be» (Pro. 3:5, 6). ¿Kʼuxi chkakʼtik ta ilel ti jpatoj koʼontontik ta stojolal Diose? Jaʼ ti kʼalal ta jchʼuntik li mantal chalbutik ta sKʼope xchiʼuk li ta stsobobbaile. Muʼyuk me kʼusi tsmakutik sventa tukʼ xkakʼ jbatik ta stojolal mi chkakʼ akʼo sbeiltasutike.
Chchabi ta jujuntal yajtunel li Jeovae
9, 10. ¿Kʼusi chabiel chalbe skʼoplal ta melel li Salmo 91?
9 Chiʼ chakʼ sbaik ta stojolal Jeova li yantike, yuʼun tsnop mi stsʼujik ta mulil, ti mu xa sta-o xtunik ta stojolal Jeovae xchiʼuk ti mu xa lekuk x-ilatike. Pe xuʼ mu jechuk xkʼot ta pasel ta stojolalik taje, yuʼun li Jeovae chakʼbe kʼusitik chtun yuʼun yajtuneltak sventa jechuk-o lek xil sbaik. Jkʼeltikik kʼuxi chalbutik Salmo 91 taje.
10 «Li bochʼo chabibil yuʼun li Bochʼo te oy ta vinajele, ti oy ta xyaxinal li Bochʼo echʼem svuʼele, jech chal ta stojol li Mucʼul Diose: “Voʼot jpojubbailot, voʼot jnacʼubbailot, voʼot Diosot cuʼun, jpatoj o coʼnton ta atojol”, xi. Jaʼ xuʼ yuʼun chascoltaot loqʼuel ta xchʼojon li jyacvaneje.» (Sal. 91:1-3.) Chkoltaatik yuʼun Dios li buchʼu skʼanoj xchiʼuk spatoj yoʼontonik ta stojolal Jeovae (kʼelo Salmo 91:9, 14). Pe ¿kʼu yelan li koltael taje? Veno, li ta voʼnee oy junantik ti muʼyuk x-akʼatik ta milel ta skoj ti mu xchʼay li utsʼ-alalil ti bu vul ta lokʼel Mesiase. Pe laj yakʼ xtok ti ep laj yichʼik chukele, laj yilik tsatsal vokoliletik xchiʼuk ti lajik ta milel yuʼun li sviniktak Diabloe (Heb. 11:34-39). Akʼo mi jech, la xchabi, yuʼun laj yakʼbe yipalik sventa xkuch yuʼunik xchiʼuk ti xchʼunik-o li mantale. Jaʼ yuʼun chaʼa, xuʼ me jpat lek koʼontontik yuʼun li Salmo 91 ti chkichʼtik chabiel ta mantale.
11. ¿Kʼusi smelolal liʼe: «Li bochʼo chabibil yuʼun li Bochʼo te oy ta vinajele», xchiʼuk buchʼutik ti te chchabiatik yuʼun Diose?
11 Li jtsʼibajom yuʼun salmoe laj yalbe skʼoplal «li bochʼo chabibil yuʼun li Bochʼo te oy ta vinajele». Xkoʼolaj kʼuchaʼal oy bu oyik ti te tstaik chabiel ta skoj li kʼusitik o li buchʼutik tskʼan tsokesbat li xchʼunel yoʼontonike xchiʼuk li kʼanelal yuʼunik ta stojolal Diose (Sal. 15: 1, 2; 121:5). Li buchʼutik muʼyuk xchʼunojik Diose mu snaʼik bu li chabiel taje, yuʼun jaʼ noʼox chchabiatik li buchʼutik xi chalbeik Jeovae: «Voʼot Diosot cuʼun, jpatoj o coʼnton ta atojol». Jech oxal chaʼa, kʼalal te oyutik-o ti bu chkichʼtik chabiel taje skʼan me mu xi jxiʼ yuʼun li spetsʼtak «jyacvaneje», li Satanase, xchiʼuk ti muʼyuk xa lek chilutik Diose.
12. ¿Kʼusitik chakʼ ta vokol ti lek xkil jbatik xchiʼuk Jeovae?
12 ¿Kʼusitik chakʼ ta vokol ti lek xkil jbatik xchiʼuk Jeovae? Jlome jaʼ «li tsatsal chamel chtal ta acʼubaltique» xchiʼuk li kʼusitik «tsoquesvan ta oʼlol cʼacʼale» (Sal. 91:5, 6). Ta melel, li ta balumil avie «li jyacvaneje» ep tstsʼuj krixchanoetik yuʼun ta skoj ti tsaʼ slekilal stukike xchiʼuk ti tskʼan chchʼak sbaike (2 Cor. 11:3). Ep tstsʼuj yuʼun xtok ta skoj li pichʼ-oʼontone, li toybaile xchiʼuk li saʼel kʼulejale. Jech xtok, toj ep tsloʼla krixchanoetik ta skoj li skʼanel xchiʼuk skoltael steklumal jun krixchanoe, ti xchʼunojik ti kʼunkʼun ikʼataj tal li kuxlejaletike xchiʼuk ta skoj li jecheʼ relijione (Col. 2:8). Toj ep chloʼlaj yuʼun xtok ta skoj li chiʼinejbail ta vayel ti tspasik li krixchanoetik ti muʼyuk nupunemike. Toj ep muʼyuk xa skʼanojik Dios ta sventa ti vaʼ yelan chloʼlavan «li jyacvaneje» (kʼelo Salmo 91:7-10; Mat. 24:12).
Kʼuxi ta chabiel li kʼanel kuʼuntik ta stojolal Diose
13. ¿Kʼuxi tskoltautik Jeova ta sventa li kʼusitik xibal sba xuʼ sokesutik ta mantale?
13 ¿Kʼuxi tspojutik Jeova li ta kʼusitik xibal sba taje? Xi laj yal li jtsʼibajom yuʼun salmoe: «Ta stacbot tal li yajʼalmantaltaque; jaʼ chaxchabiot ti buyuc noʼox chaxanove» (Sal. 91:11). Ta melel, tsbeiltasutik xchiʼuk chchabiutik ta chol lekil aʼyej li kuxlejaletik taje (Apo. 14:6). Sventa chchabiutik xtok li Jeovae tstunes li moletik ti tukʼ chchʼunik li kʼusi chal Vivlia kʼalal chchanubtasvanik ta tsobobbaile, vaʼun jaʼ jech tskoltautik sventa mu xi laj ta loʼlael yuʼun li jecheʼ nopbenaletike. Jech xtok, kʼalal tsots ta iktael chaʼi chilik jun ermano li kʼusitik chopole, tskoltaik (Tito 1:9; 1 Ped. 5:2). Li Jeovae yakʼojbutik xtok li «jʼabtel ti jun [«tukʼ», NM] yoʼnton [...], ti lec bije», chakʼ jveʼeltik ta mantal sventa mu sokesutik li chanubtaseletik ta sventa ti kʼunkʼun ikʼataj tal li kuxlejaletike, li mulivajele, li skʼanel kʼulejale, ti mukʼ xa ta jkʼan jkʼoplaltike, li kʼusitik chopol xuʼ jchantike o li kʼusitik chnop chkaʼitik spasel ti tsokesvane (Mat. 24:45). Xi xa jakʼbe abae: «¿Kʼusitik skoltaojun sventa stsal kuʼun li kʼusitik taje?».
14. ¿Kʼuxi ta jsaʼtik li chabiel chakʼ Diose?
14 ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa «[xchabiutik-o] li Bochʼo te oy ta vinajele»? Jaʼ ti jpastik li kʼusitik chchabiutike, jech kʼuchaʼal kʼalal ta jchabi jbatik sventa mu kʼusi jnuptantik, sventa mu xi jlaj ta j-elekʼ o sventa mu jkuchintik chamel. Sventa mu xi jsok ta mantale, skʼan me jchʼuntik li beiltasel chakʼ Jeova ta vunetike, ta tsobajeletik xchiʼuk li ta mukʼta tsobajeletike. Skʼan me jkʼanbetik tojobtasel li moletik xtoke xchiʼuk ti jchanbetik stalelal li yan ermanoetike. ¡Toj ep tskoltautik li tsobobbail sventa oyuk jpʼijiltike! (Pro. 13:20; kʼelo 1 Pedro 4:10.)
15. ¿Kʼuxi jnaʼojtik ti chchabiutik Jeova ta kʼusiuk chopol xuʼ jnuptantik ti xuʼ jaʼ mu xa lekuk xilutik-oe?
15 Ta melel, li Jeovae xuʼ me xchabiutik ta kʼusiuk chopol xuʼ jnuptantik ti xuʼ jaʼ mu xa lekuk xilutik-oe (Rom. 8:38, 39). Jech kʼuchaʼal li kʼusitik tspasik ta stojolal tsobobbail li kajkontratik ta relijione xchiʼuk li politikoetik ti toj tsotsike. Ta jutuk mu skotoluk veltae, li kʼusi mas oy ta yoʼontonik kʼalal jech tspasike jaʼ ti mu xa xkichʼtik ta mukʼ li jchʼul Diostike, maʼuk ti tsmilutike. Pe li Jeovae xchabiojutik, jaʼ jech ep ta velta chkʼot ta pasel yuʼun li kʼusi yaloj liʼe: «Muʼyuc spasojic jchopuc abtejebal ti xuʼ chayulesot oe» (Isa. 54:17).
¿Buchʼu ti chakʼbutik melel kolebale?
16. ¿Kʼu yuʼun muʼyuk chakʼ jkolebaltik li balumile?
16 ¿Mi muʼyuk xa kolemutik kʼalal jaʼ xa yuʼunutik Jeovae? Mu jechuk ta melel. Ti jaʼuk te jkʼoplaltik li ta balumile muʼyuk bu kolemutik unbi, yuʼun nom oy ta stojolal Jeova xchiʼuk jaʼ sventainoj li Satanás ti jaʼ jun simaron xchiʼuk chopol diose (Juan 14:30). ¿Kʼusi tstunes sventa tsmosoin li krixchanoetike? Ep kʼusitik tstunes, june jaʼ li vokolil ta takʼine (koʼoltaso xchiʼuk Apocalipsis 13:16, 17). Tstunes xtok li loʼlael ta mulile (Juan 8:34; Heb. 3:13). Jaʼ yuʼun li kolebal chal li buchʼutik muʼyuk xchʼunojik Diose jecheʼ jutbil. Ti kʼuyelan chal ti akʼo xi jkuxie maʼuk kʼuchaʼal li chanubtasel chakʼ Jeovae, ti buchʼutik jech tspasike tsmosoinatik yuʼun mulil xchiʼuk li chopol kuxlejale (Rom. 1:24-32).
17. ¿Kʼusi kolebal chakʼbutik li Jeovae?
17 Pe mi chkakʼ jkuxlejaltik ta stojolal Jeovae ta me skoltautik lokʼel ta skotol li kʼusitik tsokesutike. Jaʼ jech kʼuchaʼal li doktor ti lek chanem tspas operasion sventa chpoxta li tsatsal chameletike, li Jeovae chpoxtautik ta jun tsatsal chamel: li mulil jkuchojtike. Xuʼ me xi jkol lokʼel li ta kʼusitik chopol ta jnuptantik ta skoje xchiʼuk xuʼ me jtatik kuxlejal sbatel osil mi chkakʼ jbatik ta skʼob Diose, jaʼ xkaltik, mi chkakʼ jbatik ta stojolal ta sventa ti cham ta jtojolaltik li Cristoe (Juan 3:36). Jaʼ jech kʼuchaʼal ta jpat koʼontontik mas ta stojolal jun doktor kʼalal chkojtikintik mase, jaʼ me jech ch-ayan mas xchʼunel koʼontontik ta stojolal Jeova kʼalal chkojtikintik mas eke. Jaʼ jech chaʼa, jtos srasonal ti skʼan jchantik lek li Vivliae jaʼ ti chkojtikintik-o lek li Diose xchiʼuk ti ta jkʼantik mase, jech xtok jaʼ me tslokʼes batel li xiʼel chkaʼitik ti chkakʼ jbatik ta stojolale (1 Juan 4:18).
18. ¿Kʼusi tstaik li buchʼutik ch-uʼuninatik yuʼun Jeovae?
18 Ta jujuntal chakʼ jnoptik li Jeovae. Jaʼ yuʼun xi chalbutik ta sKʼope: «Jaʼ lec jaʼ cʼanic li cuxlejale yuʼun jech chacuxiic li voʼoxuque xchiʼuc li anichʼnabique xchiʼuc li amomnichʼnabique. Jaʼ me cʼanic li Mucʼul Dios avuʼunique» (Deu. 30:19, 20). Oy ta yoʼonton ti akʼo jnoptik ta jujuntal ti xi jtun ta stojolale, vaʼun jaʼ jech chkakʼbetik yil ti jkʼanojtike. Jaʼ yuʼun chaʼa, kʼalal chkakʼ jbatik ta stojolale muʼyuk bu ta jchʼay li jkolebaltike, yuʼun jun-o koʼontontik sbatel osil.
19. ¿Kʼu yuʼun mu xi jkʼot-o ti xuʼuninutik Jeovae?
19 Ta skoj ti jpas mulilutike mu xi jkʼot-o ti xuʼuninutik li tukʼil Diose. Laj yuʼuninutik Jeova ta skoj li yutsil yoʼontone (2 Tim. 1:9). Xi la stsʼiba li Pabloe: «Me cuxulutique, cuxulutic ta sventa ch-ichʼat ta mucʼ ti Cajvaltique. Me chijchamutique, chijchamutic ta sventa ch-ichʼat ta mucʼ li Cajvaltique. Jaʼ yuʼun me cuxulutic, o me chijchamutique, yuʼunutic o li Cajvaltique» (Rom. 14:8). Xuʼ me jpat sjunul koʼontontik ti muʼyuk bu chopol chkaʼitik ta tsʼakal ti chkakʼbe jkuxlejaltik li Diose.
¿Kʼusi cha takʼ?
• ¿Kʼusi sbalil ta jtatik ti yuʼunutik xa Jeovae?
• ¿Kʼu yuʼun spas kuʼuntik li kʼusi tskʼanbutik Diose?
• ¿Kʼuxi chchabi yajtuneltak li Jeovae?
[Sjakʼobiltak sventa xchanobil]
[Lokʼol ta pajina 8]
Jakʼbo ermanoetik kʼusi sbalil staojik ti yakʼoj sbaik ta stojolal Jeovae
[Lokʼol ta pajina 10]
¿Kʼuxi chchabiutik li Jeovae?