Sinagoganaka Jesusasa arkirinakapasa ukanwa yatiyapxirïna

“Jesusasti ukürunakanxa, Galilea tuqinakanwa sinagoganakan Diosan qhispiyasiñ arunakap yatiyasa sarnaqäna.” (MATEO 4:23)

MATEO, Marcos, Lucas, Juan qillqatanak liytʼasaxa, Jesusax sinagoganakar sariripunïtap amuytanxa. Suma yatiyäwinak kimsa mara chikatani yatiykasaxa, Nazaret markan jilskän ukaru; Capernaum markan qamaskäna ukaru; ukat yaqha markanakans yatiykäna uka markanakan sinagoganakaparuw sarirïna. Ukanwa Diosan Apnaqäwipat yatiyäna ukat yatichäna. Yatiyäwipxat lupʼikiptʼasaxa, akham sänwa: “Nayax sinagogampina, templompinxa yatichapinïyätwa, kawkhantï taqi judionakax tantachasipki ukhana” sasa (Juan 18:20, MT).

Ukat nayra patak maranakan jakasir cristianonakasa Jesusan apostolanakapas judionakan sinagoganakapan yatichapxirïna. ¿Kunapachas ukan yupaychañax qalltasïna? ¿Jesusan urunakapanxa kunjamänsa? Uk yatxatapxañäni.

Judionakatakix wali wakiskiripunïnwa Judío chachanakax maran kimsa kutis fiestanakapan Jerusalén markan utjkän uka templon tantachasipxirïkchïnsa, sinagoganakanwa Diosarux sapüru yupaychapxirïna, Palestinans jan ukax yaqha markans jakapkchïnxa ukanpun yupaychapxirïna.

¿Kunapachas sinagoganakan yupaychañax qalltasïna? Judionakax 607-537 nayrïr  pach maranakan Babilonian katuntatäpkäna ukhaw sinagoganakan yupaychasiñax qalltawayi sasaw yaqhipanakax sapxi, kunattix Jehová Diosan templopax tʼunjatänwa. Ukat yaqhipasti, Babiloniat kuttʼanxapxäna, Esdras sacerdotex Diosan kamachinakap yatiqapxañapataki ukat amuytʼapxañapatak yatichkäna ukhaw qalltawayi sapxarakiwa (Esdras 7:10; 8:1-8; 10:3).

Qalltanxa, sinagoga uka aruxa “jachʼa tantachäwi” jan ukax “mä tama” sañ munäna. Hebreo Arut Qullan Qillqatanakax griego arur jaqukipaskän uka Septuaginta sat qillqatanxa uk sañ munarakïna. Ukampis tiempompix Diosar yupachañatak tantachasiñ utanakaruw ukham uñtʼasxarakïna. Nayra patak maranakanxa, kawki markanakarutï Jesusax sarirïkäna ukanakanxa mä sinagogax utjapunïnwa. Jachʼa markanakanxa waljaw utjäna, ukat Jerusalén markans ukhamarakïnwa. Ukhamasti, ¿kunjam luratänsa?

Diosar yupaychañataki mä uta Judionakax mä sinagog lurañatakix alto chiqäwjanak thaqhapxirïna ukat mantañ punkux (1)  Jerusalenar uñtatäñapatakiw planonak lurapxirïna. Ukampis awisax janiw ukham lurañjamapunïkänti, ukatwa yaqhippachax mayjtʼayasiñapäna.

Ukat tuktʼayasax mä qhawqha mueblenak uchtʼapxirïna. Kuna wakiskirinakatï ukan utjkäna ukanakatxa maynïrix mä arcänwa (cofre) (2), ukaruw Qullan Qillqatanakat walja rollonak imapxirïna, ukanakaw taqi kunat sipansa wali wakiskirïnxa. Uka cofrex wali suma chiqäwjar imatänwa (3), ukampis yupaychañatakix taqin uñjkañ uskutarakïnwa. Tukuyxasax kawkintï imatäkäna ukharuw imxapxarakirïna.

Arca jakʼanxa, sinagoganakan tantachäwi sarayapkäna ukat invittʼatäpkäna ukanakan qunuñanakapaw (4) tantachasirinakar uñkatat uchatarakïna (Mateo 23:5, 6). Ukat jukʼamp taypjarux mä plataformjamaw utjäna, atrilani ukat arstʼiritakix mä qunuñani (5). Tantachasirinakatakix plataformar muyuntatax qunuñanakax utjarakïnwa (6).

Sinagogax kunjamsa uñjasiñapa ukat kunanakas munasi ukanakxa uka chiqankir tamaw uñjañapäna. Qamirinakas pisinkirinakas sinagogax sum uñjatäñapatakixa, taqiniw chuymapat qullqi churapxirïna. Ukampis ¿tantachäwinakax kunjamas ukanx apasïna?

Yupaychañataki wakichäwi Sinagoganakanxa Diosaruw qʼuchupxirïna, mayisipxirïna, Qullan Qillqatanak liyipxirïna, yatichapxirïna ukat yatiyapxarakirïna. Nayraqtxa tanchasirinakax iyawsäwipat qhanañchtʼañatakix Qullan Qillqatanakat walja chiqanakat apstʼat arunakatwa kutin kutin arsupxirïna, ukanakarux Shema sasaw uñtʼasïna. Kawkir chiqanakatti apsupkäna uka nayrïr arupatwa sut uchapxäna: “Istʼam [Shema] Israel marka: Jiwasan Tatitu Diosasti mä sapakiwa” (Deuteronomio 6:4).

Ukxarusti, Torá siski, Moisesan qillqata, Biblian nayrïr phisqa libronakapat liytʼapxirïna, ukat kuntï liytʼapkäna uka tuqitxa arstʼapxarakirïnwa (Hechos 15:21). Ukatsti, Profetanakan qillqatapat apstʼatanakatwa (Haftarot) liytʼapxirïna, qhanañchtʼapxirïna ukat ukarjam lurañatakiw chʼamañchtʼapxarakirïna.  Awisax yaqha arstʼirinakaruw invittʼapxirïna. Ukaw Lucas 4:16-21 qillqatan amuyasi, ukanxa Jesusax mä sinagogar visittʼir saräna ukhax mä rollo liytʼañapatak churapxäna sasaw qhanañchasi.

Uñjksnas ukham amuytʼañäni. Uka rollonakax janiw jichha tiempon Bibliax utjkistu ukham jaljanakani jiskʼa tʼaqanakanïkänti. Ukatwa Jesusax chʼiqa amparampi rollo janatatañapäna ukat kupi amparampisti kawkïr chiqxay liytʼañ munchïna uk jikxatañkamaw rollthapiñaparakïna. Liytʼxasinxa, kunjamäkänti ukhamarurakiw rollthapxarakïna.

Jila partix hebreo arutwa liytʼapxirïna ukat arameo arururakiw jaqukipasïna. Griego tamanakanxa, Septuaginta sat qillqatatwa liytʼasirakïna.

Jakäwinakapanx wali wakiskiripunïnwa Judionakatakix sinagogax wali askit uñjatänwa. Ukanwa taripapxirïna, markachirinakas aruskiptʼapxirïna ukat jachʼa tantachäwinaksa lurapxarakirïna. Awisax sinagoganakax yaqha utanak taypin lurtʼatänwa jan ukax yaqha yaqha jalanuqatänwa. Manqʼañ salanakani ukat jayat jutirinakarux yaqhippachax ukaruw qurpachtʼasirakirïna.

Niya taqi markanakanwa, sinagoganakanx yatiqañ utax utjarakïna. Akham amuytʼañäni, mä salan phuqaw waynitunakax yatichiripan jachʼa letranakani cerampi uchat tablillar qillqtʼat liyiñ yatiqasipki. Ukham yatiqañ utanak utjatapatwa, nayra judionakax pisinkirinakamppachas suma yatichsutäpxäna ukat Qullan Qillqatanaks sum uñtʼapxäna.

Ukampis sinagogax Diosar yupaychañatakipunïnwa. Ukatwa nayra patak maranakan jakasir cristianonakan tantachäwinakampi judionakan sinagoganakan tantachäwinakapampix niya kikpakipxäna. Cristianonakax Jehová Diosar yupaychañatakiw tantachasipxarakirïna; Diosar mayisipxirïna, qʼuchupxirïna, liyipxirïna ukat Diosan Arupat yatxatapxirïna. Ukampis janiw ukakïkänti. Sinagogansa ukhamarak nayra cristiano tamanakansa, kunanakatï munaski jan ukax wakiski ukanakatakix chuymapat qullq churapxirïna; janiw yupaychäwi pʼiqtʼirinakakix Qullan Qillqatanak liytʼapxirikänti ni jupanakakis yatxatapxirïkänti, jan ukasti taqiniw yatxatapxirïna, irpir chuymaninakaw uka tantachäwinakxa sarayapxirïna.

Jichhürunakanxa, Jehová Diosan Qhanañchirinakapax Jesusat ukat nayra patak maranakan jakasir cristianonakat yatiqasiñatakiw chʼamachtʼasipxi. Tantachasiñ Utan apaski uka tantachäwinakax sinagoganakan apaskäna ukhamarakiw apasi. Qalltatpachax chiqa yatichäwi munirinakax Diosar jakʼachasiñatakipuniw tantachtʼasipxi Jehová Diosan Qhanañchirinakapas uka amtampiw tantachtʼasipxaraki (Santiago 4:8).

[16 jananakan fotopa]

Aka sinagogax nayra patak maranakan Gamala sat markan sinagogax utjkäna uka mä planoparjam lurtʼatawa

[18 janan fotopa]

Sinagoganakan utjkäna uka yatiqañ utanakanxa 6-13 maran wawanakaruw yatichapxirïna