Uwou-egagọ-ode na—Oria nọ Jesu avọ Ilele Riẹ A Jọ Ta Usiuwoma

“Ọ . . . nya Galili kpobi, o wuhrẹ eva uwouegagọ ọ jẹ vuẹ ovuẹ usiuwoma uvie na.”—MATIU 4:23.

IKUIGBE Usiuwoma na i dhesẹ nọ Jesu ọ jẹ hai no uwou-egagọ-ode he. Te evaọ obọ Nazarẹt, ẹwho nọ a jọ yọrọ iẹe whẹro, hayo Kapaniọm, ẹwho nọ ọ rria, hayo ewho gbe iwhre efa nọ o kpohọ evaọ ikpe esa gbe ubro odibọgba riẹ na, uwou-egagọ-ode na ọ jẹ hẹ mae jọ ta usiuwoma je wuhrẹ ahwo kpahe Uvie Ọghẹnẹ. Jesu ọ ta kpahe iruo odibọgba riẹ nọ: “Kẹse kẹse me je wuhrẹ eva uwou-egagọ gbe eva uwou egagọ-ode gbe eria nọ ahwo Ju a re koko họ kpobi.”—Jọn 18:20.

Epọvo na re, ikọ Jesu gbe Ileleikristi ọsosuọ efa a jẹ hae jọ iwou-egagọ-ode ahwo Ju ta usiuwoma. Eme ọ soriẹ nọ ahwo Ju a jẹ rọ gọ evaọ iwou-egagọ-ode? Kọ oghẹrẹ vẹ iwou-egagọ yena e jọ evaọ edẹ Jesu? Joma romatotọ ta kpahe onana.

Oware nọ U Wuzou Gaga Evaọ Uzuazọ Ahwo Ju Emezae ahwo Ju a jẹ hai kpohọ Jerusalẹm isiasa ẹgbukpe kẹ ehaa nọ a jẹ hai ru evaọ etẹmpol ọrẹri nọ e jọ obei. Rekọ iwou-egagọ-ode nọ e jọ ewho sa-sa a jẹ hai jo ru iruẹru egagọ ikẹdẹ kẹdẹ rai, te evaọ ubrotọ Palẹstain hayo eria efa sa-sa nọ ahwo Ju a jẹ rria.

 Kọ oke vẹ a ro mu uwou-egagọ-ode họ ẹjọ gọ? Ahwo jọ a ta inọ onana u muhọ evaọ etoke nọ ahwo Ju a jọ igbo evaọ Babilọn (607-537 B.C.E.), etoke nọ a kporo etẹmpol Jihova kuotọ no. Hayo o sae jọnọ okenọ ahwo Ju a nwani zihe no igbo ze no obọ, nọ Ẹzra ozerẹ na ọ jẹ ta udu họ ahwo na awọ inọ a wuhrẹ re a wo eriariẹ gbe otoriẹ Uzi Ọghẹnẹ.—Ẹzra 7:10; 8:1-8; 10:3.

Evaọ ọsosuọ, ẹme nọ a fa “uwou-egagọ-ode” na u dhesẹ “okokohọ” hayo “ukoko.” Ere a rehọ e riẹ ruiruo evaọ Septuagint na, efafa ẹvẹrẹ Griki orọ Ikereakere Hibru na. Dede na, nọ oke o be nyaharo na, a te mu ẹme na họ ero se uzoma uwou nọ ahwo a re kokohọ kẹ egagọ. Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ C.E., enwenọ ẹwho kpobi nọ Jesu o kpohọ o wo ọvuọ uwou-egagọ-ode riẹ; ikpewho i wo vrẹ ọvo; erọ Jerusalẹm e jọ buobu. Kọ ẹvẹ iwou na e jọ?

Uwou Egagọ nọ O Jọ Kpatiẹ Nọ ahwo Ju a tẹ gwọlọ bọ uwou-egagọ-ode, a rẹ gwọlọ oria nọ u kpehru ziezi jẹ bọe oghẹrẹ nọ o rẹ rọ rehọ ovao (1) rri Jerusalẹm. Dede na, o wọhọ nọ a kru omaa yena kekeke he, keme orọnọ ẹsikpobi o jẹ hae lọhọ re a lele omaa na ha.

Uwou-egagọ-ode o jẹ hae jọ kpatiẹ nọ a tẹ bọe re no, umutho ekwakwa a jẹ hai fihọ iẹe. Dede na, ugogo oware jọ nọ o jẹ hae jariẹ họ okọ-ọvọ (2), hayo etehe nọ a jẹ hai fi okwakwa nọ o mae ghare ahwo na obọ họ—iko erọ Ikereakere Ẹri na. Okenọ a te bi ru iwuhrẹ, a rẹ wọ okọ-ọvọ na lahwe, kẹsena a ve zihe iei kpohọ ubrukpẹ nọ o rẹ jọ (3).

A fi ekpala jọ họ obaro (4) kẹle okọ-ọvọ na nọ e rẹriẹ ovao ku ogbotu na nọ iletu uwou-egagọ-ode gbe ahwo ologbo egagọ na e jẹ hae keria. (Matiu 23:5, 6) Ukpehru-ẹmeọta o jọ enwenọ udevie ọgwa na, onọ u wo akpala-ẹmeọta nọ a rẹ wọ obe fihọ gbe oria ẹkeria kẹ owuhrẹ (5). A ruẹrẹ ekpala ithethe họ ofẹ esa ọgwa na rẹriẹ ovao ku ukpehru-ẹmeọta na nọ ogbotu na ọ rẹ keria (6).

Ukoko nọ o jọ otọ-ẹwho nọ uwou-egagọ-ode o rrọ o jẹ hae rẹrote uwou na. Igho unevaze ahwo na kpobi, te edafe te iyogbere a jẹ hae rọ ruẹrẹ uwou egagọ na. Dede na, oghẹrẹ vẹ a jẹ hai ru iwuhrẹ evaọ iwou-egagọ-ode na?

Egagọ Evaọ Uwou-Egagọ-Ode na Ile-esuọ, olẹ, ese Ikereakere na, gbe ewuhrẹ ogbotu na e jọ ọruẹrẹfihotọ egagọ uwou-egagọ-ode oke yena. Oware nọ a jẹ hai ro muhọ họ, Shema (eme ikere na jọ nọ a gba ekru) nọ a re se uzuzou, onọ o rrọ ọtavia orọwọ ahwo Ju. A rehọ odẹ na no ẹme ọsosuọ ọrọ ikereakere ọsosuọ nọ a jẹ hai se uzuzou na ze: “Gaviezọ [Shema] O Izrẹl, ỌNOWO Ọghẹnẹ mai na ọvuọvo.”—Iziewariẹ 6:4.

Kẹsena a ve se abọjọ Torah, ebe isoi ọsosuọ Ebaibol na nọ Mosis o kere na je ru oria nọ a se na vẹ kẹ ogbotu na. (Iruẹru Ikọ Na 15:21) U te no ere no, a ve se ikere eruẹaro na (haftarahs), fotọ rai je dhesẹ epanọ eme na i ro kiekpahe ogbotu na. Evaọ ẹsejọ, owuhrẹ nọ  o no obọfa ze o re ru abọ ẹme nana, wọhọ epanọ Jesu o ru evaọ uyero nọ a gbiku riẹ fihọ Luk 4:16-21 na.

Dede na, uko-obe nọ a kẹ Jesu se na u wo izou gbe awọ wọhọ Ebaibol oke mai nana ha. Fikiere, ma rẹ sae jọ iroro mai ruẹ Jesu nọ ọ be rọ ẹkpẹlobọ fariẹ uko-obe na jẹ be rọ obọze kpiri ofẹ nọ o rovie no zihe bẹsenọ ọ rọ ruẹ oria nọ ọ gwọlọ. Nọ o sei no, ọ tẹ fare iẹe zihe ruọ epanọ o jọ vẹre.

Ẹsibuobu, ẹvẹrẹ Hibru a jẹ hai ro se isase nana, a vẹ fae fihọ ẹvẹrẹ Aremia. Ikoko nọ e jẹ rehọ Griki ru iwuhrẹ a jẹ hai se no Septuagint na ze, Ikereakere Hibru na nọ a fa fihọ ẹvẹrẹ Griki.

Abọ Ologbo ọrọ Uzuazọ Ikẹdẹ Kẹdẹ Uwou-egagọ-ode na u wuzou evaọ uzuazọ ikẹdẹ kẹdẹ te epanọ, a jẹ hae rọ jọ eva riẹ gbe iwou efa nọ a bọ kugbei ru eware sa-sa nọ i wuzou. Ẹsejọ, a jẹ hae jọ etẹe rọ ahwo guẹdhọ, gba ẹgwae ẹwho, je tube ru ikokohọ nọ a rẹ jọ re emu kugbe evaọ ibriwou emuọriọ nọ a bọ fihọ iẹe. Ẹsejọ, a jẹ hae kuvẹ re ahwo nọ a bi kpohọ erẹ nọ oke u kpo a wezẹ hẹrioke evaọ iwou nọ a bọ kugbe uwou-egagọ-ode na.

Evaọ enwenọ ẹwho kpobi, isukulu e jẹ hae jọ abọjọ ọruẹrẹfihotọ uwou-egagọ-ode na, yọ ẹsibuobu o jẹ hae jọ evaọ uwou ovona. Ma rẹ sae jọ iroro mai ruẹ emaha nọ e vọ ubruwou nọ i bi wuhrẹ epanọ a re ro se ibieme nọ iticha o kere fihọ akpala kpokpoko. Isukulu itieye na i ru nọ ahwo Ju oke anwae a rọ riẹ obe ese, nọ ahwo nọ a kpohọ isukulu efa dede he a rọ riẹ eware buobu evaọ Ikereakere na.

Dede na, ugogo ẹjiroro uwou-egagọ-ode họ re a wo ọruẹrẹfihotọ ẹsikpobi kẹ egagọ. Fikiere, u re gbunu hu inọ omakugbe egagọ orọ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ na i tho erọ uwou-egagọ-ode ahwo Ju na. Ẹjiroro omakugbe orọ Ileleikristi oke yena họ re a rehọ ẹkwoma olẹ avọ ile ujiro gọ Jihova re, se Ẹme riẹ jẹ rehọ iẹe jiroro kugbe. Ithatho na e jọ etẹe kuhọ họ. Evaọ uwou-egagọ-ode na gbe ikoko Ileleikristi ọsosuọ na, azọhọ unevaze a jẹ hae rọ rẹrote araha sa-sa; orọnọ utu isu-egagọ jọ ọvo a kẹ uvẹ nọ a re ro se jẹ ta kpahe Ẹme Ọghẹnẹ hẹ; ezae nọ e kpako ziezi evaọ abọ-ẹzi họ enọ e jẹ hae rẹrote iwuhrẹ na.

Nẹnẹ, Isẹri Jihova a bi lele oriruo nọ Jesu avọ ilele ikpe-udhusoi ọsosuọ riẹ a fihotọ. Iwuhrẹ nọ a be jọ Egwa Uvie rai ru i tho enọ a jẹ hae jọ iwou-egagọ-ode oke anwae na ru evaọ abọjọ. Maero, ugogo ẹjiroro ọvona nọ ahwo nọ i you uzẹme a wo no anwae ze na Isẹri na a bi ro koko oma họ—re a “bigba Ọghẹnẹ.”—Jemis 4:8.

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 16, 17]

Omaa uwou-egagọ-ode ẹwho Gamla evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ a rri rọ drọ uwoho nana

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 18]

A jẹ hae jọ isukulu nọ e jọ iwou-egagọ-ode na wuhrẹ emezae nọ e rrọ umuo ikpe 6 rite 13