Esambilu i Fulu Kina Yesu ye Alongoki Andi Balongelanga

“O Yesu wele azieta Ngalili yawonso, wele alonginge muna masambilu mau, yo samunwinang’e nsangu zambote za kintinu.”​—⁠MATAI 4:⁠23.

NKUMBU miayingi e Nsangu Zambote ziyikanga Yesu mun’esambilu. Nanga muna Nazarete kasansukila yovo muna Kafanau yayikilwa vo i mbanza kazingilanga, yovo mu mbanza ye mpata-vata kayendanga ekolo kasalanga e salu kiandi kia umbangi muna mvu ntatu ye ndambu. Yesu wakitula esambilu se fulu kia longela oma ma Kintinu kia Nzambi. Kieleka, vava kasungamena salu kiandi Yesu wavova vo: “Yakwaminin’o longela muna masambilu, yo muna tempelo, muna mulungwa Ayuda awonsono.”​—⁠Yoane 18:⁠20.

Diau adimosi mpe bavanga antumwa za Yesu y’Akristu a tandu kiantete, nkumbu miayingi balongelanga muna masambilu m’Ayuda. Ozevo, aweyi Ayuda bayiza sambilanga muna masambilu? Muna lumbu ya Yesu, masambilu nkia mpila nzo zakala? Yambula twatoma fimpa e diambu diadi.

Diambu Diamfunu Muna Zingu kia Ayuda Nkumbu ntatu muna mvu, akala Ayuda bayendanga kuna Yerusaleme ku nkinzi wavangamanga muna tempelo yavauka.  Kansi e nsambil’au ya lumbu ke lumbu mu masambilu yavangilwanga, kana ana bazingilanga kuna Palestina yovo aya bakala mu zunga yakaka ya esi Yuda yakala kuna mbazi a Palestina.

Nkia ntangwa diayantika sadilwa esambilu? Akaka bekwikilanga vo mu mvu wa (607-537 V.T.K.) diayantika sadilwa vava Ayuda bakala mu kinkole kuna Babele, ekolo tempelo a Yave yafwaswa. Akaka mpe bekwikilanga vo nanga diayantika sadilwa vava Ayuda batuka muna kinkole vava Ezera wa nganga kavovesa nkangu andi bavwa o zayi ye umbakuzi wa Nsiku mia Nzambi.​—⁠Ezera 7:10; 8:​1-8; 10:⁠3.

E mvovo “esambilu” una ye nsasa vo “lukutakanu” yovo “nkutakani.” Wasadilwa ye nsasa yayi muna Septuaginta, i sia vo nsekola ya Kingerekia ya Sono ya Kiyibere. I bosi e mvovo wau wasadilwanga mpe mu yika nzo ina nkangu bakutakananga mu sambila. Muna tandu kiantete, mbanza zawonso kayendanga o Yesu mwakala y’esambilu; muna mbanza zakaka ye muna Yerusaleme mwakala mpe ye masambilu mayingi. Nkia mpila nzo zakala?

Nzo Yamfunu Muna Sambila Muna tung’esambilu, Ayuda fulu kiazanguka bavavanga kimana e mwelo wa kotela (1) watala kuna kwakala Yerusaleme. Kansi ke ntangwa zawonso ko bavanganga wo.

Vava kiafokokanga e salu kia tunga, esambilu diamfunu kikilu diakala, ke diakala ye lekwa yayingi ko muna kati. Kansi muna kati mwakala mpe ye nkele (2) yovo fulu kia lundilwanga lekwa yantalu, nze nkanda mia Sono Yavauka. Vava lukutakanu lwavangamanga, e nkele yavaikiswanga i bosi yavutulwanga vana fulu yalundilwanga (3).

Vana ndambu a nkele vakala ye kunda yantete (4) kavwandanga e nlongi ona walonganga mun’esambilu ye nzenza zakaka. (Matai 23:​5, 6) Vana kati vakala mpe y’evovelo ye kunda kia nlongi (5). Vana ntwala evovelo vakala mpe ye nlonga ntatu mia kunda ya nkutakani (6).

Nkumbu miayingi esambilu diasadilwangwa yo lungwa-lungwa kwa esi nkutakani yalungananga mo. Tukau twamvevo bavananga amvwama ye asukami mpe twasadisanga mu lunga-lunga esambilu yo vangulula dio. E tukutakanu mun’esambilu aweyi twavangamenanga?

Nsambila Mun’esambilu Muna tukutakanu twavangamenanga mun’esambilu nkangu wakembelelanga Nzambi muna nkunga, sambu, tanga e Sono, longa yo samuna e nsangu zambote. E nkutakani yayantikanga lukutakanu muna vovolola e mvovo miasonganga lukwikilu lw’Ayuda. E mvovo miami miabongelwa mu mvovo wantete wa sono kiantete bavovololanga: “Wa, e Isaele, o Yave wa Nzambi eto i Yave mosi.”​—⁠Nsiku 6:⁠4.

I bosi, kiatangwa yo songa nkanda tanu miantete mia Nkand’a Nzambi kasoneka Mose. (Mavangu 15:​21) I bosi kiatangwanga diaka lusansu lwa angunza (haftarahs) yo sasila lo. Ezak’e ntangwa, mpovi za nzenza bavovanga malongi makaka, nze una Yesu kavanga muna lusansu lwasonama muna Luka 4:​16-21.

 Kieleka, o nkanda kavewa Yesu muna lukutakanu ke wakayaneswa mu kapu ye tini ko nze una wina o Nkand’a Nzambi tutanganga o unu. Ozevo, tulenda yindula una Yesu kayalumwinanga o nkanda ye koko kwa lumonso ekolo kaziulanga wo kuna koko kwandi kwalunene yavana kasolola e sono kavavanga. Kuna mfoko a ntangilu, o nkanda wavutukilwa diaka tangwa tuka kuna lubantiku.

Nkumbu miayingi, e nkanda miatangwanga muna ndinga Kiyibere miasonamena yo sekolwa muna ndinga Aramaico. E nkutakani zavovanga e ndinga Kingerekia, Septuaginta batanganga.

Mambu Bavanganga Lumbu Yawonso E diambu diamfunu bavanganga Ayuda lumbu yawonso i kwenda kun’esambilu, vana ndambu esambilu vatungwa mpe nzo zakaka zasadilwanga salu ya mpila mu mpila. Ezak’e ntangwa, e nzo zazi zasadilwanga muna mambu ma mfundu, o nkangu mpe bavangilanga mo tukutakanu twau, zasadilwanga mpe se nzo za dila. A nzenza mpe balekeswanga muna nzo zazi zatungwa vana ndambu esambilu.

Konso mbanza yakala mpe ye sikola mun’esambilu. Tulenda yindula wan’a sikola muna kalasi belongokanga tanga e sono ina nlongi kasonekene vana babu. E sikola zazi mfunu kikilu zakala, kadi zalonganga Ayuda o tanga yo sadisa mpe o nkangu mu zaya e sono ya Nkand’a Nzambi.

Kansi, esambilu diatungwa y’ekani dia nungununa e nsambila. Ke diasivi ko vo e tukutakanu tw’Akristu muna tandu kiantete betela twakala ye twa Ayuda mun’esambilu. O tukutakanu tw’Akristu, twakala y’ekani dia sambila Yave muna sambu, yimbila nkunga mia lusanisinu, tanga yo fimpa Nkand’a Nzambi. Ke bavanganga kaka mambu mama ko. Nkangu bavananga tukau twamvevo muna lungisa mambu mavuwanga o mfunu; akaka mpe bakala y’elau dia tanga yo fimpa Nkand’a Nzambi; e kiyekwa kiaki ke kiavewanga kaka kwa buka kia anganga ko; ambuta zamakala yau bavitang’o ntu muna kubika yo fila tukutakanu.

O unu, Mbangi za Yave besianga ngolo za landa mbandu kasisa Yesu ye alandi andi a tandu kiantete. E tukutakanu twau mun’Eseka dia Kintinu twafwanana ye tuna twavangamenanga mun’esambilu. Vana ntandu, Mbangi za Yave bekutakananga y’ekani dia ‘finama Nzambi’ nze una bavanganga awana bazolanga e ludi muna tandu kiantete.​—⁠Yakobo 4:⁠8.

[Foto ina muna lukaya lwa 16]

E mpwa y’esambilu diadi yafwanana y’esambilu diakala kuna Gamla muna tandu kiantete

[Foto ina muna lukaya lwa 18]

E sikola z’esambilu zalonganga wana makala bakala ye kimbuta kia mvu 6 yakuna mvu 13