Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Yesu niAtumbanji Twindi Adiña naKushimwina—Musinagogi

Yesu niAtumbanji Twindi Adiña naKushimwina—Musinagogi

Yesu niAtumbanji Twindi Adiña naKushimwina—Musinagogi

‘Yesu hakwendujola mwahita Ñaliliya yejima nakuyilejaleja mumashikolawu [masinagogi], nikushimuna nsañu yawanta yayiwahi.’—MATEWU 4:23.

MUNYIKANDA yaNsañu Yayiwahi kakavulu yahoshaña nawu Yesu wadiña nakuya mumasinagogi. Hela chakwila wadiña muNazareta, musumba wakulililiyi, hela kuKaperinawu, hela munyisumba yikwawu ninyikala yahempwiliyi hampinji yakalakeleñayi mudimu wakushimwina hadi yaaka yisatu nachikunku, Yesu wavulileña kushimwina nikutañisha haWanta waNzambi musinagogi. Nawa hakutoñojoka hamudimu windi wakoñeliyi, Yesu wahosheli nindi: “Nayilejelaña mafuku ejima mumashikola [masinagogi] nimutembeli mwapompelaña aYudeya ejima.”—Yowanu 18:20.

Chochimu, apostolu aYesu niakwaKristu akusambila kakavulu adiña nakutañisha mumasinagogi awaYudeya. Indi aYudeya atachikili ñahi kudifuukwila mumasinagogi? Indi mumpinji yaYesu awa matala akudifukwilamu amwekeneña ñahi? Tushinshikenu chiyadiña nakumwekana.

Iluña Dadiña Dalema Nankashi muChihandilu chawaYudeya Kapampa kasatu muchaaka, aYudeya awamayala ayileña kuYerusalema kuchawija chadiña nakwikala hatembeli yajila. Ilaña mpinji yejima adiña nakudifukula musinagogi yamwiluña dawu, hela chakwila ashakamineña muFwilistinu hela mwiluña dimu dawaYudeya dadiña kwakulehi naFwilistinu.

Mpinjinyi yatachikili kuzatishawu sinagogi? Amakwawu akuhwelela nawu atachikili kuyizatisha hampinji yayiluwu aYudeya muwunkoli muBabiloni (607-537 B.C.E.), dikwila nawu hampinji yahumwinuwu tembeli yaYehova. Hela atachikili kuyizatisha chelili aYudeya afumi muwunkoli, hampinji yakonkomweneniyi kapristu Ezera antu jindi kwiluka chikupu Nshimbi jaNzambi.—Ezera 7:10; 8:1-8; 10:3.

Dichi izu ‘dasinagogi’ dadiña nakulumbulula “kupompa” hela “chipompelu.” Adiña nakudizatisha muniyi njila muSeptuagint, izu dachiGriki dabalumunawu muNyikanda yachiHeberu. Chimwahitili mpinji, idi izu dalumbulwileña itala mwadiña nakudifukwilawu antu. Muyaaka yakusambila  C.E., kwakwihi tuhu namusumba wejima wahempwiliyi Yesu, mwadiña sinagogi; nimunyikala yayivulu yamuYerusalema mwadiña masinagogi amavulu. Indi awa matala amwekeneña ñahi?

Itala Dadiwahi Mwakudifukwila Hampinji yafuukwileñawu kutuña sinagogi, aYudeya akeñeleña iluña dazanduka nikufuukula chiwahi chakutuña itala kulonda chisu (1) chitalishili kuYerusalema. Hela chochu, nloñeshelu yeniyi yamwekeni neyi yayiwahi nankashi, ilaña hiyazatikileña kwesekeja nakufuukula kwawuku.

Sinagogi chamanishawu kuyituña, yamwekeneña yamweseka, yuma yamwitala yadiña yantesha. Hela chochu, chimbañu dichuma chavulileña kwikala musinagogi, (2), hela mwakusweka chuma chasweja kulema chamuchituñilu, dikwila nawu nyivuñilu yaNyikanda Yajila. Hampinji yakupompa, chimbañu achileteleña nakuchitula kumbidi, kulonda kuchifuntisha mukapeka mwachiswekeleñawu chakumishawu (3).

Kukamwihi nachimbañu kwadiña matanda akumbidi atalishili kuchipompelu (4) hashakamineña anlomboli amusinagogi nienyi ejima alema. (Matewu 23:5, 6) Kukamwihi nahakachi ketala dihatuñililuwu chinañamu hadiña kameña nichitwamu chanhoshi (5). Kutubadi tusatu kwadiña yitwamu yayilehi yatalishili kuchinañamu hashakamineñawu antu (6).

Kakavulu, sinagogi ayizatishileña nikuyakamena kudi antu amuchipompelu. Yawana yahanineñawu antu ejima mukudikeñela, aheta hela atuzweñi, ayizatishileña hakuhemba itala chachiwahi. Indi kupompa musinagogi kwadiña ñahi?

Kudifukula muSinagogi Progiramu yakudifukula musinagogi yabombelelumu kwimba tumina twakuhameka, kulomba, kutaña Nsona yamuBayibolu, hamu tuhu nikutañisha nakushimwina. Antu amuchipompelu atachikileña kutena ijina daShema, chuma chakeñekeleña kudi aYudeya hakumwekesha chikuhwelelu chawu. Chipompelu chadiña nejina dakufuma kwizu dashindamena hamazu akutachika adi mumukanda wunatenuwu: “Tiyenu, [Shema] enu aIsarela; Yehova Nzambi yetu hiYehova wumu hohu.”—Kuhituluka 6:4.

Kuhiñahu, kwadiña kutaña nikulumbulula Torah, nyikanda yatachi yitanu yamuBayibolu, yasonekeluwu kudi Mosi. (Yililu 15:21) Cheñi, adiña nakutaña kuhitila mukuzatisha mazu antesha asonekeluwu kudi atuprofwetu (haftarahs) nawa adiña nakulumbulula nikuzatisha yina nsañu. Mpinji yikwawu, anhoshi enyi diwu adiña nakutañisha iyi mbadi yaprogiramu, neyi cheliliyi Yesu mpinji yimu yalumbululawu hamukanda waLuka 4:16-21.

Hela chochu, muvuñilu wamwinkeluwu Yesu hakupompa hiwadiña natupetulu nimavasi neyi chidi Bayibolu yitunakuzatisha makonuku. Dichi tunateli kumufwikija Yesu nakuvuñulula muvuñilu nachikasa chidi chachimunswa iku nakuvuña nachikasa chindi chachidilu sampu nawani nsañu yinakukeñayi. Hanyima yakutaña, adiña nakuhitulukamu cheñi.

Kakavulu iyi nsañu yadiña muchiHeberu nawa ayibalumwini muchiAramaic. Muchipompelu chahosheleña idimi dachiGriki, adiña nakuzatisha mukanda waSeptuagint.

Sinagogi Yadiña Yalema muChihandilu Chawu Sinagogi yadiña yalema nankashi muchihandilu chawaYudeya, kushilahu nimatala atuñiluwu kwiluña dimu hela tupeka twadiña mwitala dodimu, adiña nakuyizatisha munjila jamboka-mboka. Mpinji jikwawu adiña nakusompelamu nyiloña, nawa antu amuchituñilu adiña nakubulakenamu, nikukuñuluka hamu nakudya. Mpinji yikwawu akakwenda ayinkeleña tupeka twakukamamu momuna musinagogi.

Kwakwihi namusumba wudi wejima, kakavulu mwitala dodimu damusinagogi mwadiña shikola. Tunateli kufwikija mukapeka munenzali anyana ashikola anakudiza kutaña nsona jamaneni jakusoneka habodi yapapalala yansela kudi ntañishi. Mashikola amuchidawa adiña alema muloña aleñeleli munza wawaYudeya wakushankulu kwikala wataña, niantu akehelamu adiña eluka jiNsona.

Hela chochu, mudimu waweni watuñililuwu sinagogi, wadiña wakudifukwilamu mpinji yejima. Dichi, hitunateli kuhayamaku, hakwiluka netu kupompa kwawakwaKristu amuyaaka nkulakaji yatachi kwadifwanini nakupompa kwawaYudeya kwapompeleleñawu mumasinagogi. Hakupompa kwawakwaKristu, mudimu waweni wadiña wakudifukula kudi Yehova kuhitila mukulomba, mutumina twakushimeka, kutaña nikuhanjeka Hezu daNzambi. Kwadiña yuma yikwawu yadifwana. Munawa maluña ejima akudifukwilamu, yawana yahanineñawu mukudikeñela ayizatishileña hakwakamena yuma yakeñekeleña; hela tuhu mudimu wakutaña nikuhanjeka Hezu daNzambi hiwadiña hohu wawakulumpi jansakililuku; mumaluña ejima akudifukwilamu, kupompa akuloñesheleña nikukwilombola kudi amayala atondeluwu.

A Yinsahu jaYehova makonu afwilaña kwimbujola chakutalilahu chaYesu nichawatumbanji twindi amuyaaka nkulakaji yakusambila. Kupompa kwawu kwamuMatala aWanta kwadifwana nakupompa kwakushankulu kwapompeleleñawu mumasinagogi. Chabadika nankashi, aYinsahu apompaña nachikonkwanyi chochimu chekala nawantu akeñaña chalala ‘chakukundama kwakwihi naNzambi.’—Yakoba 4:8.

[Mwevulu wudi hefu 16]

Iku kutuñulula kwashindameneni hakufuukula kwasinagogi yamuyaaka nkulakaji yakusambila yaGamla

[Mwevulu wudi hefu 18]

Mumashikola amusinagogi atañishileña nyana yawamayala kufuma hayaaka 6 nakushika ku 13