Sunagogi Kama Yesu kod Jopuonjrene Nolendoe

“Yesu ne wuotho e Galili duto, kopuonjo e sunagokegi, kendo koyalo Wach Maber mar pinyruoth.”​​—⁠MATHAYO 4:⁠23.

KUONDE mang’eny e buge mag Injili, iwuoyo kuom Yesu ka en e sunagogi. Kuom higini adek gi nus ma Yesu ne nie pinyka, kinde mang’eny noyiero lando wach Pinyruodh Nyasaye e sunagogi, obed ni en Nazareth dala ma ne oponie, Kapernaum dala ma bang’e nodakie, kata e taonde gi gwenge mopogore opogore ma nolendoe. Bang’e ka Yesu wuoyo kuom tije mar lendo, nowacho kama: “Ndalo duto napuonjo e sunagogi, kendo e Hekalu, ka ma jo Yahudi duto chokoree.”​​—⁠Johana 18:20.

Kamano bende, joote mag Yesu kaachiel gi Jokristo moko mokwongo ne thoro puonjo e sunagoke mag Jo-Yahudi. Kata kamano, ere kaka Jo-Yahudi nochako lamo e sunagoke? Kendo udi mag lamogo ne chalo nade e ndalo ma Yesu ne nie pinyka? Weuru wanon-gi.

Ne En Gima Duong’ e Ngima Jo-Yahudi Chwo ma Jo-Yahudi ne dhi Jerusalem didek e higa e nyasi ma ne itimo e hekalu maler ma ne yudore kuno. Kata kamano, sunagoke ma ne nitie kuonde ma ne gidakie ne konyo ahinya e lamo mapile, sunagokego ne  yudore Palestina kata e thoth pinje ma ne nie bwo loch Jo-Yahudi.

Nochak tiyo gi sunagokego karang’o? Jomoko paro ni nochak tiyo kodgi e kinde ma ne oter Jo-Yahudi e twech Babulon (607-537 Ka Ndalowa Podi [K.N.P.] ), e kinde ma nokethie hekalu mar Jehova. Kata nyalo bedo ni nochak tiyo kodgi mapiyo bang’ Jo-Yahudi a e twech, kane Ezra jadolo jiwo ji mondo oyud ng’eyo makare kendo giwinj maler tiend Chike Nyasaye.​​—⁠Ezra 7:⁠10; 8:⁠1-8; 10:3.

Mokwongo, wach mar “sunagogi” nochung’ne “chokruok” kata “kanyakla.” Wachno notigo kamano e Septuagint, tiende ni Ndiko mag Dho-Hibrania molok e Dho-Grik. Kata kamano, bang’ kinde, wachno ne itiyogo kiwuoyo kuom ot ma ne ji chokore ka gilamo. E kinde Jokristo mokwongo, chiegni ni taonde duto ma Yesu nodhiye ne nigi sunagogi; dala maduong’ ne nigi sunagoke mokalo achiel; to dala mar Jerusalem ne ni kodgi mang’eny ahinya. Sunagogeko ne chalo nade?

Od Lamo Mowinjore Kane Jo-Yahudi dwaro gero sunagogi, ne gimanyo kama oting’ore malo mondo dhoode (1) ochom Jerusalem. Nenore ni chike kaka mago ne inyalo lok nikech ne ok nyal luwgi e gedo moko.

Kane otiek gero sunagogi, kinde mang’eny nobedo ot maok olichore ahinya, kendo gik ma ne nie iye ne tin. Kata kamano, gima ne duong’ ahinya ne en ark (2), kata sanduk ma ne itiyogo e kano gik ma ne oganda ogeno ahinya, ma ne gin buge modol mag Ndiko Maler. Kane itimo chokruoge, ne iketo ark kar chokruok, kendo bang’ chokruok ne iduoke e ot ma norit maber (3).

Ne nitie kombe moket nyime but ark komanyo jowinjo (4) kendo joma ne tayo weche mag sunagogi kaachiel gi wendo moro amora modhial ema ne bet e kombego. (Mathayo 23:⁠5, 6) Ne nitie ndiri moting’ore kaachiel gi kom mar jagol twak machiegni gi dier ot tir (5). Kombe mag jowinjo ne yudore e nyim ndiri kaachiel gi bethene (6).

Kanyakla ema ne golo chiwo makonyo e sunagogi. Chiwo ma ne ji duto golo, jomwandu gi joma odhier, ne konyo e loso kuonde mokethore e od romono. Kata kamano, ere kaka ne itimo chokruoge e sunagogi?

Lamo e Sunagogi Lamo e sunagogi noriwo wero wende mag pak, lemo, somo Ndiko, kaachiel gi puonjo. Kanyakla ne chako chokruok ka ginwoyo Shema, weche ma Jo-Yahudi ne nyisogo yie margi. Ne gigolo nying mar Shema e wach mokwongo mar ndiko ma ne ikwongo nwo: “Winji [Shema], yaye Israel: Jehova Nyasachwa en Jehova achiel.”​​—⁠Rapar mar Chik 6:4.

Bang’ mano, ne isomo kendo lero Torah, ma gin buge abich mokwongo mag Muma, buge ma Musa nondiko. (Tich Joote 15:21) Bang’ somo bugego, ne isomo weche moko moyier e buge jonabi (haftarahs), kae to ilerogi kendo inyiso kaka inyalo ti gi wechego. Ne nitie kinde ma jogol twak molimogi ne timo migawo mogikno, mana kaka kinde moro Yesu notimo kaluwore gi Luka 4:⁠16-​21.

 Kuom adier, buk modol ma ne omi Yesu e chokruogno ne onge gi sula kod kare matindo kaka Muma mitiyogo e kindegi. Omiyo wanyalo temo paro kaka Yesu nomako buk midolono gi lwete koracham koyare gi lwete korachwich nyaka noyudo ndiko ma nomanyo. Bang’ tieko somo, ne idolo bugno.

Ng’enyne, bugego ne yudore e dho Hibrania ma ne okwong ndikogie kendo ne ilokogi e dho Aramaik. Kanyakla ma ne wacho dho Grik ne tiyo gi Septuagint.

Sunagogi ne en Gima Duong’ e Ngimagi Mapile Sunagogi ne en gima duong’ ahinya e ngima Jo-Yahudi, sunagogi kaachiel gi udi ma noger komakre kode ne itiyogo e yore mopogore opogore. Ne nitie seche ma udigo ne inyalo tigo kaka kar ng’ado bura, kama ne ji chokore kata mitimoe chokruoge madongo ma ji ne nyalo chiemoe. Kinde moko jowuoth bende ne nindo e udi ma nomakore gi sunagogi.

Chiegni ni taon ka taon, ne nitie skul e sunagogi, kinde mang’eny skundno ne en achiel kuom udi momakore gi sunagogi. Wanyalo temo paro ot mopong’ gi nyithindo mapuonjore somo nyukta madongo ma japuonj ondikonegi. Skunde ma kamago ema nomiyo oganda Jo-Yahudi obedo joma osomo, kata ji ajia e ogandano ne ong’eyo somo Ndiko.

Kata kamano, gima duong’ ahinya ma ne itimo e sunagogi ne en lamo mapile. Omiyo ok en gima kawowa gi wuoro ni chokruoge mag Jokristo mokwongo ne chalo gi chokruoge ma Jo-Yahudi ne timo e sunagoke. E chokruoge mag Jokristo bende, ne gilamo Jehova e yor lemo, wero wende mag pak, kaachiel gi somo kendo wuoyoe Wach Nyasaye. Nitie gik mang’eny ma ne itimo machal. Kuonde mag lamogo duto, chiwo ema nitiyogo e chopo dwaro mopogore opogore; ok jotend din kende ema ne nigi migawo mar somo kod wuoyoe Wach Nyasaye; kuondego duto chokruok ne ichano kendo itayo gi jodongo ma noketi.

Joneno mag Jehova e kindegi timo matek mondo giluw ranyisi ma Yesu kod jolupne mokwongo noketo. Omiyo, e chokruogegi ma gitimo e Od Romo nitie gik mitimo machal gi ma ne itimo e chokruoge e sunagoke machon. E wi mago, Joneno bende chokore ka gin gi gimoro achiel ma gidwaro chopo mana kaka jogo mohero adiera osebedo katimo, ma en, ‘sudo machiegni gi Nyasaye.’​​—⁠Jakobo 4:⁠8.

[Picha manie ite mar 16, 17]

Odni nochak oger kaluwore gi goro mar Sunagogi ma ne ni Gamla e kinde Jokristo mokwongo

[Picha manie ite mar 18]

Skunde mag sunagoke ne puonjo yawuowi ma johigini 6 nyaka 13