Sinagoge​—Moo Jesu le Barutiwa ba Gagwe ba Dirilego Boboledi

“Ke moka a sepela le Galilea ka moka ga yona, a ruta disinagogeng tša bona a bolela ditaba tše dibotse tša mmušo.”—MATEO 4:23.

NAKO le nako ka pegong ya Ebangedi, re hwetša Jesu a le ka sinagogeng. Go sa šetšwe gore o be a le Natsaretha, motsana wo a godišeditšwego go wona, goba a le Kaperenaume, motse woo o ilego wa fetoga gagabo, goba a le metseng le metsaneng le ge e le efe yeo a ilego a e etela nakong ya nywaga e meraro le seripa yeo ka yona a bego a swaregile ka bodiredi, Jesu gantši o be a kgetha sinagoge e le lefelo la go dira boboledi le go ruta ka Mmušo wa Modimo. Ge e le gabotse, ge a be a bolela ka bodiredi bja gagwe bja nakong e fetilego, Jesu o itše: “Ke rutile ka mehla sinagogeng le tempeleng moo Bajuda ka moka ba phuthegelago gona.”—Johane 18:20.

Ka mo go swanago, baapostola ba Jesu le Bakriste ba bangwe ba peleng gantši ba be ba ruta disinagogeng tša Bajuda. Lega go le bjalo, go tlile bjang gore Bajuda ba rapele ka disinagogeng? Le gona, nywako yeo ya borapedi e be e le bjang morago kua mehleng ya Jesu? Anke re seka-sekeng taba ye.

Karolo e Kgolo ya Bophelo bja Bajuda Gararo ka ngwaga, banna ba Bajuda ba be ba tšea leeto la go ya Jerusalema bakeng sa menyanya yeo e swarelwago tempeleng e kgethwa. Eupša bakeng sa borapedi bja bona bja ka mehla, ba be ba e-ya sinagogeng, go sa šetšwe gore ba  be ba dula Palestina goba go e nngwe ya dikoloni tše dintši tša Bajuda tšeo di bego di hlomilwe ka ntle ga Palestina.

Sinagoge e thomile go dirišwa neng? Ba bangwe ba dumela gore e thomile go dirišwa nakong ya ge Bajuda ba le bothopša Babilona (607-537 B.C.E.), nakong ya ge tempele ya Jehofa e be e phušotšwe. Goba e ka no ba e le kapejana ka morago ga ge Bajuda ba boile bothopša, ge Esera wa moperisita a be a kgothaletša batho ba gabo go hwetša tsebo e oketšegilego le kwešišo ya Molao wa Modimo.—Esera 7:10; 8:1-8; 10:3.

Mathomong, lentšu “sinagoge” le be le fo ba le bolela gore “kopano” goba “phuthego.” Le dirišitšwe ka tsela yeo ka go Septuagint, e lego phetolelo ya Segerika ya Mangwalo a Seheberu. Lega go le bjalo, ge nako e dutše e e-ya lentšu leo le ile la feleletša le šupa moago woo batho ba kopanelago go wona bakeng sa borapedi. Lekgolong la pele la nywaga C.E., mo e ka bago motse o mongwe le o mongwe wo Jesu a o etetšego o be o e-na le sinagoge; metse e megolo e be e e-na le tše mmalwa; Jerusalema e be e e-na le tše dintši. Meago yeo e be e le e bjang?

Ntlo e sa Bitšego Kudu ya Borapedi Ge ba rulaganya go aga sinagoge, Bajuda ka kakaretšo ba be ba nyaka lefelo leo le lego godimo gomme ba rulaganye gore mojako wa moago (1) o lebane le Jerusalema. Lega go le bjalo, go bonagala ditekanyetšo tšeo di be di feto-fetošwa le maemo ka gobane go be go sa kgonege gore di latelwe ka mehla.

Ge e be e feditšwe, sinagoge gantši e be e bonagala e sa bitše kudu gomme diphahlo e se tše dintši. Lega go le bjalo, karolo e bohlokwa kudu e be e le areka (2) goba lepokisi la go rwala dilo tše di tšeelwago godimo kudu tša setšhaba—mangwalo a go phuthwa a Mangwalo a Makgethwa. Ge go be go swarwa diboka, areka e nyenyane e be e bewa lefelong la yona, gomme ka morago e bušetšwa ka phapošing e bolokegilego (3).

Kgaufsi le areka, go lebana le phuthego go be go e-na le ditulo tša ka pele tše nne (4) bakeng sa bahlankedi ba ba okamelago ba sinagoge le baeng le ge e le bafe ba bohlokwa-hlokwa. (Mateo 23:5, 6) Kgaufsi le bogare bja holo go be go e-na le sethala se se nago le sehlomo le setulo bakeng sa seboledi (5). Go lebana le sethala ka mahlakoreng a mararo go be go e-na le dipanka bakeng sa phuthego (6).

Gantši, sinagoge e be e dirišwa le go thekgwa ke phuthego ya lefelong leo. Meneelo ya boithatelo ya bohle, bahumi le badiidi ka mo go swanago, e be e dira gore moago o dule o hlokometšwe le go lokišwa gabotse. Lega go le bjalo, diboka tša ka sinagogeng di be di le bjang?

Borapedi Sinagogeng Lenaneo la borapedi sinagogeng le be le akaretša tumišo, thapelo, go balwa ga Lengwalo, gotee le go ruta le boboledi. Phuthego e be e thoma ka go bolela Shema, e lego boipobolo bja tumelo bja Bajuda. Bo hweditše leina leo lentšung la mathomo la lengwalo la mathomo leo le bolelwago: “Theetša [Shema], Isiraele! Morêna Modimo wa rena ké Morêna à nnoši.”—Doiteronomio 6:4.

Se se latelago, go be go balwa le go hlathollwa Torah, e lego dipuku tša mathomo tše hlano tša Beibele, tšeo di bego di ngwadilwe ke Moše. (Ditiro 15:21) Go be go latela mmalo o mongwe, go dirišwa ditsopolo tše tšwago mangwalong a baporofeta (haftarahs) gomme di hlathollwa le go dirišwa. Ka dinako tše dingwe, diboledi tša baeti di be di swara karolo ye ya lenaneo, bjalo ka ge Jesu a dirile lebakeng leo le hlaloswago go Luka 4:16-21.

 Go ba gona, lengwalo la go phuthwa leo Jesu a ilego a le newa sebokeng seo le be le se la swawa ka dikgaolo le ditemana go swana le Dibeibele tša rena tša mehleng yeno. Ka gona re ka bona Jesu ka leihlo la kgopolo a phutholla lengwalo la go phuthwa ka letsogo la gagwe la le letshadi ge a dutše a le phutha ka le letona go ba go fihlela a hwetša karolo yeo a bego a e nyaka. Ge a fetša go bala lengwalo leo la go phuthwa, le ile la phuthwa go swana le mathomong.

Gantši kudu, mmalo wo o be o dirwa ka Seheberu sa mathomo gomme se fetolelwa go Searama. Diphuthegong tšeo go tšona go bolelwago Segerika, go be go dirišwa Septuagint.

Karolo e Kgolo Kudu ya Bophelo bja Letšatši le Letšatši Sinagoge e be e karolo e kgolo kudu ya bophelo bja Bajuda bja letšatši le letšatši moo e lego gore yona, gotee le meago e mengwe yeo e bego e kgomagane le yona goba e bego e le sehlopheng se tee sa meago, e be e dirišetšwa le merero e mengwe. Ka dinako tše dingwe go be go sekwa ka go yona, e bile go swarelwa le diboka tša setšhaba gotee le dikopano tšeo go solelwago dijo ka diphapošing tša go jela tšeo di kgomaganego le yona. Ka dinako tše dingwe baeti ba be ba amogelwa ka diphapošing tša go robala tšeo di lego meagong ya sinagoge.

Mo e ka bago motseng o mongwe le o mongwe, sinagoge gape e be e e-na le sekolo, gantši se be se le moagong o swanago. Re ka akanya ka phapoši e tletšego barutwana ba banyenyane ba ithuta go bala ditlhaka tše dikoto tšeo morutiši a di ngwadilego letlapeng la go ngwalela. Dikolo tše bjalo ke tšona tšeo di dirilego gore Bajuda ba bogologolo ba rutege, gaešita le gore batho ba tlwaelegilego ba tlwaelane le Mangwalo.

Lega go le bjalo, morero o mogolo wa sinagoge e be e le go ba lefelo la borapedi bja ka mehla. Ka gona, ga go makatše gore diboka tša Bakriste ba lekgolong la pele la nywaga di be di swana ka dilo tše dintši le diboka tša Bajuda tša ka sinagogeng. Ka dibokeng tša Bokriste, morero e be e sa dutše e le o swanago wa borapedi, ka go rapela Jehofa, ka go opela tumišo gotee le go bala le go ahla-ahla Lentšu la Modimo. Diboka di be di sa swane ka dilo tšeo feela. Mafelong ao a mabedi a borapedi, dinyakwa le ditshenyagalelo tše fapa-fapanego di be di dirwa ka meneelo ya boithatelo; dibokeng tšeo tokelo ya go bala le go ahla-ahla Lentšu la Modimo e be e se ya baruti feela; maemong ka bobedi, diboka di be di rulaganywa le go laolwa ke banna ba bagolo bao ba nago le boikarabelo.

Dihlatse tša Jehofa lehono di katanela go kgomarela mohlala woo o beilwego ke Jesu le balatedi ba gagwe ba lekgolong la pele la nywaga. Diboka tša tšona tšeo di swarelwago ka Holong ya Mmušo di na le dikarolo tšeo di swanago ka tšona le diboka tšeo tša bogologolo tša ka sinagogeng. Godimo ga tšohle, Dihlatse di bokana ka morero o swanago woo bao ba ratago therešo ba bego ba dutše ba kopana ka wona—go ‘batamela Modimo.’—Jakobo 4:8.

[Seswantšho go letlakala 16, 17]

Go aga lefsa mo go theilwe polaneng ya Sinagogeng ya Gamal ya lekgolong la pele la nywaga

[Seswantšho go letlakala 18]

Dikolo tša sinagogeng di be di ruta bašemanyana ba nywaga e tlogago go e ka bago e 6 go ya go e 13