Te Tunako​—Te Ngai i Tutu ei a Iesu e Tana Au Pipi

“Aere aturā Iesu na Galilea katoa e kako rava ake, i te apii anga i roto i to ratou au sunago ra, e te tuatua anga i te evangelia o te basileia.”​—MATAIO 4:23.

KA KITE ua rai tatou i roto i te rekoti o te au Evangeria e, tei roto a Iesu i te tunako. Noatu i Nazareta te oire i utuutuia ai aia, me i Kaperenauma te oire i noo ei aia, me i tetai ua atu au oire tana i atoro ana i te toru e te apa mataiti o tana angaanga orometua, e i iki putuputu ua ana a Iesu i te tunako ei ngai tutuanga e te apiianga no runga i te Patireia o te Atua. Me akamanako tatou no runga i tana angaanga orometua, kua akakite a Iesu e: “I roto ua rai au i te au sunago ra, e i roto i te iero ra, i te apii anga, i te ngai e akaputu ei te ngati Iuda.”​—Ioane 18:20.

E apii ua ana rai te au apotetoro a Iesu e etai atu au Kerititiano o mua ana, i roto i te au tunako o te ngati Iuda. Peea ra i reira te ngati Iuda i akamori ei i roto i te au tunako? E mei teaa ra te tu o taua au ngai akamorianga ra i to Iesu tuatau? Ka akara mari ana tatou.

E Tuanga Maata no te Oraanga Ngati Iuda E toru taime i te mataiti, e aere ana te au tane ngati Iuda ki Ierusalema no te au oroa e raveia ana i ko i te iero tapu i reira. Kareka ta ratou akamorianga i te au ra, e raveia ana i ko i  te tunako, noatu te noo ra ratou i Paretaina me kore i tetai au ngai o te ngati Iuda tei akanooia i vao ake i te oire.

No naea i akamataia ai te taangaanga i te tunako? Irinaki tetai aronga e no te taime paa e tuitarere ra te ngati Iuda i Babulonia i te mataiti (607-537 M.T.N.), te tuatau e vai tanea ua ra te iero o Iehova. Me kore penei, no muri poto ake i te oki anga atu te ngati Iuda mei te tuitarere, i raurau ei te taunga ko Ezera i tona iti tangata kia apii kia maata atu to ratou kite e te marama no runga i te Ture a te Atua.​—Ezera 7:10; 8:​1-8; 10:3.

I te akamataanga, ko te kupu “sunago,” tona aiteanga e “akaputuputuanga” me kore e “ekaretia.” Ko te tu tera i taangaangaia ai te reira i roto i te Septuagint, e urianga Ereni no te au Tuatua Tapu Epera. I te tuatau tei aereia, kua karangaia taua kupu ra e e are, e ngai e akaputuputu ana te tangata i te akamori. Kia tae ki te anere mataiti mua T.N., vaitata rai e e tunako to te au taoni ravarai ta Iesu i aere; e maata rai to te au oire maata; e e maata ua atu to Ierusalema. Mei teaa ra te tu o taua au are ra?

Are Tau Meitaki no te Akamorianga Me akamata i te akatu i tetai tunako, tei matauia ka kimi te ngati Iuda i tetai ngai teitei, e ka akanoo ratou i roto i te parani o te are (1) kia aro atu te ngutupa ki Ierusalema. I te akaraanga e mama ua kia aru i teia au turanga noatu e kare e rauka ua ana rai ia ratou i te aru.

E tau meitaki ua me oti mai, kare e maata roa te apinga i roto. Ko te tuanga maata ra koia oki ko te aruna (2), me kore e ngai vairanga, tei roto te apinga puapinga maata roa atu a te iti tangata​—te au pokaikai o te au Tuatua Tapu. Me raveia te au uipaanga, e tuku ia ana te aruna ki tetai ngai ka rauka i te akaoki akaou ki roto i tetai pia kare e kangaia (3).

Vaitata atu ki te aruna, ko te au nooanga i mua e aro atura i te putuputuanga (4) no te au akaaere o te tunako e tetai ua atu au manuiri puapinga. (Mataio 23:5, 6) Vaitata atu ki rotopu, e paata teitei e tetai atarau e te nooanga no te vaa tuatua (5). E aro atura i te paata mei nga tua e toru koia oki e au nooanga no te putuputuanga (6).

Tei matauia na te putuputuanga e akatere ana e e akono ana i te tunako. Na te tauturu oronga ua a te katoatoa, te aronga puapinga e te aronga putaua, e akono ana i te are e te ripea i te reira. Mei teaa ra te tu o te au uipaanga i ko i te tunako?

Akamorianga i ko i te Tunako Te porokaramu o te akamorianga i ko i te tunako te o maira te imene akapaapaa, te pure, te tatau anga i te Tuatua Tapu, pera katoa te apii e te tutuanga. E akamata ana te putuputuanga na te tatau anga i te Sema, tei aite rai ki te akakiteanga i to ratou akarongo. I rauka mai tona ingoa mei te kupu mua o te irava mua i tatauia: “E akarongo [Sema] mai, e Iseraela e: Ko Iehova to tatou Atua, okotai Iehova.”​—Deuteronomi 6:4.

Aru mai, ko te tatauanga e te akamaramaanga mei roto i te Torah, te au puka mua e rima i roto i te Pipiria, na Mose i tata. (Angaanga 15:21) E tatauanga akaou tetai ka aru mai, e au tuanga mei roto i te au tataanga a te au peroveta (haftarahs) i te oronga mai i te akamaramaanga e te aiteanga. Tetai au taime, e  rave ana te au vaa tuatua i teia tuanga o te porokaramu, mei ta Iesu rai i rave i roto i te atianga tei akatakaia mai i roto ia Luka 4:16-21.

Tera ra, ko te pokaikai tei orongaia kia Iesu i ko i te uipaanga, kare e au pene e te au irava mei to roto rai i te au Pipiria o teia tuatau. No reira ka rauka ia tatou kia akamanako ia Iesu e oora ra i te pokaikai ki tona rima kaui, iaia e rora ra i te reira ki tona rima katau e na te kitea uaia atu e ia te tuanga e kimi ra aia. Muri ake i te tatauanga, kua rora akaouia te pokaikai ki te akamataanga.

Maataanga i te taime, tei roto teia au tatauanga i te reo Epera tumu e e uriia ana ki te reo Arama. I roto i te au putuputuanga tuatua reo Ereni, e taangaangaia ana te Septuagint.

Puapinga Maata no te Oraanga i te Au Ra E puapinga maata tikai te tunako ki te oraanga o te ngati Iuda i te au ra, kua riro te reira e etai atu au are i kapitiia mai ki te reira me kore i roto i taua ngai rai, ei ngai no te au akakoroanga tuketuke. Tetai au taime e raveia ana te au akavaanga ki reira, pera te au uipaanga a te katoatoa, e te au akaputuputuanga katoa e raveia ana te kaikai i roto i te au pia kaikai. Tetai taime e tukuia ana te au manuiri ki roto i te ngai o te au pia moe i ko i te tunako.

Vaitata rai i roto i te au oire ravarai, i te maataanga o te taime e apii katoa tetai no te tunako i roto i taua are rai. Penei e akamanako ua tatou i tetai pia kua ki i te au tamariki e apii ra i te tatau i te au reta mamaata tei tataia e te puapii ki runga i te au papa tapou. Ko taua au apii ra tetai tumu puapinga i riro ei te taiate ngati Iuda i taito ei aronga kite i te tatau, e i kite ei te au tangata noa ua nei i te au Tuatua Tapu.

Inara ko te akakoroanga maata o te tunako koia oki, ei ngai akamorianga putuputu. Kare i reira i te mea poitirere e, kua aiteite rai te au uipaanga a te au Kerititiano i te anere mataiti mua mei taua au uipaanga rai a te ngati Iuda i ko i te tunako. I roto i te au uipaanga Kerititiano, ko te akakoroanga rai ia koia oki kia akamori ia Iehova na roto i te pure, te imene akapaapaa, te tatau e te uriurianga i te Tuatua a te Atua. Kare te au tu aiteite i akamutu ua i reira. I taua nga ngai akamorianga ra, na te au tauturu oronga ua e akono ana i te au anoano e te au akapouanga moni tukeke; e kare te tikaanga ngateitei no te tatau e te uriuri i te Tuatua a te Atua i oronga uaia ki te au orometua; no nga mea e rua, na te aronga pakari e akaaere ana e e arataki ana i te au uipaanga.

Teia tuatau e tauta pakari ana te Au Kite o Iehova i te aru i te akaraanga tei akanooia e Iesu, e e tana au pipi i te anere mataiti mua. Aiteite ua i reira tetai au tu o ta ratou au uipaanga i ko i te Are Uipaanga Patireia, ki te au uipaanga i ko i te tunako i mua ana. Ei runga ravao, okotai rai akakoroanga o te Au Kite e te aronga inangaro i te tuatua mou koia oki​—kia “akavaitata atu ki te Atua.”​—Iakobo 4:8.

[Tutu i te kapi 16, 17]

Akatumuia teia tutu ki runga i tetai parani o te Gamla Synagogue i te anere mataiti mua

[Tutu i te kapi 18]

E apii ana te au apii o te tunako i te tamariki tamaroa mei te 6 ki te 13 mataiti