Shinagoge—U Yesu man Mbahenen Nav Pasen Kwaghaôndo Ker La

“Tsô Yesu zende ken tar u Galilia cii, lu tesen ken ushinagoge vev, lu ôron Loho u Dedoo u tartor.”—MATEU 4:23.

RUAMABERA ôr se kwa imôngo imôngo ér Yesu luun ken shinagoge. Hanma gar u Yesu yange una lu cii kpa, a za ken shinagoge sha u za pasen shi tesen ior kwagh u Tartor u Aôndo, a lu ken Nasareti, ape i yese un la shin a lu ken Kapernahum, gar u va hingir ijiir i yange hemban lun her la, shin hen agar a vesen man a kiriki agen a á zaan ker ken atô u anyom atar man tiôn a á lu eren tom na shin tar la kpaa. Jighilii yô, Yesu yange hide nenge tom u un er la yô, a kaa ér: “M tesen ken shinagoge man ken tempel keke je, ape Mbayuda cii ve kohol la.”—Yohane 18:20.

Kape mbaapostoli mba Yesu man Mbakristu mba tsuaa mbara kpa ve tesen ior ken ushinagoge mba Mbayuda je la. Kpa, yange i er nan ve Mbayuda va hingir u civir Aôndo ken ushinagogee? Man yange i maa ayou a civir Aôndo ker ne sha ayange a Yesu la nena? De se nenge sha ayou a yange i civir Aôndo ker ne tsembelee.

Shinagoge Lu Kwagh u Vesen ken Uma u Mbayuda Mbayuda mba nomso yange ve za ken Yerusalem kwa tar ken inyom sha u za eren uiniongo mba i eren ken icighantempel u lu ker la. Kpa mcivir u Mbayuda u ayange ayange la yô, vea lu ken tar u Palesetina shin vea lu sha ajiir agen kpa, ve zaan ken shinagoge u hen gar u ve lu her la sha u za civir Aôndo.

 Lu hanma shighe i hii u civir Aôndo ken shinagogee? Mbagenev na jighjigh ér, yange i hii u civir Aôndo ken shinagoge sha shighe u i nande tempel u Yehova shi i yem a Mbayuda uikyangen ken Babilon ken inyom i 607 zan zan 537 Cii man Shighe u Yesu la. Gayô, adooga lu shighe u Mbayuda sember hiden ken uikyangen ve, pristi Esera taver ior nav asema ér ve hemba zuan a mfe kua mkav u Tindi u Aôndo la.—Esera 7:10; 8:1-8; 10:3.

Sha hiihii la, inja i ishember i “shinagoge” jighilii yô lu “mkohol” shin “nongoior.” Kape yange i yila shinagoge ken Septuajinta, u a lu Ruamabera u ken zwa Heberu, u i gem un ken zwa Grika la. Nahan kpa, shighe kar yô, i hingir u yilan iyou i ior ve kohol ker sha u civir Aôndo la ér shinagoge. Ken derianyom u hiihii la nahan, hanma gar u Yesu za her cii lu a shinagoge na, agar a vesen di a lu a ushinagoge imôngo, Yerusalem je yô lu a ushinagoge kpishi. Ayou a i civir Aôndo ker ne yange a lu nena?

Iyou i Civir Aôndo i Akuma Akuma Mbayuda yange vea kohol iyol i maan shinagoge yô, ve ker ijiir i taven sha shi ve maa shinagoge ne sha er ijiir i nyôron (1) ia ver ishigh vegher u Yerusalem la yô. Ka inja er Mbayuda hanger ér saa i lu ijiir i taven sha keng vea maa shinagoge her ga nahan, sha ci u lu hanma shighe ve zuan a ijiir i taven sha i vea maa shinagoge her shi una ver ishigh sha Yerusalem ga.

Mbayuda yange ve maan ushinagoge vev akuma akuma shi ve haan ikyav ker kpishi ga. Nahan kpa, kwagh u vesen u ve veren ker yô lu areki (2), shin akwati u koson Uicighanmbaruamabera mba ve hemba gban mbacivir Aôndo kwagh cii la. Yange a nyôron mkombo yô, i due a areki la ken tembe, kpa i gba u a hide a koso ken iyou shighe u mkombo a bee yô (3).

Yange i tar mkônom ma sha hemen (4) mara ikyua a areki shi i tar ma ma ver ishigh ape ior ve tem la. Mkônom mara luun sha ci u mbavesen mba shinagoge kua mbacivirigh mbagenev kpaa. (Mateu 23:5, 6) Yange i maa alyebagu a wa lu hen atô u shinagoge, i ver antebul u tilen her nan kwaghôron man kwaghteman sha mi sha ci u or u nan kwaghôron (5). I gema i tar ubenci mba ior vea tema sha mi la sha avegher atar, ve ver ishigh sha alyebagu (6).

Kera yô, i lu nongo u mbacivir Aôndo ken shinagoge u hen haregh ve la ve eren iyua shi ve nengen sha shinagoge shon ye. Uiyua mba hanma or, a lu ornyar shin icanor kpa nan eren la na yô, i sôron shinagoge sha er una lu sha ashe tsembelee yô. Kpa i eren mbamkombo ken ushinagoge mban nena?

U Civir Aôndo ken Shinagoge Akaa a yange i eren sha u civir Aôndo ken shinagoge la wa atsam man msen man Ruamabera u ôron kua ityesen man kwaghaôndo u pasen kpa ker cii. Mbacivir Aôndo mban yange ve hii kimbir msen u Shema, inja na yô, ka u pasen jighjigh u nan u Mbayuda je la. I zua a ishemberti ne ken ishember i hiihii i ken ivur ruamabera i í hii kimbir la, ér: “Ver ato [Shema] Iserael: TER, Aôndo wase, ka TER tswen, je!”—Duteronomi 6:4.

Vea been yô, ve ôr shi ve pase Torah, ka ityakerada i hiihii i itian i Bibilo i Mose nger la je la. (Aerenakaa 15:21) Vea been yô, ve ôr ngeren mbagenev ken akaaôron a uprofeti, ka haftarahs je la, maa ve pase shi ve ôr mtsera u mbaungwan vea zua mi ken ngeren mba shon yô. Ashighe agen i lu mba ve ve sha u va nan kwaghôron la ve ôr shi ve pase akaaôron a uprofeti ye, di er Yesu kpa er sha shighe ugen, er i pase ken Luka 4:16-21 nahan.

 Nahan kpa, ihyurenruamabera i yange i na Yesu shighe u ve za mkombo la lu a mtom man avur, er Ubibilo ve lu a mi ainge nahan ga. Nahan se fatyô u nengen er Yesu a lu samber ihyurenruamabera ken uwegh ku imesegh, geman huren i̱ ken uwegh ku yanegh zan zan a za zough a ijiir i í nger mkaanem ma a lu keren la yô. Ôron mkaanem ma ken ihyurenruamabera la been cii yô, shi i hide i hure i her vough er i vande lun nahan.

Ashighe kpishi i ôr uihyurenmbaruamabera mban ken zwa Heberu, kpa i gema avur la ken zwa Shiria. Ken iniongo i mbacivir Aôndo i í lamen zwa Grika la, lu mgem u Septuajinta i ôron ye.

Lu Kwagh u Vesen ken Uma Ve u Ayange Ayange Kwagh u vesen ken uma u Mbayuda u ayange ayange la yô, lu shinagoge, je yô, un vea ayou agen a i maa a ijiir i môm vea shinagoge cii yô, a lu a iwasen sha igbenda kposo kposo. Ashighe agen i tema ijir ken ayou ne, shi ityô i zuan mbamkombo vev ken ayou shon kua mbamkohol kpaa, shi ve yaan kwaghyan ken ayou a yan kwagh ker a yange i maa a a zua sha shinagoge la. Shi ashighe agen ior vea za zende kpa ve tsa ken ayou a tsan ker, hen ape i maa shinagoge la.

Shinagoge u ken hanma gar yô, nôngo u lun a makeranta her, man ashighe kpishi makeranta shon u lu ken shinagoge shon kpôô kpôô. Se fatyô u nengen ken ashe a ishima er agumaior a henen makeranta yange aa ivin ken ayou a henen kwagh ker, aa lu henen u ôron asangaabaacaa a kehen, a tica nan nger sha kpande u i er u sha tsur la. Lu imakeranta ne kpa na ve Mbayuda mba tsuaa mbara fa u ngeren kwagh shi ôron takerada ye, je yô, hanma or cii nan fa Ruamabera tsembelee.

Kpa awashima u shinagoge jim yô, lu sha u a lu ijiir i ior vea civir Aôndo ker hanma shighe yô. Sha ityôkyaa ne yô, kera taver se er i hii ve ajiir a Mbakristu mba sha derianyom u hiihii civir Aôndo ker la lu kwagh môm a ushinagoge mba Mbayuda civir Aôndo ker la ga. Awashima u mbamkombo mba Mbakristu kpa yange lu sha u civir Yehova sha u eren msen shi wan atsam a wuese un shi ôron Mkaanem ma Aôndo shi timen sha kwagh u i er la kpaa. Kpa lu akaa ne tseegh zua vea akaa a i eren ken shinagoge la ga. Ken ayou a civir Aôndo ne cii, yange i kuren mbamgbe kposo kposo sha uiyua mba ior eren sha asema a ve la; shi lu mbahemenev mba kwaghaôndo tseegh ôron Mkaanem ma Aôndo shi timen shami ga; shi ken mcivir u Mbayuda man u Mbakristu mba sha derianyom u hiihii la cii, lu mbatamen hemen ken mcivir ye.

Mbashiada mba Yehova nyian kpa mba dondon ikyav i Yesu man mbadondon un mba sha derianyom u hiihii yange ve ver la. Sha nahan yô, mbamkombo mba ve nyer ken Ayou a Tartor la wa zan kwagh môm a mbamkombo mba ngise i nyôron ken ushinagoge la. U hemban cii yô, Mbashiada mba Yehova mba kohol imôngo sha u eren kwagh u mba mimi a doo ve cii ve ndera eren la, ka u ‘kporom hen Aôndo’ je la.—Yakobu 4:8.

[Foto u sha peeji 16, 17 la]

Foto ne har sha Shinagoge u ken gar u Gamla, u ken derianyom u hiihii la

[Foto u sha peeji 18 la]

Imakeranta i ushinagoge la yange i tesen mbayev mba lun anyom 6 zan zan 13