نام خدا،‏ یَهُوَه در یکی از معابد مصر

نام خدا،‏ یَهُوَه یا یهوه برای اوّلین بار در چه زمانی در آثار باستانی نمایان شد؟‏ برخی از مورخان بر این عقیده‌اند که قدمت آن به قرن ۱۴ پیش از میلاد می‌رسد.‏ بر اساس چه دلایلی آنان چنین نتیجه‌گیری کرده‌اند؟‏

در حدود سال ۱۳۷۰ پیش از میلاد،‏ مصریان،‏ بسیاری از سرزمین‌ها را به تصرّف خود در آوردند.‏ حکمران آن زمان،‏ فرعونی به نام آمِن‌هوتِپ سوّم بود.‏ او معبد با شکوهی در سولِب در نوبیا (‏سودان کنونی)‏ ساخت.‏ هنگامی که باستان‌شناسان این معبد را کشف کردند،‏ هیروگلیف یا خط تصویری مصری‌ای را یافتند که نام عبری خدا،‏ ی‌ه‌وه یا یَهُوَه را نشان می‌داد.‏ قدمت این خط تصویری حدود ۵۰۰ سال بیش از سنگ‌نوشتهٔ معروف مُوآبی است.‏ پیش از یافتن این خط تصویری،‏ سنگ‌نوشتهٔ مُوآبی قدیمی‌ترین اثر باستانی بود که نام خدا بر آن حک شده بود.‏ چرا نام خدا که در کتاب مقدّس آمده است،‏ در معبدی مصری حکاکی شده بود؟‏

‏«یاهو در سرزمین شاسو»‏

آمِن‌هوتِپ سوّم،‏ فرعون مصر،‏ معبد سولِب را برای تقدیم به خدای آمونرا ساخت.‏ این معبد که به طول ۱۲۰ متر بود،‏ در کنارهٔ رود نیل قرار داشت.‏ روی پایه‌های ستون‌های یکی از سرسراهای این معبد،‏ خطوط تصویری حک شده بود.‏ این خطوط،‏ نام مناطقی را که آمِن‌هوتِپ تحت تسلّط خود در آورده بود،‏ نشان می‌داد.‏ هر خط تصویری،‏ اسیری را نشان می‌داد که دست‌هایش از پشت بسته شده بود و سپری با نام سرزمینش در جلوی خود داشت.‏ در بسیاری از هیروگلیف‌ها تصاویر سرزمین مردم شاسو دیده می‌شد.‏ مردم شاسو چه کسانی بودند؟‏

مصریان،‏ همهٔ کوچ‌نشینان را شاسو می‌خواندند.‏ این نام،‏ شامل قوم‌هایی که فراسوی مرزهای شرقی مصر بود،‏ نمی‌شد.‏ سرزمین‌های شاسو،‏ جنوب فلسطین،‏ جنوب اردن و سینا را در بر می‌گرفت.‏ برخی از محققان بر این عقیده‌اند که این  سرزمین‌ها تا شمال،‏ تا لبنان و سوریه نیز گسترش یافته بود.‏ نام سرزمین‌های تحت تصرّف مصر،‏ در سولِب نمایان بود؛‏ در میان آن‌ها می‌توان سرزمینی را یافت که به صورت‌های گوناگون خوانده می‌شد:‏ «یهوه در سرزمین شاسو،‏» «یاهو در سرزمین شاسو» یا «سرزمین یهو و شاسو.‏» باستان‌شناسی به نام جِین لِکلانت معتقد است که نامی که روی سپر در سولِب حکاکی شده بود،‏ «همان نام خدای کتاب مقدّس،‏ ی‌ه‌وه است.‏»‏

بسیاری از محققان معتقدند که نام یاهو یا یهوه در این مورد و مواردی مشابه،‏ باید به مکان یا منطقه‌ای اشاره کند.‏ محققی به نام شمول آهیتُو می‌گوید که نوشتهٔ روی سپر نشانگر آن است که این منطقه «محل مهاجرت گروهی از پرستندگان یاهو،‏ خدای اسرائیل» بوده است.‏ * اگر این نتیجه‌گیری درست باشد،‏ این نام یعنی یاهو هم به محل و هم به خدای آن اشاره کرده است.‏ این تنها نمونه‌ای نیست که در زبان‌های سامی باستان از یک کلمه برای دو چیز متفاوت استفاده می‌شده است.‏ نمونهٔ دیگر،‏ کلمهٔ آشور است که هم به سرزمین آشور و هم به الٰههٔ متعال آن اشاره می‌کند.‏

در مورد نوشتهٔ معبد نوبیا،‏ رولند دیوُ باستان‌شناس و محقق کتاب مقدّس می‌گوید:‏ «در منطقه‌ای که حدود ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد،‏ نیاکان قوم اسرائیل با دیگر اقوام ارتباط بسیاری داشتند،‏ باید حداقل نام مکان یا شخصی مشابه با نام خدای اسرائیل وجود داشته باشد،‏ حتی اگر این نام دقیقاً همان نام خدای اسرائیلیان نباشد.‏»‏

نامی که هنوز محترم شمرده می‌شود

سولِب تنها مکانی در نوبیا نیست که در نوشته‌های تصویری مصری،‏ نام یهوه در آن آمده است.‏ به نظر می‌رسد که خطوط تصویری مشابهی در معابد رامسس دوّم در آمارای غربی و در آکشا نیز دیده شده است.‏ در آمارا خط تصویری‌ای به مفهوم «یهوه در سرزمین شوسا» پیدا شد.‏ این خط تصویری،‏ مشابه همان خط‌هایی بود که در سایر مناطق شوسا یعنی احتمالاً در سَعیر و لابان پیدا شده بود.‏ کتاب مقدّس این مناطق را با جنوب فلسطین،‏ اَدوم و سینا مرتبط می‌داند.‏ (‏پیدایش ۳۶:‏۸؛‏ تثنیه ۱:‏۱‏)‏ قبل و بعد از اقامت قوم اسرائیل در مصر،‏ مناطقی وجود داشت که مردمی در آن رفت و آمد می‌کردند که یَهُوَه را می‌شناختند و او را پرستش می‌کردند.‏ —‏ پیدایش ۳۶:‏۱۷،‏ ۱۸؛‏ اعداد ۱۳:‏۲۶‏.‏

برخلاف نام‌های خدایان دیگر که در کتیبه‌های باستانی دیده می‌شود نام خدای کتاب مقدّس،‏ یَهُوَه،‏ هنوز هم به نحوی گسترده استفاده و محترم شمرده می‌شود.‏ برای نمونه،‏ در بیش از ۲۳۰ سرزمین بیش از هفت میلیون شاهد یَهُوَه به مردم یاری می‌رسانند تا نه تنها نام خدا را بیاموزند بلکه به او نیز نزدیک شوند؛‏ خدایی که نامی منحصربه‌فرد یعنی یَهُوَه را بر خود دارد.‏ —‏ مزمور ۸۳:‏۱۸؛‏ یعقوب ۴:‏۸‏.‏

‏[پاورقی]‏

‏[نکتهٔ برجسته‌شده در صفحهٔ ۱۲]‏

چرا نام خدای کتاب مقدّس،‏ یَهُوَه،‏ در معابد مصریان بت‌پرست حکاکی شده بود؟‏

‏[نقشه در صفحهٔ ۱۲]‏

‏(‏برای دیدن شکل صحیح به نشریه رجوع شود)‏

مصر

معبد سولِب

سودان

رود نیل

‏[تصاویر در صفحهٔ ۱۲]‏

کپی‌ای از ستون یک معبد

‏[تصویر در صفحهٔ ۱۳]‏

خرابه‌های معبد آمونرا در سولِب واقع در سودان

‏[سطر اعتبار]‏

Ed Scott/​Pixtal/​age fotostock

‏[صاحب امتیاز تصویر در صفحهٔ ۱۲]‏

Background:Asian and Middle Eastern Division/​The New York Public Library/​Astor, Lenox and Tilden Foundations