Božje ime, Jehova, u egipatskom hramu
Božje ime, Jehova, u egipatskom hramu
KADA se Božje ime, Jehova ili Jahve, prvi put pojavljuje u istorijskim izvorima van Biblije? Neki stručnjaci s pouzdanjem odgovaraju: već u 14. veku pre n. e. Na osnovu čega to tvrde?
Do 1370. pre n. e. Egipćani su već osvojili mnoge zemlje. Tadašnji egipatski vladar, faraon Amenhotep (Amenofis) III izgradio je veličanstven hram u Solebu, u Nubiji, području koje se sada nalazi u Sudanu. Kada su arheolozi pronašli taj hram, u njemu su videli egipatski hijeroglif koji po svemu sudeći predstavlja hebrejski tetragram JHVH, to jest Jehova. Taj natpis je 500 godina stariji od čuvenog Moavskog kamena — do tada najranijeg ukazivanja na Božje ime. Zbog čega se u egipatskom hramu nalazilo ime Boga o kome govori Biblija?
„Šasu, Jahuova zemlja“
Faraon Amenhotep III je novosagrađeni hram posvetio bogu Amon-Ra. Hram je bio dugačak oko 120 metara i nalazio se na zapadnoj obali Nila. Stubovi u jednoj od njegovih dvorana bili su ukrašeni hijeroglifima s nazivima područja za koja je Amenhotep tvrdio da ih je osvojio. Svako područje bilo je predstavljeno reljefom na kom se nalazio zarobljenik s rukama vezanim iza leđa i štitom na kom je bilo urezano ime njegove zemlje ili naroda. Među tim hijeroglifima se spominju i zemlje naroda zvanog Šasu ili Šosu. Ko je bio taj narod?
Šasu je bio opšti naziv koji su Egipćani koristili za beduine, prezrena plemena koja su živela u blizini istočne granice Egipta. Zemlje u kojima je živeo narod Šasu obuhvatale su južnu Palestinu, južni deo današnjeg Jordana i Sinajsku pustinju. Neki kažu da se područje koje je pripadalo narodu Šasu protezalo na sever čak do Libana i Sirije. Među nazivima porobljenih zemalja u Solebu nalazi se natpis koji se tumači na različite načine — „Jahve u zemlji Šosu“, „Šasu, Jahuova zemlja“ ili „Zemlja Šasu-jhv“. Egiptolog Žan Leklan kaže da naziv zemlje urezan na štitu u Solebu „odgovara tetragramu JHVH kojim je u Bibliji predstavljeno Božje ime“.
Većina stručnjaka je uverena da se ime Jahu ili Jahve u ovom i sličnim kontekstima odnosi na mesto ili oblast. Izučavalac Šmuel Ahituv kaže da taj natpis označava „područje kroz koje su se kretala plemena obožavalaca izraelskog Boga Jahua“. * Ukoliko je njegov zaključak tačan, onda je ovo još jedan od mnogih primera u drevnim semitskim tekstovima gde se istim imenom nazivaju i mesto i bog. Drugi primer je Asur, ime kojim se istovremeno ukazuje na Asiriju i na njeno vrhovno božanstvo.
U vezi s natpisom u hramu u Nubiji, biblista i arheolog Rolan de Vo kaže: „Na području unutar kog su izraelski preci često dolazili u kontakt s drugim narodima, već je sredinom drugog milenijuma pre n. e. postojalo geografsko ili lično ime veoma slično, ako ne identično, imenu izraelskog Boga.“
Ime koje se i danas poštuje
Pored Soleba, u Nubiji postoje i druga mesta gde se na egipatskim hijeroglifima pojavljuje ime Jahve. U hramovima Ramzesa II u Zapadnoj Amari i Aksi nalaze se natpisi koji su izgleda kopija natpisa u Solebu. Na spisku osvojenih zemalja u Amari, hijeroglif „Jahve u zemlji Šosu“ sličan je onima koji označavaju druga područja naroda Šosu za koja se pretpostavlja da su Sir i Lavan. U Bibliji se ta područja povezuju s južnom Palestinom, Edomom i Sinajskom pustinjom (Postanak 36:8; Ponovljeni zakoni 1:1). Tuda se često kretao narod koji je i pre i posle izraelskog boravka u Egiptu poznavao i obožavao Jehovu (Postanak 36:17, 18; Brojevi 13:26).
Za razliku od imena drugih bogova u drevnim natpisima, ime Boga o kome govori Biblija, Jehova, još uvek se često koristi i mnogi ga duboko poštuju. Primera radi, u preko 230 zemalja više od sedam miliona Jehovinih svedoka predano pomaže drugima ne samo da čuju za ime Jehova već i da se približe Bogu koji nosi to jedinstveno ime (Psalam 83:18; Jakov 4:8).
[Fusnota]
^ Neki stručnjaci dovode u pitanje pretpostavku da ovaj hijeroglif pokazuje da su pripadnici naroda Šasu „obožavali boga Jahve“. Oni smatraju da je sličnost između inače nepoznatog imena ove zemlje i imena izraelskog Boga samo neobična slučajnost.
[Istaknuti tekst na 21. strani]
Zbog čega se ime Boga o kome govori Biblija, Jehova, nalazilo u paganskom egipatskom hramu?
[Mapa na 21. strani]
(Za kompletan tekst, vidi publikaciju)
EGIPAT
Hram u Solebu
SUDAN
Nil
[Slike na 21. strani]
Reprodukcija hramskog stuba
[Slika na 22. strani]
Ostaci hrama boga Amon-Ra u Solebu, Sudan
[Izvor]
Ed Scott/Pixtal/age fotostock
[Izvor slike na 21. strani]
Pozadina: Asian and Middle Eastern Division/The New York Public Library/Astor, Lenox and Tilden Foundations