Tanrı’nın İsmi Yehova, Mısır’daki Bir Tapınakta

TANRI’NIN ismi Yehova ya da başka sözlerle Yahve, Kutsal Kitap dışında ne kadar eski tarihsel kaynaklarda geçer? Bazı bilginler bu ismin MÖ 14. yüzyıl kadar eskiden kalma kaynaklarda geçtiğinden emin. Peki neden böyle söylüyorlar?

MÖ 1370’lere gelindiğinde Mısırlılar birçok ülkeyi fethetmişti. O zamanın Mısır hükümdarı III. Amenhotep (Amenofis) bugün Sudan olarak bilinen Nübye bölgesindeki Soleb’de devasa bir tapınak inşa ettirdi. Arkeologlar bu tapınağı keşfettiğinde, İbranice Tetragrammaton’un (YHVH, yani Yehova) yazılı olduğu bir Mısır hiyeroglifi buldular. Bu kabartma, Tanrı’nın isminin geçtiği en eski kaynak olarak bilinen ünlü Moabi Taşından 500 yıl daha eskidir. Peki Kutsal Kitapta Tanrı’nın ismi olarak geçen bir sözcük Mısır tapınağına neden kazınmış olabilir?

“Şasular’ın Jahu Ülkesi”

Firavun III. Amenhotep inşa ettirdiği bu tapınağı tanrı Amon-Ra’ya adamıştı. Nil Irmağının batı kıyısında bulunan bu tapınak yaklaşık 120 metre uzunluktaydı. Tapınağın bir salonundaki sütunların alt kısımları üzerindeki hiyerogliflerde, Amenhotep’in ele geçirdiğini iddia ettiği bölgelerin isimleri bulunuyor. Her bir bölge, elleri arkadan bağlanmış ve ülkesinin ya da halkının adının yazılı olduğu bir kalkan taşıyan bir tutsakla temsil ediliyor. Bu hiyerogliflerin arasında “Şasu” ya da “Şosu” olarak adlandırılan bazı halklara ait yerlerin isimleri de var. Acaba Şasular kimdi?

“Şasu” Mısırlıların Bedevilere, yani Mısır’ın doğu sınırının ötesinde yaşayan hor gördükleri kabilelere verdikleri genel bir isimdi. Şasular’ın yaşadığı bölge Filistin’in ve Transürdün’ün güneyi ile Sina Çölü’nü kapsıyordu. Bazı  araştırmacılar Şasular’a ait toprakların Lübnan ve Suriye kadar kuzeye uzandığını söylüyor. Soleb’deki tapınakta adı geçen ele geçirilmiş ülkelerden birinin ismi de şu şekillerde okunabilir: “Şosu ülkesindeki Yahve”, “Şasular’ın Jahu ülkesi” ya da “Şasu-yhv’nin ülkesi.” Mısırbilimci Jean Leclant, Soleb’deki kalkanda yazılı olan ismin “Kutsal Kitabın tanrısının ismi olan tetragrammatona, yani YHVH’ye karşılık geldiğini” söylüyor.

Çoğu bilgin Jahu, Yahu veya Yahve isminin burada ve benzer bağlamlarda bir yer ya da bölgeye atfettiğine inanıyor. Bilgin Shmuel Ahituv bu yazıtta “İsrail’in Tanrısı Yāhū’ya tapınan kabilenin dolaştığı alandan söz edildiğini” söylüyor. * Ahituv’un vardığı sonuç doğruysa, bu yerin adı, eski Sami dillerinde hem bir yer hem de o yerin tanrısı için kullanılan sözcüklere bir örnektir. Bir diğer örnek de Asur ülkesi ve onun baş tanrısı için kullanılan “Asur” ismidir.

Kutsal Kitap bilgini ve arkeolog Roland de Vaux, Nübye’deki tapınakta bulunan yazıt hakkında şunları söylüyor: “İsrail’in atalarının birçok bağlantısının olduğu bir bölgede, İÖ ikinci binyılın ortaları kadar eski bir tarihte İsrail’in Tanrısının ismiyle aynı ya da ona çok benzer bir yer ya da toplum ismi vardı.”

Hâlâ Saygı Duyulan Bir İsim

Nübye’de Yahve isminin Mısır hiyerogliflerinde geçtiği tek yer Soleb değildir. Soleb’deki hiyerogliflerde sayılan yerlerin bir kopyasının II. Ramses’in Batı Amare ve Akşa’daki tapınaklarında da bulunduğu anlaşılıyor. Amare’deki tapınakta bulunan “Şosu ülkesinde Yahve” hiyeroglifi, diğer Şosu bölgeleri için kullanılan hiyerogliflere benziyor ve o bölgelerin Seir ve Laban olduğu düşünülüyor. Kutsal Kitap bu bölgelerle güney Filistin, Edom ve Sina Çölü arasında bir bağlantı olduğunu gösterir (Başlangıç 36:8; Tekrar 1:1). Buralar Yehova’yı tanıyan ve O’na tapınan İsrail halkının Mısır’da bulunmasından önce ve sonra sık sık gittiği yerlerdi (Başlangıç 36:17, 18; Sayılar 13:26).

Eski yazıtlarda adı geçen diğer tanrılardan farklı olarak Kutsal Kitapta tanıtılan Tanrı’nın adı, yani Yehova hâlâ geniş çapta kullanılan ve saygı duyulan bir isimdir. Örneğin dünyanın 230’dan fazla yerinde yedi milyonu aşkın Yehova’nın Şahidi, yaşamlarını bu ismi başkalarına öğretmeye adamıştır. Onlar ayrıca insanların bu eşsiz ismin sahibi Yehova Tanrı’ya yaklaşmasına da yardım etmeye çalışıyorlar (Mezmur 83:18; Yakup 4:8).

[Dipnot]

[Sayfa 21’deki pasaj]

Kutsal Kitapta Tanrının ismi olarak geçen “Yehova” sözcüğü neden bir Mısır tapınağındaki kabartmalarda yer alıyor?

[Sayfa 21’deki harita]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

MISIR

Soleb’deki tapınak

SUDAN

Nil Irmağı

[Sayfa 21’deki resimler]

Tapınak Sütununun Birebir Kopyası

[Sayfa 22’deki resim]

Amon-Ra tapınağının kalıntılarının bulunduğu bölge, Soleb, Sudan

[Tanıtım notu]

Ed Scott/Pixtal/age fotostock

[Sayfa 21’deki resim tanıtım notu]

Arka plan: Asian and Middle Eastern Division/The New York Public Library/Astor, Lenox and Tilden Foundations