Aweyi Olenda Sadisila Nkundi aku Oyelanga

NGA vena ye ntangwa ina kuzayanga ko dina olenda vova kwa nkundi aku oyelanga kimbevo kiangolo? Ediadi divangamanga kwa wantu ayingi, kansi olenda longoka e mpila yasingikila e diambu diadi. Adieyi ovanga? Katulendi sikidisa ko dina ofwete vanga, kadi o wantu mu mpila yaswaswana besansukilanga, landila kadilu ye fu kia kisi nsi au. Muna kuma kiaki, dina dilenda sadisa e mbevo mosi, nanga ka dilendi sadisa mbevo zakaka ko. Vana ntandu, mun’owu wa mpasi zandi, o mbevo olenda soba ngindu mu nzaki.

Ozevo, edi disundidi o mfunu i kuyisia vana fulu kia mbevo yo zaya dina kieleka kazolele. Divavanga mpe vo wazayanga vo mbevo lusadisu lwaku kavwidi o mfunu. Aweyi olenda wo zayila? Tala luludiku kevananga Nkand’a Nzambi.

Toma wunikinanga

NKANIKINU MIA NKAND’A NZAMBI:

“Konso muntu, mbula kawa-wa-wa; o vova, malembe.”—YAKOBO 1:19.

Vena ye “ntangw’a butama ye ntangw’a vova.”—KIMPOVI 3:1, 7.

▪ Vava okingulanga nkundi aku oyelanga, unwunikina ye sungididi kiawonso. Kukadi ye nzaki za vana elongi ko, ngatu yindula vo ofwete songa kaka e ngindu zaku. Kana una vo una ye luzolo lwa sadisa, nanga olenda vova diambu dilenda kunkendeleka. O mbevo ozolanga muntu ona okunwunikinanga ye sungididi kiawonso, kansi ke muntu ndiona okunyuvulanga mambu mayingi ko.

Yambula mbevo kavova mawonso kena mau. Kunzengi mvovo ko. Kana una vo ngindu zaku zamfunu, mbevo olenda kubadikila nze ngeye ovezanga e mpasi zandi. Emílio wavova vo: “Kimbevo kia meningite fúngicas yabakama, yavana  kiankitula se mpofo. * Ezak’e ntangwa, ikendalalanga, kansi akundi ame betezanga kumfiaulwisa ye mvovo nze emi: ‘Ka ngeye kaka ko una ye mpasi zazi. Vena y’awana basundidi mona mpasi.’ Ke bezayanga wo ko vo o veza e mpasi zame ke dikunsadisanga ko. Mpasi kaka diwokesanga.”

Yambula nkundi aku kaziula ntim’andi kondwa kwa wonga wa tumbwa. Avo uvovese vo wonga kena wau, bakula ngindu zandi, kumvovesa ko vo kumoni wonga ko. Eliana una ye kimbevo kia câncer wavova vo: “Vava nkalanga ye wonga yo dila mu kuma kia kimbevo kiame, ka disongele ko vo kibundanga vuvu kwa Nzambi ko.” Sia ngolo mu bakula e mpasi za nkundi aku, kuvavi ko vo kavova yovo vanga diambu nze una ozolele. Zaya dio vo eyayi i ntangwa ina mbevo kalenda kendalala mu sazu mu kuma kia diambu umvovese. Kala ye luzindalalu. Toma kunwunikina kana nkutu vo diambu diau adimosi kaka kevovololanga. (1 Ntinu 19:9, 10, 13, 14) Nanga o mbevo olenda kuzayisa e mpasi zandi.

Songanga ngemba yo zitisa mbevo

NKANIKINU MIA NKAND’A NZAMBI:

“Nukembes’awana bekembanga; nudidis’awana bedilanga.”—ROMA 12:15.

“Konso una nuzolele o wantu vo banuvanga, i nuvanga mpe kwa yau.”—MATAI 7:12.

▪ Uyisia vana fulu kia nkundi aku oyelanga. Avo pasulwa kepasulwa, nlongo miayingi kasonekeno yovo mvutu za dotolo kevingilanga muna zaya kimbevo kasolokele kiau, mambu mama malenda tokanesa e ngindu zandi. Sungamena e diambu diadi ye kukendalala ko kele vo mbevo osobele mpw’andi. Eyayi ke ntangwa ya kunyuvula yuvu yayingi ko, musungula mambu ma zingu kiandi.

Ana Katalifós, dotolo owukanga kimbevo kia ntu wavova vo: “Yambula vo mbevo bavova oma ma kimbevo kiau muna mpila ina bazolele. Avo mokena bazolele, mokena yau konso dina bazolele. Kansi, avo ke bazolele kwau mokena ko, fonga kaka kuvovi diambu ko. O simba kwankatu o koko kwa mbevo, dilenda kubafiaulwisa. Nanga olenda mpe bakula vo mbevo ngeye kavwidi o mfunu mu ntangwa yayi yampasi.”

Kuvovi oma ma kimbevo kia nkundi aku kwa muntu akaka ko. Rosanne Kalick, nsoneki a nkanda mosi ona wavuluka nkumbu miole mu kimbevo kia câncer wasoneka vo: “Mawonso kavovese o mbevo badikila mo se mbumba. Avo yitu yandi ke bavene nswa ko, kuvovi diambu ko mu kuma kia kimbevo kiandi kwa akaka. Lomba kwa mbevo kazayisa diambu dina olenda zayisa kwa wantu akaka mu kuma kia kimbevo kiandi.” Edson ona wavuluka mu kimbevo kia câncer wavova vo: “Nkundi ame wazayisa kwa wantu awonso vo kimbevo kia câncer ngina kiau ye ke kolo ko fwa mfwa. Yazaya wo vo kimbevo kia câncer ngina kiau, ye ke vaviokele kolo ko tuka yapasulwa. Mvutu za lufimpu lwa biópsia yavingilanga mu zaya kana nkia mpila câncer ngina yau. Ke yakala câncer yampondi ko. Kansi e nsangu zamwangana kala vo câncer yampondi ngina yau. O nkaz’ame wakendalala kikilu mu yuvu bavanganga o wantu ye mpila bavovelanga e mpasi za kimbevo kiame.”

Avo nkundi aku una vava e mpila mawuku kazolele, kukadi ye nzaki za vova ko dina wadi vanga vana fulu kiandi. Lori Hope, nsoneki mosi ona wayela kala kimbevo kia câncer wavova vo: “Una kwasonekene nkanda ko kw’akaka yovo kubavovesa diambu mu kuma kia muntu una ye kimbevo kia câncer, diambote vo wateka mokena yo mbevo kana ozola vo wavanga wo. Avo ke wau ko, kana nkutu vo e ngindu zaku zambote kwandi, e diambu diadi dilenda kendeleka o nkundi aku ye kulenda dio bakula ko.” Ke wantu awonso ko bezolanga vo bavoveswa mpila mawuku bafwete sola.

Vava okingulanga nkundi aku una vo mbevo, kuvavi zingila kolo kiandá ko. Kana una vo e nkingul’aku mfunu ina, dilenda kala vo o mbevo wayoya kena, ye kazolele vova ko ngatu wá moko kiandá. Kuna diak’e sambu, kusongi  mpwa ya muntu una ye nzaki za vutuka ko. O nkundi aku kafwete wo zaya vo mfunu kikilu okumvwanga.

O tokanena ewete dia mbevo, divavanga vo wakala ye tezo yo lulungalalu. Muna bong’e nona, una kwalambidi ko madia ma mbevo yovo kunantina e mvuma, diambote wavav’o zaya madia yovo mvuma zilenda kumvanga e mpasi mu nitu. Avo ngeye mpe wayela wina, nanga gripe una yau, diambote wakingula nkundi aku vava gripe aku imana.

Kasakesanga mbevo

NKANIKINU MIA NKAND’A NZAMBI:

“O lubini lu’akwa ngangu, wuka luwukanga.”—NGANA 12:18.

“E mpov’eno yangemb’e lumbu yawonso, yasiw’o mungwa.”—KOLOSAI 4:6.

▪ E mvovo ye mavangu maku mesonga kana vo una ye ngindu zasikila mu kuma kia mbevo. Badikila nkundi aku una vo mbevo nze wakinu songa e fu ina yatunta mu vanga yandi kikundi. Unsia e sungididi ke mu kimbevo kiandi ko. Avo odimbwidi e vuvu vo kimbevo kiandi ke kisasuka ko, oyandi mpe odimbula e vuvu kiandi. Roberta una ye kimbevo kia ndunza za visi wavova vo: “Kizolanga ko vo yabadikilwanga nze mbevo. Kana una vo i mbevo, ngina ye ngindu ye zolela yame. Kuntala ye ndose ya nkenda ko ngatu kumbadikila nze se zowa.”

Zaya wo vo ke dina kaka ovovanga ko dilenda vanga mpasi kwa mbevo, kansi e mpila ovovela dio mpe. Kana nkutu ezu diaku dia ndinga, dilenda vanga diambu kwa mbevo. Ke kolo ko vava Ernesto kasololwa ye kimbevo kia câncer, watambula telefone ya nsi ya kinzenza, nkundi andi wambokela yo vova vo: “Kilendi kwikila ko vo ngeye kimbevo kia câncer una kiau.” Ernesto wavova vo: “E zú dia ndinga kasadila vava kavova vo, ‘ngeye’ ye ‘câncer,’ dianzakamesa kikilu!”

Lori Hope wa nsoneki a nkanda mosi wavova vo: “O yuvula e mbevo vo ‘aweyi kaka,’ dilenda songa mayingi kwa yandi. E zú dia ndinga osadila mu vovesa e mbevo dilenda kumfiaulwisa, sakisa e mpasi yovo kumwesa wonga.”

Dialudi vo o mbevo, ovavanga vo kavuwa o mfunu, kabakulwa yo zitiswa. Muna kuma kiaki, yambula mbevo kazaya vo mfunu okumvwanga ye okumvana lusadisu kavwidi o mfunu. Rosemary ona wakala ye câncer muna tomfo wavova vo: “Diambu diatoma kunkasakesa i wa vava akundi ame bampovesa vo, betoma kunzolanga ye bekwamanana kunsadisa kana nkutu nkia diambu dilenda kumbwila.”—Ngana 15:23; 25:11.

Vana lusadisu lwafwana

NKANIKINU MIA NKAND’A NZAMBI:

“Ke tuzodi nzol’a vova ko, ngatu ya lubini; ya vanga ye ludi kaka.”—1 YOANE 3:18.

▪ E nsatu za mbevo zilenda soba ekolo keyantikanga tambula mawuku. Muna kolo kiaki kiawonso o mbevo lusadisu kevwanga o mfunu. Vana fulu kia vova vo “avo lusadisu lwame ovwidi o mfunu, unzayisa,” olenda kunlomba kavova dina kavwidi o mfunu mu kunsadisa. Songa luzolo lwa kunsadisa mu salu nze, lamba, velelesa nzo, sukula yo woma mvwatu, kumfutila e mpaku, sumba madia yo kunata kuna lupitalu. Okunsadisa muna salu yayi, disonga vo mfunu okumvwanga. Lungisanga e mvovo miaku yo lwaka muna ola nuwizanene.—Matai 5:37.

Rosanne Kalick, nsoneki a nkanda mosi wavova vo: “Konso diambu tuvanga, diampwena yovo diandwelo, avo divene lusadisu kwa mbevo, diambote kwandi. Sílvia ona wayela kimbevo kia câncer nkumbu miole, okwikilanga mu mvovo miami. Wavova vo: “Onatwa kuna lupitalu konso lumbu kwa akundi a swaswana diamfiaulwisanga kikilu. Ekolo twayendanga, twamokenanga mambu mayingi, vava twavutukanga, twaningamanga mu nua kafe muna restaurante. Ediadi diansadisa mu vilakana kimbevo kiame.”

Kansi, kuyindula ko vo ozeye nsatu zawonso za mbevo. “Unyuvula, unyuvula, unyuvula, u kavova Kalick. Wakudikila vo: “Vava okunsadisanga  kuvangi mawonso ko. Ediadi dilenda vanga mpasi kwa mbevo. Avo kungyambwidi ko yavanga yaka salu, ndenda kuyibadikila vo kiafwana vanga diambu ko. Mfwete kuyimwena vo ndenda vanga diambu. Mfwete kuyimwenanga vo yakinu ye nkuma. Ikuma vo, unsadisa mu sala konso kina ndenda sala.”

O nkundi aku kafwete zaya vo wafwana vanga yaka salu. Adilson una ye kimbevo kia Sida wavova vo: “O mbevo kezolanga ko vo kavezwa nze muntu kena mfunu ko. Ozolanga vanga konso salu, kana nkutu kiakete. Diambote kikilu vava muntu kemonanga vo wafwana vanga konso salu. Ediadi dikunsadisanga mu lembi dimbula e vuvu. Izolanga vo wantu bangyambula yabaka e nzengo zame ye bazitisa zo. O mayela ke mevunzanga muntu ko mu kala ese diambote, ngudi yovo muntu ambote.”

Toma finama nkundi aku wa mbevo

NKANIKINU MIA NKAND’A NZAMBI:

“O nkundi ozolanga ntangwa zawonso, o mpangi muna mpasi kawutukila.”—NGANA 17:17.

▪ Avo kulenda kingula nkundi aku ko wau vo kwanda ozingilanga yovo mu kuma kiakaka, olenda kumbokela muna telefone, kunsonekena nkanda yovo kuntwikila e-mail. Nkia diambu olenda soneka? Alan D. Wolfelt, dotolo mosi wavova vo: “Unsungamesa ekolo kiambote nuakalanga vamosi. Sia nsilu vo osinga kunsonekena diaka, . . . i bosi, lungisa nsilu aku.”

Kuyambudi sadisa nkundi aku wa mbevo ko mu kuma kia wonga wa vanga yovo vova diambu dilenda kumvanga e mpasi. Nkumbu miayingi, o kingula e mbevo i diambu disundidi o mfunu. Muna nkand’andi kasoneka Lori Hope wavova vo: “Yeto awonso tulenda vova diambu dilenda bakulwa mu mpila yambi yovo vanga diambu dilenda kendeleka o muntu lembi wo kana. Ediadi ke diambi kwandi ko. Kansi e diambu disundidi o bi i mona wonga wa vova diambu diambi dilenda kufila mu lembi kingula diaka mbevo yo kumvana lusadisu kavwidi o mfunu.”

O nkundi una ye kimbevo kia vonza lusadisu lwaku ketoma vwanga o mfunu. Kala ‘nkundi ambote.’ Dialudi vo, kusasula kimbevo kiandi ko, kansi okunsadisa mu lenda kio zizidila.

[Mvovo Vana Yand’a lukaya]