Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Muudi mua kuambuluisha mulunda webe udi usama

Muudi mua kuambuluisha mulunda webe udi usama

Muudi mua kuambuluisha mulunda webe udi usama

UKADIKU mudiumvue umue musangu mupangile tshia kuamba pauvua uyukila ne mulunda webe uvua usama bikole anyi? Bikalabi nanku, ikala mutuishibue ne: udi mua kujikija lutatu elu. Mushindu kayi? Kakuena mikenji misunguluke iudi mua kulonda to. Bidi mua kulondesha miaba inudi basombele. Bantu batu kabidi ne bikadilu bishilangane bikole. Nanku bualu budi mua kuambuluisha mubedi kampanda kabuena anu mua kuambuluisha mukuabu to. Malu atu mubedi ujinga ne mushindu udiye udiumvua bidi mua kushintuluka ku musangu ne ku musangu.

Bualu bua mushinga buudi mua kuenza nkuditeka pa muaba wa mubedi ne kudienzeja bua kumanya tshidiye natshi dijinga menemene. Mmunyi muudi mua kuenza bualu ebu? Tukonkonone imue mibelu ya mu Bible idi mua kukuleja tshia kuenza.

Ikala uteleja bimpe

TSHIDI BIBLE WAMBA:

‘Muntu yonso ikale ne lukasa ku diteleja, ne lujoku ku diakula.’​YAKOBO 1:19, MMM.

‘Kudi tshikondo tshia kupuwa ne tshikondo tshia kuakula.’​MUAMBI 3:1, 7.

◼ Paudi uya katangila mubedi, ikala umuteleja ne ntema ne uditeka pa muaba wende. Kutuadiji diakamue kumupesha mibelu anyi kuedi meji ne: udi ne bua kujikija lutatu luende to. Wewe mutuadije kuakula ne lukasa, udi mua kulasula bualu kampanda budi mua kumunyingalaja bikole. Pamuapa mulunda webe udi usama kena ukeba tshia kuenza, kadi udi dijinga ne muntu udi mua kumuteleja bimpe.

Lekela mulunda webe akuambile idi munda muende mudilekelele. Kumukoshi ku mêyi to ne kutuadiji kumukolesha ku muoyo upitshisha ne pa mukenji bimufikisha too ne ku dimona ne: kuena umona disama diende bu bualu to. Tshilejilu, Emílio * udi wamba ne: “Ngakasama disama dia menenjite diodi kunshipa too ne mêsu. Imue misangu ntu ngumvua meji anshikila, balunda banyi batu bateta kunkolesha ku muoyo bamba ne: ‘kuena nkayebe udi usama to, kudi bantu bakuabu badi ne masama makole mapite ne diebe edi.’ Kadi kabayi mbamanye ne: padibu bapepeja disama dianyi, kabena bangambuluisha to. Malu adibu bamba adi anyingalaja.”

Kupangishi mulunda webe bua kukukuatshila malu mudilekelele to. Yeye mukuambile ne: udi ne buôwa, itaba mudiye udiumvua pamutu pa kumuambila bua kikadi ne buôwa to. Tshilejilu, Eliana udi ne disama dia kansere udi wamba ne: “Pandi ngela meji bua disama dindi nadi ne ntuadija kudila, kabiena bileja ne: ndi mupangile ditabuja to.” Dienzeja bua kumona mulunda webe anu mudiye, kujingi bua ikale muudi wewe musue to. Umanye ne: bu mudiye usama, malu audi wamba adi mua kumutapa ku muoyo ne udi mua kubanga kuenza malu atuye kayi wenza to. Muteleje ne lutulu nansha yeye ukuambuluila malu anu amue amue. (1 Bakelenge 19:9, 10, 13, 14) Udi mua kujinga bua kukuambila mudiye udiumvua.

Diteka pa muaba wende ne mutabalela

TSHIDI BIBLE WAMBA:

“Nusanke ne badi basanka; nudile ne badi badila.”​LOMO 12:15.

“Nuenzele bantu malu onso anudi basue banuenzele.”​MATAYO 7:12.

◼ Diteka pa muaba wa mulunda webe. Yeye muindile bua bamupande, ulonda buanga anyi muindile bipeta bia mateta a kua munganga, udi mua kuikala ne buôwa ne unyingalala nansha bua ka bualu kakese. Diteka pa muaba wende ne umumvuile. Etshi ki ntshikondo tshia kumulubakaja ne nkonko ya bungi nangananga ya malu adi amutangila to.

Ana Katalifós, mumanyi wa bikadilu bia bantu udi wenza mudimu mu lupitadi kampanda udi wamba ne: “Lekela mubedi akuambile bualu bua disama diende dîba didiye musue ne mushindu udiye musue. Yeye musue kuyukila nebe, uyukila nende bualu buonso budiye musue. Kadi yeye kayi musue kuakula, usombe mu tshimuma ne udi mua kumukuata ku tshianza bua kumukolesha. Udi pamuapa mua kumona ne: mubedi udi dijinga ne muntu wa kumukolesha.”

Kudibuejakaji mu malu a mulunda webe adi kaayi makutangile to. Mufundi mukuabu diende Rosanne Kalick uvua musame disama dia kansere misangu ibidi udi wamba ne: “Dîba diudi uteta bua kuambuluisha mubedi, umanye ne: malu adiye ukuambila kuena mua kuambila muntu mukuabu to. Bobu kabayi bakulomba bua kuakula pa muaba wa bena mu dîku dia mubedi, kuambi malu adiye mukuambile to. Ebeja mubedi akuambila malu ende adiye musue bua wewe kuamba.” Edson uvua pende mupanduke ku disama dia kansere udi wamba ne: “Mulunda wanyi mukuabu uvua muntangalajile lumu ne: ndi ne kansere ne ntshiakuenza matuku tshiyi mufue to. Bavua bafuma ku dimpanda. Mvua mumanye ne: mvua ne kansere, kadi mvua muindile bipeta bia mateta. Kansere kakavua katangalake to. Kadi lumu alu luvua lunyingalaje mukajanyi bikole ne uvua mutekete mu maboko bua biakulakula ne nkonko ivua bantu bamuela.”

Mulunda webe yeye ujinga kuangata dipangadika dia mushindu udibu mua kumuondopa, kujingi bua kumuleja ne lukasa tshiuvua mua kuenza bu wewe muikale ne disama adi to. Mufundi mukuabu diende Lori Hope udi mupanduke ku disama dia kansere udi wamba ne: “Kumpala kua kutumina muntu udi usama kansere anyi udi mupanduke ku disama edi mikanda idi yakula bua disama edi anyi kumupesha mibelu, mbimpe kuanji kudiebeja bua kumanya bikalabi mua kumusankisha. Tshianana, udi mua kumunyingalaja kuyi mumanye pebe wela meji ne: udi umuambuluisha.” Ki mbantu bonso batu basue kuteleja mibelu mipitepite bunyi idi itangila mishindu mishilashilangane ya ngondapilu to.

Nansha muntu udi usama muikale mulunda webe wa pa muoyo, paudi uya kamusamba kutambi kunenga muaba udiye to. Dikala diebe muaba au didi ne mushinga wa bungi, kadi mulunda webe kena pamuapa ujinga bua kuyukila nebe to. Udi mua kuikala mutshioke, kayi ne makanda a kuakula nansha kukuteleja mutantshi mule to. Ku lukuabu luseke, kuenji bua mulunda webe amone ne: udi lukasa bua kumushiya to. Mmusue kukumona umuenzela malu adi aleja ne: udi umutabalela bikole.

Ikala ne meji ne busunguluji paudi utabalela mubedi. Tshilejilu, kumpala kua kumulambila biakudia udi mua kuanji kumuebeja bintu bituye kayi udia to. Wewe ne lukoso anyi tshimpumpu, kumpala kua kuya katangila mulunda webe udi usama, mbimpe kuanji kuindila too ne paumvua bimpe.

Ikala ne ngakuilu udi ukolesha

TSHIDI BIBLE WAMBA:

‘Ndimi ya bena meji idi isangaja bantu.’​NSUMUINU 12:18.

‘Mêyi enu ikale ne ngasa misangu yonso, matue bu luepu.’​KOLOSAI 4:6.

◼ Malu audi wenza ne audi wakula ke adi mua kuleja ne: udi wangata mulunda webe udi usama ne mushinga. Ikala umumona anu bu muuvua umumone kuonso eku muikale ne ngikadilu ivua ikusankisha. Kuledi bua disama diende dinyange bulunda buenu, anyi dishintulule mushindu uutu umuenzela malu to. Wewe uyukila ne mulunda webe muenze bu udi uyukila ne muntu udi upunga ne lufu, udi mua kutuadija kudimona anu nanku. Tshilejilu, Roberta udi ne disama dia mifuba udi wamba ne: “Ndi musue bua bikala bammona anu bu bantu bonso. Nansha mundi mutshibukile panshi, ndi panyi ne tshindi mua kuamba ne malu andi musue. Kanuntangidi ne mêsu a luse to. Kanungakuishi bienze bu ne: ntshiena ne lungenyi to.”

Umanye ne: ki malu audi wamba adi ne bualu to, kadi mmushindu uudi uamba. Tshikuma tshia dîyi diebe tshidi patshi ne bualu. Tshilejilu, matuku makese panyima pa bamane kuambila Ernesto ne: udi ne kansere, mulunda wende mukuabu uvua mu ditunga dikuabu wakamubikila kumuambilaye ne: “Tshiena ngitaba ne: wewe udi ne kansere to!” Ernesto udi uvuluka wamba ne: “Mushindu uvua mulunda wanyi mushindumune miaku ‘wewe’ ne ‘kansere’ wakangenza mubidi mashika.”

Lori Hope udi ufila tshilejilu tshikuabu wamba ne: “Kuebeja mubedi ne: ‘bishi lelu?’ kudi mua kumvuija malu a bungi kudiye. Tshikuma tshia dîyi dia muntu udi webeja, tshimuenekelu tshiende, malanda adi pankatshi pende ne mubedi ne dîba didiye umuela lukonko elu bidi mua kumukolesha, kumusama anyi kujula buôwa budi munda muende.”

Mulunda webe udi usama mmusue imue misangu bua bamutabalela, bamuteleja ne bamunemeke. Nunku ambila mubedi ne: udi umuangata ne mushinga ne newikalaku dîba dionso didiye nebe dijinga. Tshilejilu, Rosemary udi ne tshiûja mu buongo udi wamba ne: “Pavua balunda banyi bangambila ne: bavua bannange ne basue kungambuluisha nansha bia kumona lufu, bivua binkolesha ku muoyo bikole.”​—Nsumuinu 15:23; 25:11.

Ikala umuambuluisha

TSHIDI BIBLE WAMBA:

‘Katunanganganyi ku mêyi anyi ku ndimi; kadi tunangangane mu bienzedi ne mu bulelela.’​1 YONE 3:18.

◼ Majinga a mulunda webe adi mua kushintuluka bikalaye muindile mandamuna a mateta a kua munganga peshi bikalaye ukadi mutuadije kulonda buanga. Kadi mu mishindu yonso, udi dijinga ne diambuluisha. Pamutu pa kumuambila anu ne: “Wewe dijinga ne tshintu kampanda, ungambile,” mbimpe kumutokeshila tshiluba. Muambila ne: udi mua kumuambuluisha ne midimu ya kumbelu bu mudi: kulamba, kukolopa mu nzubu, kusukula malongu ne bilamba, kukoma, kumuyila muaba kampanda, kumusumbila bintu mu tshisalu anyi kumushiya ku lupitadi. Enza malu mudiye mukuambile ne pa dîba. Enza malu onso audi mumulaye bua kumuenzela.​—Matayo 5:37.

Rosanne Kalick udi wamba ne: “Bualu buonso butudi tuenzela mubedi bua kadimonyi mushilangane bikole ne tshivuaye kumpala nansha buobu bunene anyi bukese nebumuambuluishe.” Sílvia udi mupanduke ku disama dia kansere misangu ibidi udi witaba pende bualu ebu. Udi wamba ne: “Pavua balunda banyi bakanshiya mu tshimenga tshikuabu dituku dionso bua kulonda buanga, bivua binkankamija bikole. Mu njila, tuvua tuyukila malu a bungi ne pavuabu bajikija kungondopa, tuvua tutamba kuya ku restoran. Mvua ndiumvua anu bu ne: tshiena nsama to.”

Kadi kuedi meji ne: udi mumanye tshionso tshidi mulunda webe natshi dijinga to. Kalick udi wamba kabidi ne: “Paudi ujinga kuambuluisha mubedi, ikala ne tshibidilu tshia kumuebeja tshidiye musue. Kuditeki wewe mumanye malu onso adiye nawu dijinga to, bualu udi mua kuenza bualu budiye kayi musue budi mua kumunyingalaja. Tshilejilu, wewe kuyi undomba bua kuenza tshintu nansha tshimue, ndi mua kuela meji ne: tshiena mukumbane bua kuenza bualu nansha bumue to. Mbimpe ngumvue ne: ndi mua kuenza panyi bualu kampanda. Tshiena musue kudimona bu muntu ukadi pa kufua to, kadi ndi musue bua nungambuluishe bua kuenza malu andi mua kuenza.”

Bia muomumue, mulunda webe mmusue pende kuenza malu kampanda. Tshilejilu, Adilson udi ne disama dia SIDA udi wamba ne: “Paudi usama, kuena musue bakulengulule bienze bu ne: kuena ne mushinga anyi kuena ne bua nsongo buudi mua kuenza to. Udi musue bua kuenza nansha tu midimu tukese. Bitu bimpe kudiumvua ne: udi mua kuenza bualu kampanda, bualu bidi bikupesha bukole bua kutungunuka ne kuikala ne muoyo. Ndi musue padi bantu bandekela ngangata mapangadika ne padibu banemeka bindi ngamba. Padi muntu usama, kabiena biumvuija ne: kena mua kukumbaja mudimu wende wa tatu, mamu anyi kuenza bualu bukuabu to.”

Ikala anu pabuipi nende

TSHIDI BIBLE WAMBA:

‘Mulunda utu wananga mu bikondo bionso, muanetu utu waleja bulela mu tshikondo tshia dikenga.’​NSUMUINU 17:17.

◼ Wewe kuyi ne mushindu wa kuya kamona mulunda webe udi usama bua ntanta udiye anyi bua malu makuabu, udi mua kumubikila ku telefone bua kumusamba, kumufundila mukanda anyi kumufundila ku Enternete. Mmalu kayi audi mua kumufundila? Alan Wolfelt mufidi wa mibelu udi wamba ne: “Muvuluija bimue bikondo bia disanka binuvua bapitshishe pamue. Umulaye ne: neumufundile kabidi ne udienzeje bua kukumbaja dilaya diebe.”

Kudikandi bua kusamba mulunda webe udi usama, utshina ne: newambe dîyi dibi anyi newenze bualu budi mua kumunyingalaja. Misangu ya bungi, kusamba mulunda webe ke kudi ne bualu. Lori Hope wakafunda mu mukanda wende ne: “Tuetu bonso tutu tuakula ne tuenza malu adi bantu mua kumvua bibi anyi adi mua kubabungamija katuyi bamanye. Ebu ki mbualu budi mua kututonda to. Kadi kutamba kutshina bua kuya kusamba mubedi udi netu dijinga tuela meji ne: tudi mua kupatula dîyi didi mua kumunyingalaja ke kudi kubi.”

Mulunda webe udi usama bikole udi mua kuikala nebe dijinga bikole kupita kumpala. Leja muudi “mulunda” muimpe. Disama diende kadiakujika anu bualu udi udienzeja bua kumuambuluisha to, kadi udi umupesha makanda a kuditantamena.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 9 Tudi bashintulule amue mêna.