No Panon Mon Natulongan so Mansasakit a Kaarom

ASALIM ta la imay agmo amtay ibagam ed kaarom a walay graben sakit to? Agka mapaga ta walay nagawaan mo. Anto iratan ey? Depende, walaray kaukolan mon ikonsidera. Singa bilang, ikonsideram so nanduruman kultura tan personalidad na too. Nayarin say sakey a bengatla et makatulong ed sakey a mansasakit balet ompan ag-itan makatulong ed arum. Tandaan mo met a diad inagew-agew et nayarin manguman so situasyon tan liknaan na toon mansasakit.

Say gawam sirin et ipasen moy inkasika ed kipapasen to ‘may mansasakit. Amtaen mo no antoray labay ton gawaen mo, tan no antoray kaukolan to’d sika. Panon mon nagawaan iya? Nia ray pigaran suhestion a base ed saray prinsipyo diad Biblia.

Dengel kan maong

PRINSIPYO’D BIBLIA:

“Balang too et nepeg ya aliston ondengel, agbengatbengat a mansalita.”​—SANTIAGO 1:19.

“Wala so . . . panaon ya agyesel, tan panaon a pansalita.”​—ECLESIASTES 3:1, 7.

▪ Sano bisitaen moy kaarom a mansasakit, dengel kan maong ed ibaga to tan ipanengneng mon natatalosan moy liknaan to. Agka bengatbengat a mangiiter na simbawa odino suhestion. Ta no andi, ompan makapangibaga kay makapasakit ed kaarom. Agto labay ya ibagan kaukolan mon solusyonan so problema to, say importante et walay makatalos a napangibesngawan toy liknaan to.

Paulyan mo labat ya mansalita. Pasumpal moy ibabaga to, tan agmo ipapaliknan agmet seryoso so situasyon to. “Walay fungal meningitis ko tan lapud satan et abulag ak,” so kuan nen Emílio. * “No maminsan et talagan maer-ermen ak, tan walaray kaarok ya mangibagan: ‘Aliwan sika labat so walaay problema. Walara ingey mas grabe ni  situasyon da nen say sika.’ Agda amta labat ya ag-itan makakatulong ed siak. Imbes, lalo ak laingen a nadi-depress.”

Mas nibesngaw na kaarom so walad puso to no amta ton agmo husgaan. No ibaga to’d sika a natatakot, ibagam a natatalosan mo itan a nalilikna to, imbes ya ibagam ya agnepeg ya ontakot. “Agto labay ya ibagan sano masyado ak a napapagaan ed sakit ko tan iyaakis ko et naandi lay talek ko’d Dios,” so kuan nen Eliana, a milalaban ed kanser. Gawam so anggaay nayarian mon talosan so kaarom. Ompan sensitibo natan tan aliwan normal iray reaksion to. Kanian anosan mo. Dengel ka, anggano apasakey so ibabaga to. (1 Arari 19:9, 10, 13, 14) Kaukolan toy toon napangibagaan toy nalilikna to.

Milikna tan ipanengneng so konsiderasyon

PRINSIPYO’D BIBLIA:

“Miliket kayo ed saray totoon manliliket; miakisan kayo ed saray totoon onaakis.” ​—ROMA 12:15.

“Amin a bengatlan labay yon gawaen na totoo ed sikayo, ontan met so nepeg yon gawaen ed sikara.”​—MATEO 7:12.

▪ Nonot mo no antoy naliknam no bilang ta sika so walad kipapasen na samay mansasakit a kaarom. Legan ton manpaparaan parad operasyon, manpapatambal, odino manaalagar ed resultay check-up, nayarin tensyonado tan masyadon sensitibo. Talosan mo iya, tan pibagayan moy manguman-uman ya emosyon to. Ompan aliwan matukoy iyan panaon pian tepetan mo lan tepetan lalo la ed personal iran bengatla.

“Paulyan yo iray pasyente ya itongtong so nipaakar ed sakit da no kapigan da labat labay, tan agyo ra aapuraen,” so kuan na clinical psychologist a si Ana Katalifós. “No labay day miistoryaan, miistoryaan kayo, anggan anto ta’y labay dan pantongtongan. No agda labay balet so mitongtong, agka labat oneesel, baleg lay nagawaan na anggan say pamemben labat ed lima ra. Odino ompan say kaukolan da met labat et walay milikna’d sikara.”

Respetom so privacy na kaarom. Oniay insulat nen autor a si Rosanne Kalick, ya amidua to lan nilabas so kanser: “Agto labay ya ibagan no walay naamtaan mo et nepeg met lan naamtaan na arum. Agmo ibabaga’d arum so impormasyon, puera labat no inabuloyan ka na pamilya na kaarom. Tepetan moy pasyente no antoray sarag mon ibaga ed arum.” Oniay kuan nen Edson ya inmabig ed kanser: “Inkayat na kaarok a walay kanser ko tan magano labat lay pambilay ko. Tua ya nampaopera ak. Amtak met a walay kanser ko, balet ta diad saman et alagaren ko ni resultay biopsy tan agni kinmayat so kanser ko. Aliwliway resulta na saman a ginawa na kaarok. Walaray arum ya agda la inisip no antoy epekto’d sikami na saray komento tan tepet da, kanian asakisakitan so asawak.”

No say kaarom et mandedesisyon no antoy paraan na pampatambal to, agka bengatbengat a mangibabaga no antoy gawaen mo no sikay walad situasyon to. Imbaga nen managsulat a si Lori Hope, a sakey met ya inmabig ed kanser: “Antis kan mangipawit na artikulon a-research mo ed pasyenten walay kanser to odino inmabig la’d kanser, marakep no tepetan mo ni no labay toy makaawat na ontan ira. Ta no andi, anggano maabig so intension mo, ompan agmo naaamtaan et asakitan mo la manayay liknaan na kaarom.” Tandaan mon aliwan amin et malabay a makaawat na dakerakel ya impormasyon nipaakar ed nanduruman klase na panagpatambal.

Anggano malet kayo nin sankaaro, agka masyadon manbabayag sano ombisita ka. Talagan apresyaen na kaarom so ibisitam, balet ompan kaukolan to met so manpainawa. Ompan naksawan tan anggapo lay biskeg ton mitongtong odino anggan ondengel ed sika a mabayag. Anggaman ontan, agmo met ipapaliknan manaapura kan onalis. Ipanengneng mo’d kaarom a talagan iyaansakit mo.

Nipanengneng moy konsiderasyon no balanse ka tan nononoten mon lanang so pankaabigan na kaarom. Singa bilang, no labay mon ilutoan  odino ikdan na rosas, tepetan mo ni ompan allergic ed arum a naakan odino rosas. No mansasakit ka, alimbawa et walay panateng mo, agka ombibisita’d kaarom anggad agka ni inmabig.

Pabiskeg moy liknaan to

PRINSIPYO’D BIBLIA:

“Say dila na makabat sikato so kasil.” ​—ULIRAN 12:18.

“Naynay komon a maabig iray salita yo, ya atimplaan na asin.”​—COLOSAS 4:6.

▪ Napatnagan ed ibabagam tan ed kiwas mo no talagan labay mon tulongan so kaarom. Nonot mon sikato nin siansia imay toon akaarom lapud maabig iran ugali to. Aliwan daput no walay sakit to et umanen mo lay pidedeneng mo’d sikato. No diad pitotongtong mo’d sikato et singa ipapaliknam a pakaskasi so kipapasen to, ontan met lay pakanengneng to’d sarili to. Oniay imbaga nen Roberta, a walay atawir ton sakit ed pukel: “Tratom ak ya normal a too. On, walay sakit ko, balet ta wala met iray opinyon ko tan labay kon gawaen. Agmo ipapalikna’d siak ya nakakasian mo ak. Agka mitotongtong ed siak a singa no anggapoy kalakal ko.”

Tandaan mo ya aliwan say ibabagam labat so importante noagta pati say panangibagam. Anggan say tonaday boses mo et walay epekto to. Sanen a-diagnose a walay kanser nen Ernesto, sikatoy tinawagan na kaaro ton walad abroad, a say kuan to et: “Agak makapanisian walay kanser mo!” Oniay anonotan nen Ernesto a reaksion to ed saman: “Abigbigla tan ataktakot ak ed saman ya impangibaga to.”

Wala ni sananey ya alimbawan inter nen autor a si Lori Hope: “Say pantepet na ‘Kumusta ka?’ et nandurumay epekto to ed pasyente. Depende ed tonaday boses to ’may mantetepet, aksion to, relasyon to’d pasyente, inkamaapit da’d sakey tan sakey, tan siempre ed panaon na impantepet to, nayarin napabiskeg toy liknaan na samay pasyente, nasakitan to, odino pannerbiyosen to laingen.”

Seguradon labay a nalikna na mansasakit a kaarom a sikatoy aaroen, natatalosan, tan rerespetoen. Kanian lanang mon ipaseguro a sikatoy importante ed sika tan wadtan ka labat pian ontulong. Oniay imbaga nen Rosemary, a walay tumor to ed utek: “Say talagan mamapabiskeg na liknaan ko et no ibaga na saray kaarok ya inaro da ak tan naynay iran wadtan parad siak, antokaman ni nagawa.”​—Uliran 15:23; 25:11.

Tulong ka

PRINSIPYO’D BIBLIA:

“Mangaro itayo, aliwan diad salita odino diad dila, noagta diad gawa tan katuaan.” ​—1 JUAN 3:18.

▪ Manguman iray nakaukolan na kaarom manlapud samay impakaamta to a walay sakit to ya anggad sano manpatambal la. Kaleganan na saratan a panaon et kaukolan toy tulong. Imbes ya ibagam ya, “No walay kaukolan mo, tawagan mo ak labat a,” ibagam so espisipikon tulong a niiter mo. Singa bilang, natulongan mo’d inagew-agew iran kimey. Nayarin ilutoan mo, ilinisan moy abung, ipesakan mo, iplantsaan mo, asikasoen mo ray pankaukolan to, tan ibaan mo ed klinik odino ospital sano manpatambal. Pigara labat irayan paraan pian nipanengneng moy panangarom. No walay tongtongan yo, masakbay kan onsabi. Toor moy salitam.​—Mateo 5:37.

“Antokaman so gawaen tayo, baleg man o melag, makatulong itan pian diad ontan et normal nin siansiay bilay na pasyente,” so kuan nen autor a si Rosanne Kalick. Ontan met so nibaga nen Sílvia, ya amidua to lan nilabas so kanser. “Lapud nanduruman kaarok so maniiba’d siak ed sananey nin baley parad radiation ko, narerelaks ak tan onlelemew so liknaan ko. Nandurumay paniistoryaan mi’d dalan, tan kayari pampatambal ko et oonla kami ni’d coffee shop. Kanian say pakaliknak et normal lamet so bilay ko.”

Agmo iisipen balet ya antam lan talaga no antoray nakaukolan na kaarom. “Mantepet, mantepet, mantepet,” so kuan nen Kalick. Inyarum to ni: “Anggano labay moy ontulong, agmo kokontroley  amin a bengatla. Aliwa laingey epekto to ’tan. No anggapo lan balot so pagawam ed siak, liknaen kon anggapoy sarag kon gawaen. Kaukolan kon nalikna a wala nin siansiay kanak. Agmo ipapalikna’d siak a pakaskasi ak kalamor. Tulongan mo ak a gawaen no antoy sarag kon gawaen.”

On, kaukolan a nalikna na kaarom a walay kana to. Oniay imbaga nen Adilson, a walay AIDS to: “No mansasakit ka, agmo labay ya ipuepuera ka na arum, a singa no anggapo lay kanam odino sarag mon gawaen. Anggan panon et labay mo met a walay nitulong mo, anggan daiset labat. Balibali liknaan no wala nin siansiay nagagawaan mo. ’Atan so mamapakasil ed siak. Labay kon abuloyan ak na arum a mandesisyon, tan respetoen da komoy desisyon ko. Agto labay ya ibagan daput no mansasakit kami et agmi la nagawaay papel mi bilang ama, ina, odino antokaman ni.”

Mansiansian maapit a kaaro

PRINSIPYO’D BIBLIA:

“Saray kakaaro ipanengneng da lawas so panangaro ra. Antoy kana na sanaagi no ag-ira mantatambayan ed gonigon?” ​—PROBIRBIO 17:17, MAUNG A BALITA.

▪ No agmo nabisitay kaarom lapud sirkumstansya odino arawi kawalaan to, tawagan mo pian makapanistoryaan kayo, odino sulatan mo, odino man-e-mail ka’d sikato. Antoy isulat mo bilang ey? Oniay suhestion nen Alan D. Wolfelt, sakey a grief counselor: “Ipanonot mo iramay maliket ya impaniiba yo. Ibagam ya onsulat ka . . lamet a tampol​—tan gawam so anggaay nayarian mon tooren itan.”

Ompan lapud natatakot kan makapangibaga odino makagaway aliwa et agka la manggaway paraan pian napabiskeg moy liknaan na kaarom. Diad tua, diad ibisitam labat et nalikna to lan labay moy ontulong. Oniay insulat nen Lori Hope ed libro to: “Amin tayo pa et makakapangibaga tan makakagaway bengatlan aliway epekto to’d arum odino lapud satan et nasakitan ira anggano agtayo ginagala. Aliwan satan so problema. Say problema et no masyado kan natatakot a makagaway lingo kanian agka la ontulong ed kaarom anta kakkaukolan to ka balet.”

Mas kaukolan ka na kaarom natan ta mansasakit. Paneknekan mo a tua kan kaaro. Anggano agmo sarag a tambalen so sakit to, makatulong iray sagpot mo pian mas nasarag na inar-arom so mairap a situasyon to.

[Paimano ed leksab]