¿Buchʼu xuʼ skolta li buchʼutik abol sbaike?
¿Buchʼu xuʼ skolta li buchʼutik abol sbaike?
«Dios cuʼun, acʼbo yoʼntonin stuqʼuil avoʼnton [...] li ajvalile. Yuʼun jaʼ tscolta li bochʼotic abul sbaique.» (SAL. 72:1, 12)
1. ¿Kʼusi ta jchantik ta sventa li kʼuxubinel yuʼun Dios ta skoj li kʼusi la snuptan Davide?
¡TOJ echʼ noʼox tspat koʼontontik taje! Jaʼ la stsʼiba yaʼeluk li ajvalil David ta voʼneal Israele, sutesoj xaʼox yoʼonton ta skoj li smul xchiʼuk Betsabee, vaʼun xi la skʼan vokole: «Tuʼpbun jmul ta sventa ti toj ep cʼuxubinel avuʼune [...]; mu xchʼay o ta coʼnton li jmule. [...] Li vuʼune jpasmulilun onoʼox ti cʼalal livoqʼue; jpasmulilun onoʼox cʼalal lic xchiʼinun tal li jmeʼe» (Sal. 51:1-5). Chkʼuxubinvan ta melel li Jeovae xchiʼuk snaʼoj lek ti jpas mulilutike.
2. ¿Kʼusi chal li Salmo 72?
2 Li Jeovae snaʼoj lek ti toj abol jbatike, jaʼ yuʼun chalbutik ti tskoltautike. Svaʼanoj jun Ajvalil ti «jaʼ tscolta li bochʼotic abul sbaique xchiʼuc li bochʼotic oy svocolic ti muʼyuc bochʼo chcoltaatique. Jaʼ chcʼuxubin li bochʼotic toj biqʼuit ch-ilatique, xchiʼuc tscolta cʼu chaʼal mu xlajic ta milel» (Sal. 72:12, 13). Kʼuchaʼal chkiltike li Salmo 72 chalbutik kʼuxi chlaj skʼoplal li jvokoltike. Veno, taje jaʼ chalbe skʼoplal li ajvalilal yuʼun Salomone, li xnichʼon Davide. Pe chakʼ kiltik xtok ti kʼuyelan ch-ajvalilaj li Jesucristoe, li xNichʼon Diose, ti jaʼo tstaik koltael li buchʼutik abol sbaik ti toj echʼem chil svokolike.
Svinajeb jutuk ti kʼuyelan ch-ajvalilaj Cristoe
3. ¿Kʼusi la skʼan li Salomone, xchiʼuk kʼusi akʼbat yuʼun li Jeovae?
3 Kʼalal mol xaʼox li Davide maʼuk noʼox laj yal ti jaʼ ch-och ta ajvalil li Salomone, yuʼun laj yalbe xtok li mantaletik ti skʼan tukʼ xchʼune (1 Rey. 1:32-35; 2:1-3). Ta tsʼakale laj yakʼ sba ta ilel ta jun vaychil ta stojolal Salomón li Jeovae xchiʼuk xi laj yalbee: «Cʼanbun li cʼusi chacʼane». Jtos noʼox ti kʼusi la skʼane: «Acʼbun jbijil yuʼun jech xuʼ cuʼun ta jventain lec li anichʼnabe, xchiʼuc jech xuʼ ta jnaʼ bu lec, xchiʼuc bu chopol». Lek laj yil Dios ti bikʼit laj yakʼ sbae, jaʼ yuʼun laj yakʼbe li kʼusi la skʼane xchiʼuk yan kʼusitik (1 Rey. 3:5, 9-13).
4. ¿Kʼuxi la xchapbe skʼoplal kʼuyelan ch-ajvalilaj Salomón jun meʼ ajvalil?
4 Koliyal ti akʼbat bendision yuʼun Jeova li Salomone jaʼ noʼox stuk lek echʼ ta ajvalil, yuʼun jun yoʼonton li jnaklejetike xchiʼuk ep kʼusitik lek la staik (1 Rey. 4:25). Ep buchʼutik ay skʼelik kʼuyelan li kuxlejal ti bu ch-ajvalilaj Salomone, june jaʼ li meʼ ajvalil ta Sabá (Seba) ti ep sviniktak yikʼoj batele. Xi laj yalbe Salomón li meʼ ajvalile: «Ta melel yuʼun onoʼox jech ti cʼu xʼelan caʼyoj acʼoplal[e] [...,] ti cʼu yepal yalojbicun acʼoplale, batsʼi mu sta oʼlol. Yuʼun li abijile xchiʼuc li cʼusitic oy avuʼune toj ep jeloven jech chac cʼu chaʼal caʼyoje» (1 Rey. 10:1, 6, 7). Pe bu cha ta, ep to kom ta be spʼijil li Salomón kʼuchaʼal Jesuse, yuʼun xi tukʼ laj yalbe sba skʼoplale: «Li bochʼo liʼ oy ta atojolique, jaʼ echʼem sbijil jech chac cʼu chaʼal li Salomone» (Mat. 12:42).
Lek kʼusitik ta jtatik kʼalal ch-ajvalilaj li Bankilal Salomone
5. ¿Kʼusi chal kaʼitik li Salmo 72, xchiʼuk kʼusi chakʼ kiltik?
5 Jkʼeltik kʼusi chal li Salmo 72 sventa xkaʼibetik lek smelol li kʼusitik lek ta jtatik kʼalal ch-ajvalilaj li Jesuse, li Bankilal Salomone (kʼelo Salmo 72:1-4). Li kʼejimol taje chakʼ kiltik kʼuyelan chil Jeova kʼalal ch-ajvalilaj li xNichʼone, li «Jʼacʼ-Jun-Oʼntonal[e]» (Isa. 9:6, 7). Ta skoltaobba Dios, li Cristoe ta «xchapan li bochʼotic oy svocolique» xchiʼuk ta «scolta li bochʼotic muʼyuc cʼusi oy yuʼunique». Ta skoj ti oy lekilal xchiʼuk tukʼilal kʼalal ch-ajvalilaje jaʼ me chichʼ-o ojtikinel. Ta melel, li kʼusi la spas ta Balumil li Jesuse chakʼ kiltik ti kʼusi chkʼot ta pasel kʼalal ch-ajvalilaj xaʼox ta Jmil Jabile (Apo. 20:4).
6. ¿Kʼuxi tskoltautik li kʼusitik la spas Jesús sventa jnaʼtik li kʼusitik lek ta jtatik kʼalal ch-ajvalilaje?
6 Jkʼelbetik skʼoplal jlomuk li kʼusi la spas Jesuse, yuʼun jaʼ chakʼ kiltik jutuk li kʼusi tspas ta sventa krixchanoetik yoʼ xkʼot ta pasel li Salmo 72. Ta melel, toj labal sba chkiltik ti kʼuyelan la xkʼuxubin li buchʼutik chil svokolike (Mat. 9:35, 36; 15:29-31). Xi kʼanbat vokol li Jesús yuʼun jun vinik ti ip ta kʼaʼemal chamele: «Ti jechuc avoʼnton chacoltaune, xuʼ avuʼun». Xi la stakʼ li Jesuse: «Lec oy, colan chaʼe». Kol li vinike (Mar. 1:40-42). Ta tsʼakale, la snup ta be jun meʼonal ants ti cham li skerem ti jun noʼoxe, «toj abul sba laj yil». Jaʼ yuʼun xi laj yal li Jesuse: «Lican». Jaʼ jech kʼot ta pasel: ¡Chaʼkuxi li kereme! (Luc. 7:11-15.)
7, 8. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel Jesús ti oy sjuʼel ta xpoxtael chamele?
7 Ti kʼu yuʼun la spas skʼelobiltak juʼelal li Jesuse jaʼ ti akʼbat yip yuʼun Jeova kʼuchaʼal chakʼ kiltik jun loʼile. Oy jun ants «lajchab xa jabil yichʼoj tuchʼpatijel» ti mu x-echʼ chaʼie, kʼajomal yantik x-ipaj, akʼo mi «ep la saʼ jpoxtavanejetic, pero jaʼ noʼox ep iʼacʼbat svocol, xchiʼuc ilaj scotol li cʼusitic oy yuʼune». Jaʼ yuʼun la stikʼ sba ochel li ta epal krixchanoetike, bat spikbe skʼuʼ li Jesuse, jaʼ jech muʼyuk la xchʼun jtos Mantal ta sventa ti buchʼu «tsjelubtas chʼichʼ [...] ti muc yorailuc chil ue» (Lev. 15:19, 25). Kʼalal laj yakʼ venta Jesús ti lokʼ sjuʼele, la sjakʼ buchʼu ti pikbat skʼuʼe. «Li antse ta xnic xa ta xiʼel», «la squejan sba ta stojol li Jesuse. Jamal laj yalbe scotol». Vaʼun xi laj yal Jesús kʼalal laj yil ti poxtavan li Jeovae: «Tseb, lacol xa ta sventa xchʼunojel avoʼnton. Jaʼ yuʼun junuc avoʼnton batan, yuʼun icol xa li achamele» (Mar. 5:25-27, 30, 33, 34).
8 Kʼalal poxtavan Jesús ta sjuʼel Diose maʼuk noʼox la stabeik sbalil li buchʼutik poxtaje, yuʼun labal sba laj yilik ek li buchʼutik te nopol yilojike. Jaʼ jech labal sba laj yilik kʼalal la xpoxta jchameletik kʼalal mu toʼox chal li Mantaletik ta Vitse (Luc. 6:17-19). Jaʼ jech toj labal sba laj yilik ek li chaʼvoʼ viniketik ti takatik batel yuʼun Juan J-akʼvanej ta voʼ sventa tskʼelik mi jaʼ ta melel Mesías li Jesuse. Laj yilik kʼuxi «la scolta ep jchameletic xchiʼuc bochʼotic ep svocolic xchiʼuc bochʼo ochem pucuj ta yoʼntonic, xchiʼuc la sjambe sat ep maʼsatetic». Vaʼun xi albatik yuʼun Jesús li chaʼvoʼ viniketike: «Bat albeic Juan li cʼusitic laj avilique xchiʼuc li cʼusitic laj avaʼyique: Li maʼsatetique ijam xa satic; li coxoetique ta xanovic xa; li jcʼaʼel chameletique icolic xa; li bochʼotic macal toʼox xchiquinique ijam xa xchiquinic; li animaetique ichaʼcuxiic xa; li meʼonetique icholbat xa yaʼyic li Lequil Aʼyeje» (Luc. 7:19-22). ¡Patbat tajek yoʼonton Juan maʼ taje!
9. ¿Kʼusi laj yakʼ ilel li skʼelobiltak juʼelal la spas Jesuse?
9 Ta melel, muʼyuk xjalij sbatel osil sbalil kʼalal la skolta krixchanoetik li Jesús kʼalal ay xchol mantal ta Balumile. Yuʼun li buchʼutik poxtajik xchiʼuk ti chaʼkuxiike chamik onoʼox ta tsʼakal. Akʼo mi jech, li skʼelobiltak juʼelal la spase jaʼ svinajeb jutuk li bendisionetik tskʼupinik sbatel osil li krixchanoetik kʼalal ch-ajvalilaj li Mesiase.
¡Poʼot xa spas ta jun paraiso li Balumile!
10, 11. 1) ¿Kʼu sjalil chjalij li bendision chakʼ Ajvalilal yuʼun Diose, xchiʼuk kʼu yelan li kuxlejal kʼalal ch-ajvalilaj Jesuse? 2) ¿Buchʼu te chchiʼin ta Paraiso li Cristoe, xchiʼuk kʼusi skʼan spas sventa xkuxi sbatel osil?
10 Jnoptik avaʼi kʼuyelan li kuxlejal ta Paraisoe (kʼelo Salmo 72:5-9). Ta me spas ta nichimaltik spʼejel li Balumile, vaʼun jun yoʼonton te chnaki sbatel osil li yajtuneltak Diose, jech kʼuchaʼal te oy-o li Kʼakʼal xchiʼuk li Ue. Siket noʼox me koʼontontik yuʼun li Ajvalil Jesuse, jech «cʼu chaʼal voʼ ti chatʼes lec li tsʼiʼlaletique, xchiʼuc jech chac cʼu chaʼal job osil ti tscʼunibtas li banamile».
11 ¿Mi mu xi jmuyubajuk kʼalal ta jnopbetik skʼoplal ti chkʼot ta pasel li salmo liʼe xchiʼuk ti ta jkʼupintik sbatel osil li nichimaltike? Jaʼ jech laj yaʼi sba jun jpas mulil vinik ti te jokʼol ta jtel teʼ ti xi albat yuʼun Jesuse: «Te cha chiʼinun li ta Paraisoe» (Luc. 23:43, NM). Li vinike chchaʼkuxi li ta Ajvalilal ta Jmil Jabil tspas Jesuse. Mi la xchʼunbe li smantal Cristoe ta me xkuxi sbatel osil, mu xa bu ch-ipaj xchiʼuk xmuyubaj noʼox me.
12. ¿Kʼusi lek tstaik li chopol krixchanoetik ti chchaʼkuxiik li ta Ajvalilal ta Jmil Jabile?
12 Kʼalal yakal ta ajvalil li Bankilal Salomón Jesucristoe «tucʼ [chbat] yuʼun scotol ti jayib cʼacʼal [kuxul]» li krixchanoe, jaʼ xkaltik, xkoʼolaj kʼuchaʼal nichim ti kʼupil sbae (Sal. 72:7). Chakʼ ta ilel ti chkʼanvan li Cristoe xchiʼuk lek chchabivan kʼuchaʼal la spas kʼalal ay ta Balumile. Stekel li krixchanoetik ta achʼ balumile —xchiʼuk «li bochʼotic chopoli[k]» ti chchaʼkuxiike— xuʼ me xchʼunbeik smantal li Jeovae, vaʼun xuʼ jech xkuxiik-o (Hech. 24:15). Melel onoʼox un, chichʼik lajesel li buchʼutik muʼyuk chchʼunik li kʼusi chal Jeovae, jech oxal muʼyuk kʼusi tsmak ta be li lekilale xchiʼuk li jun oʼontonal ta achʼ balumile.
13. ¿Bu to kʼalal tspas mantal li Ajvalilal yuʼun Diose, xchiʼuk kʼu yuʼun muʼyuk chmak ta be li lekilale?
13 Ta spʼejel Balumil tspas mantal li Bankilal Salomón kʼuchaʼal chal liʼe: «Acʼo sventain batel ti xlic ta tiʼnab cʼalal to ta yan jot nabe, xchiʼuc ti xlic ta ucʼum Éufrates cʼalal to ta jot stiʼ banamile. Acʼo squejan sbaic ta stojol, acʼo sbicʼtajes sbaic ta stojol scotol li yajcontratac nacalic ta xocol banamile» (Sal. 72:8, 9). Jech, jaʼ Jesús ch-ajvalilaj ta spʼejel Balumil (Zac. 9:9, 10). Li buchʼutik ep sbalil chilik li Ajvalilal yuʼun Dios xchiʼuk li sbendisiontake ta me «squejan sbaic ta stojol» Cristo, ta sjunul yoʼonton chchʼunbeik smantal. Yan li buchʼu muʼyuk tsutes yoʼontone ta me xichʼ lajesel, akʼo mi «yichʼoj voʼvinic (100) [jabil]» (Isa. 65:20). Jech, li chopol krixchanoetike «ta xocol [balumil]» chamem chkomik.
Jun Ajvalil ti lek yoʼontone xchiʼuk ti chchabivane
14, 15. ¿Kʼu yuʼun jnaʼojtik ti snaʼoj kʼu yelan chkaʼi jbatik li Jesuse xchiʼuk ti «tscolta li bochʼotic abul sbaique»?
14 ¡Toj abol sbaik ti kʼuyelan kuxul li jpas mulil krixchanoetike xchiʼuk skʼanik koltael! Pe oy spatobil oʼontonal (kʼelo Salmo 72:12-14). Kʼuxutik ta yoʼonton li Jesuse, li Bankilal Salomone. Snaʼoj lek ti jpas mulilutike xchiʼuk snaʼoj lek kʼuyelan li jvokoltike, yuʼun laj yil svokol kʼalal la spakbe skʼoplal li tukʼilale. Jech, laj yakʼ Jeova ti akʼo stsal yuʼun stuk li slajebal prevaetike. Toj tsots laj yil svokol, yuʼun «li xchiqʼue jaʼ jech chac cʼu chaʼal chʼichʼ ti stsʼujtsʼun noʼox yalel ta banamile» (Luc. 22:44). Kʼalal te xaʼox jokʼol ta jtel teʼe xi laj yale: «Dios cuʼun, Dios cuʼun, ¿cʼu yuʼun ti laj acomtsanune?» (Mat. 27:45, 46). Muʼyuk xnamaj ta stojolal Jeova xchiʼuk tukʼ laj yakʼ-o sba, akʼo mi laj yil tajek svokol xchiʼuk ti tsots ilbajinat yuʼun Satanase.
15 Teuk me ta joltik ti snaʼoj lek Jesús ti kʼuyelan chkil jvokoltike. «Jaʼ tscolta li bochʼotic abul sbaique xchiʼuc li bochʼotic oy svocolic ti muʼyuc bochʼo chcoltaatique.» Li sTot ti kʼanvaneme «chaʼibe scʼop li meʼonetique» xchiʼuk jaʼ «ta xpoxta li bochʼotic oy svocol yoʼntonique; ta xpixbe lec li xtuchʼemalique». Jaʼ me jech tspas li Cristo eke (Sal. 69:33; 147:3). Xaʼibe smelol «cʼu xʼelan jvocoltic ta scoj ti muʼyuc jtsatsaltique» yuʼun «laj yichʼ pasbel preva scotol jech chac cʼu chaʼal vuʼutique» (Heb. 4:15). ¡Jaʼ jun muyubajel chkaʼitik ti ch-ajvalilaj xa ta vinajele xchiʼuk ti oy tajek ta yoʼonton chchʼayes li jvokoltike!
16. ¿Kʼu yuʼun kʼux chaʼibe svokol li buchʼutik tsventain Salomone?
16 Li ta voʼnee laj yakʼ ta ilel Salomón ti «chcʼuxubin li bochʼotic toj biqʼuit ch-ilatique». Ti oy xkʼuxul yoʼontone maʼuk noʼox ta skoj ti pʼije o ti snaʼ stʼujel kʼusi lek xchiʼuk kʼusi chopole, yuʼun toj ep laj yil svokol li ta xkuxlejal eke. Jun li xchiʼil ta vokʼel Salomone jaʼ sbi Amnón, li Amnone la stsatsal tsak yixlel ti Tamar sbie, vaʼun li Absalone la spakbe skʼoplal li yixlele, la smil li Amnone (2 Sam. 13:1, 14, 28, 29). Jech xtok, li Absalone tspojbe ox yaʼi David li yabtel ta ajvalile, pe muʼyuk xkʼot ta pasel yuʼun xchiʼuk laj ta milel, jaʼ laj yakʼ li Joabe (2 Sam. 15:10, 14; 18:9, 14). Li jun xchiʼil ta vokʼel xtok ti Adonías sbie tskʼan ox ch-och ta ajvalil ek. Ti pasuk ta ajvalile, laj van ta milel jechuk li Salomone (1 Rey. 1:5). Ti kʼusi chakʼ ta ilel ti snaʼojbe svokol jteklum li ajvalile jaʼ ti kʼuyelan la spas orasion kʼalal laj yichʼ akʼel ta skʼob Jeova li chʼulnae. Te laj yakʼ ta ilel ta s-orasion «ti toj ep svocolic yuʼun li chamele» xchiʼuk xi la skʼanbe vokol li Jeovae: «Pasbo me perdón yuʼun li smulique. Jaʼ jech xavacʼbe stojolic ti cʼu xʼelan yabtel jujunique» (2 Cró. 6:29, 30).
17, 18. ¿Kʼusi vokolil snuptanojik jlom yajtuneltak Dios, xchiʼuk kʼusi tsta-o stsatsalik sventa xkuch yuʼunik?
17 Ta melel, «toj ep [jvokoltik]» ta jujuntal. Ta jutuk mu skotoluk veltae jaʼ ta skoj li kʼusitik jnuptanojtike. Mary, * jun ermana ti 30 sjabilale xi chale: «Oy ep srasonal sventa xi muyubaj, pe kʼalal chvul ta jol li kʼusitik kʼotem ta pasele, chi kʼexav-o ta jyalel xchiʼuk chkap-o jol, jaʼ yuʼun chlik kat-o tajek koʼonton xchiʼuk chi okʼ-o. Mu xchʼay ta jol maʼ taje, yuʼun xkoʼolaj kʼuchaʼal jaʼ to volje kʼot ta pasel. Solel jaʼ xa tstsalun, mu xa kʼusi xi tun-o xchiʼuk toj echʼem jmul chkaʼi jba yuʼun».
18 Jech chaʼi sbaik ep yajtuneltak Dios kʼuchaʼal taje. ¿Kʼusi tsta-o stsatsalik sventa xkuch yuʼunik? Jaʼ li kʼusi koltaat-o Mary: «Oy lek kamigotak xchiʼuk kermanotak ti xi muyubaj yuʼunike. Jaʼ mas ta jnopilanbe skʼoplal li kʼusitik lek tspas ta tsʼakal li Jeovae. Jnaʼoj lek ti chkʼataj ta muyubajel li vokoletel ta skʼanel koltaele» (Sal. 126:5). ¡Jaʼ yuʼun toj tsots skʼoplal ti jpat-o koʼontontik li Ajvalil svaʼanoj Diose: li Jesucristoe! Xi albil skʼoplale: «Jaʼ chcʼuxubin li bochʼotic toj biqʼuit ch-ilatique, xchiʼuc tscolta cʼu chaʼal mu xlajic ta milel. Tscolta noxtoc ta sventa svocolic xchiʼuc ta sventa utsʼintael, yuʼun toj tsots scʼoplal chaʼibe li xcuxlejalique» (Sal. 72:13, 14). ¡Tspat tajek koʼontontik maʼ taje!
Jmalaojtik jun achʼ balumil ti ep kʼusitik tee
19, 20. 1) ¿Kʼusi vokolil chakʼbe slajeb li Ajvalilal tspas Cristo kʼuchaʼal chal Salmo 72? 2) ¿Buchʼu sta-o kʼupil kʼoptael ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose, xchiʼuk kʼu yelan chkaʼi jbatik ta sventa li bendisionetik chakʼe?
19 Jkʼeltik yan velta kʼusi tstaik ta tsʼakal li tukʼil krixchanoetik kʼalal jaʼo ch-ajvalilaj li Bankilal Salomone: «Acʼo oyuc ep trigo liʼ ta banamil; acʼo nojuc batel ta trigo li joljolvitse» (Sal. 72:16). Ti vaʼ yelan chchʼi veʼlil ta joljolvitse jaʼ me chakʼ kiltik ti lek xchʼi kʼusitik ta jtsʼuntik ta spʼejel Balumile. Toj echʼem yox «jech chac cʼu chaʼal Líbano» osil, ti bu toj lek xchʼi kʼusitik ta skʼakʼalil Salomone. ¡Nopo xa noʼox avaʼi! Muʼyuk xa me chkil jvokoltik ta skoj ti chʼabal kʼusi jlajestike xchiʼuk muʼyuk xa me chamel ta skoj viʼnal (desnutrición). Skotol krixchanoetik tskʼupinik «lequil veʼlil» (Isa. 25:6-8; 35:1, 2).
20 ¿Buchʼu sta-o kʼupil kʼoptael ta sventa li bendisionetik taje? Jaʼ li Ajvalil ta Sbatel Osile xchiʼuk li Ajvalil ta vinajel-balumile, jaʼ li jDiostik Jeovae. Mi kʼot skʼakʼalile jmoj me ta jtoy yechʼomal ketik xchiʼuk jaʼ me jech chkaltik kʼuchaʼal li stsutseb kʼupil sba kʼejoj ti yakʼoj ta naʼel Dios liʼe: «Sbatel osil te acʼo comuc o sbi li [Jesuse]; te acʼo oyuc o ti cʼalal te to oy li cʼacʼale; acʼo staic bendición scotol banamiletic ta sventa. “Toj lec li ajvalile”, acʼo xiicuc scotol li cristianoetique. Acʼo ichʼatuc ta mucʼ li Mucʼul Diose, jaʼ li Dios yuʼun Israele, yuʼun jaʼ noʼox stuc xuʼ yuʼun tspas senyail sqʼuelubiltac. Acʼo ichʼatuc ta mucʼ sbatel osil li xchʼul bie; acʼo nojuc ta slequilal scotol li banamile. Jech acʼo cʼotuc ta pasel. Jechuc» (Sal. 72:17-19).
[Tsʼib ta yok vun]
^ Jelbil li sbie.
¿Kʼusi cha takʼ?
• ¿Kʼusi chakʼ kiltik li Salmo 72?
• ¿Buchʼu li Bankilal Salomone, xchiʼuk bu to kʼalal ch-ajvalilaj?
• ¿Kʼusi bendisional lek chavaʼi ti te albil skʼoplal ta Salmo 72?
[Sjakʼobiltak sventa xchanobil]
[Lokʼol ta pajina 29]
¿Kʼusi svinajeb ti kʼuyelan toj lek ajvalilaj li Salomone?
[Lokʼol ta pajina 32]
Oy me sbalil ti xkakʼtik persa sventa xi jnaki ta Paraiso kʼalal ch-ajvalilaj li Bankilal Salomone