Nywaga e 500 ya Bo-Calvin e Fihleletše Eng?

JEAN CAUVIN (John Calvin) o belegetšwe Noyon, Fora, ka 1509. O hlomile bodumedi bjoo bo kgathilego tema e kgolo bophelong bja batho ba bantši ba dikarolong tša Yuropa, Amerika, Afrika Borwa, le mafelong a mangwe. O tšewa e le yo mongwe wa Bampshafatši ba bagolo ba kereke historing ya ka Bodikela.

Lehono, nywaga e ka bago e 500 ka morago ga matswalo a Calvin, bo-Calvin—e lego dikgopolo le dithuto tša Calvin—ka tsela e itšego bo sa dutše bo godišwa dihlopheng tša Maprotestanta tše bjalo ka kereke ya Reformed, ya Presbyterian, ya Congregational, ya Puritan, le tše dingwe. Ga e sa le go tloga September e fetilego, Kgwerano ya Lefase ya Dikereke tša Mpshafatšo e begile gore e na le ditho tše dimilione tše 75 dinageng tše 107.

Ntwa ya Gagwe le Bokatholika

Tatago Calvin e be e le ramolao le mongwaledi wa kereke ya Katholika kua Noyon. Ka ntle le pelaelo, nakong yeo mošomo wa gagwe o dirile gore a bone go hloka boitshwaro mo go phatlaletšego ga baruti. Ge e le taba ya gore na se se ile sa dira gore a ganetše goba a hloke tlhompho, re ka se be  le kgonthe ya yona, eupša ge nako e dutše e e-ya tatago John le mogolwagwe ba ile ba rakwa ka kerekeng. Ge tatagwe a e-hwa, John o ile a thatafalelwa ke go mo hweletša poloko ya Bokriste. Go ka direga gore tiragalo yeo e ile ya napa e dira gore John a se sa bota Bokatholika.

Dipego tše dintši tšeo di ngwadilwego mabapi le Calvin ga di bolele mo go ntši ka yena ge e be e sa le mofsa ntle le gore e be e se motho yo a bolelago kudu e bile o be a ikhomoletše. Le nakong ya ge e be e sa le seithuti kua Paris, Orléans, le Bourges, o be a bonagala a e-na le bagwera ba sego kae. Eupša Calvin o be a e-na le bokgoni bja go nagana ka pela le mogopolo o makatšago. Se, gotee le bokgoni bjo bo makatšago bja mošomo—go ithuta letšatši le letšatši go tloga ka iri ya bohlano mesong go fihla bošegogare—di mo kgontšhitše go ba ngaka ya tša molao pele a ka ba le nywaga e 23. O ile a ba a ithuta Seheberu, Segerika le Selatine e le gore a kgone go ithuta Beibele. Lega go le bjalo, selo se segolo seo Calvin a bego a tsebja ka sona ke go tšeela dilo godimo le boitayo mošomong, e lego semelo seo ba bantši le lehono ba sa dutšego ba se tswalanya le bo-Calvin.

Go sa dutše go le bjalo, ka kua ga mellwane e lego Jeremane, Martin Luther o be a swaya phatlalatša diphošo tša Kereke ya Katholika bakeng sa kgobogo ya yona le dithuto tšeo e sego tša Beibele. Batho ba bantši ba nagana gore o ile a kokotela dikakanyo, goba dikganetšo, tša gagwe tše 95 mojakong wa kereke kua Wittenberg ka 1517, e le ge a kgothaletša kereke gore e mpshafatšwe. Ba bantši ba ile ba dumelelana le Luther, gomme Mpshafatšo e ile ya phatlalala Yuropa ka moka. Ka mo go kwešišegago, e ile ya tsoša kganetšo e kgolo mafelong a mantši gomme baganetši, goba Maprotestanta, ba ile ba tlaišetšwa go emela dipono tša bona. Ka 1533 kua Paris, mogwera wa Calvin e lego Nicholas Cop o ile a nea polelo yeo e thekgago Luther, gomme ka ge Calvin a ile a thuša go ngwala polelo yeo, yena le Cop ba ile ba swanelwa ke go tšhaba e le gore ba se ke ba bolawa. Calvin le ka mohla ga se a ka a boela go yo dula Fora.

Ka 1536, Calvin o ile a tšweletša Institutes of the Christian Religion, e lego puku ya melao ya motheo ya bodumedi bja Maprotestanta. O ile a e romela go Kgoši Francis I bakeng sa go emelela Maprotestanta a Fora, ao ka morago a ilego a tsebja e le ma-Huguenot. Calvin o ile a hlasela dithuto tša Katholika gomme a godiša kgopolo e kgolo ya tumelo ya gagwe—bogoši bja Modimo. Go tlaleletša tutuetšong ya yona ditabeng tša bodumedi, puku ya Calvin ya Institutes e lemogwa gape ka tutuetšo ya yona lelemeng la Sefora gotee le dingwalweng tša sona. Calvin o ile a hlompšha e le yo mongwe wa Bampshafatši ba mathomo. Mafelelong o ile a dula Geneva, kua Switzerland, gomme go tloga ka 1541 go ya pele, o ile a dira gore motse woo e be mošate wa dithuto tša gagwe tša mpshafatšo.

Go Phegelela Mpshafatšo Kua Geneva

Calvin o ile a ba le tutuetšo e kgolo kua Geneva. Encyclopedia of Religion e re, a tutuetšwa ke maikwelo a matla a boitshwaro le toko, o ile a fetoša Geneva gore e se sa hlwa e le “motse wa boitshwaro bjo bobe eupša gore e be motse woo go ona go tiišetšwago gore ditekanyetšo tša boitshwaro di latelwa ke bohle.” Diphetogo di ile tša tla le ka ditsela tše dingwe. Ngaka Sabine Witt, mohlokomedi wa Musiamo wa Histori ya Jeremane wa kua Berlin, o hlalosa ka gore: “Ka baka la dintwa tša bodumedi tša Fora, palo ya badudi [ba Geneva] e ile ya oketšega gabedi nywaga e mmalwa ka  morago ga go goroga ga bafaladi ba Maprotestanta.” Ma-Huguenot, ao le ona a bego a šoma ka thata go swana le Calvin, a ile a matlafatša boemo bja tša boiphedišo bja motse woo, ka go dira gore Geneva e be lefelo le legolo la go gatiša le la go tšweletša dišupanako.

Bafaladi ba tšwago dinageng tše dingwe le bona ba ile ba tla Geneva, go akaretša ba bantši ba tšwago Engelane, moo Maprotestanta a bego a tšhošetšwa ke Kgošigadi Mary I. Ka ge a be a bopša kudu ke bafaladi ba banyenyane, ma-Calvin ka go rialo a ile a tšweletša seo kgatišo ya bodumedi ya Christ in der Gegenwart (Mokriste wa Mehleng Yeno) e se hlalosago e le “thutatumelo ya batlaišwa.” Ka 1560 bafaladi ba ile ba tšweletša Geneva Bible, Beibele ya mathomo ya seisemane ya go ba le ditemana tšeo di nago le dinomoro. Ka baka la bonyenyane bja yona, Beibele ye e be e dira gore go ithuta Lentšu la Modimo go be bonolo. Phetolelo ye ya Beibele ge e le gabotse e ile ya tšewa ke ma-Puritan ge ba be ba hudugela Amerika Leboa ka 1620.

Lega go le bjalo, Geneva ga se ya ka ya ba lefelo le le bolokegilego la botšhabelo bakeng sa bohle. Michael Servetus, yo a belegwego ka 1511 kua Sepania, o ile a ithuta Segerika, Selatine, Seheberu, gotee le tša kalafo gomme a ka ba a ile a kopana le Calvin ge bobedi bja bona e be e le diithuti kua Paris. Servetus o ile a lemoga go tšwa thutong ya gagwe ya Beibele gore thuto ya Boraro-botee e be e se ya Mangwalo. O ile a leka go ikgokaganya le Calvin mabapi le taba ye, eupša Calvin o be a bona Servetus e le lenaba. Ka ge a be a tlaišwa ke Makatholika kua Fora, Servetus o ile a tšhabela motseng wo Calvin a bego a dula go wona, e lego wa Geneva. Go e na le go amogelwa ka borutho, o ile a golegwa, a sekišwa bakeng sa bohlanogi gomme a tšhumelwa godimo ga phata ka 1553. Radihistori Friedrich Oehninger o re: “Go bolawa ga Servetus go sa tšwela pele e le leswao la dihlong bophelong le mošomong wa yo e bego e le Mompshatši yo mogolo [Calvin].”

Calvin o ile a tšweletša dikgatišo tše dintši kudu ge a be a phegelela pakane ya mpshafatšo. Go thwe o ile a ngwala dikgatišo tše 100 tša ditšhupetšo le mangwalo a 1 000 gotee le go bea dithero tše e ka bago tše 4 000 kua Geneva. Go tšeo ka moka, Calvin ga se a bolela feela pono ya gagwe ka seo Bokriste e swanetšego go ba sona eupša o ile a ba a katanela go tiišetša tsela yeo a naganago gore Bakriste ba swanetše go phela ka yona, kudu-kudu kua Geneva, e lego motse woo a bego a o lebelela e le wa Modimo. *

Maiteko a Calvin a mafolofolo a mpshafatšo a kua Geneva a bile le mafelelo afe? Go ya ka Swiss Federal Statistics Office, ngwageng wa 2000, 16 feela lekgolong ya badudi ba Geneva e be e le ditho tša Kereke ya Reformed (ma-Calvin), gomme go na le Makatholika a mantši go feta ma-Calvin motseng woo.

Go Hloka Botee ga Bodumedi go a Ata

Mathomong a Mpshafatšo, metse e itšego le dinaga di ile tša tsebiša potego ya tšona go Bokatholika, Bolutere, goba bo-Calvin, gomme seo se dirile gore madumedi a Yuropa a hloke botee. Gaešita le Bampshafatši ba be ba lakane ge ba swaya-swaya Kereke ya Katholika diphošo, bona ba be ba sa kwane. Ngaka Witt, yo a tsopotšwego pejana, o boletše gore: “Go se kwane ga thutatumelo go ile gwa tšwelela gaešita le magareng ga Maprotestanta.” Gaešita le ge ka moka a be a tseba gore Beibele e swanetše go ba motheo wa tumelo ya Bokriste,  go be go e-na le go se kwane mo gogolo dithutong tša ona. Kgang e kgolo e be e le mabapi le Selalelo sa Mafelelo le go ba gona ga Kriste. Ge nako e dutše e e-ya, bo-Calvin bo ile bja tšweletša e nngwe ya dithuto tša yona tše tsošago diphapang: go rerwa ga dilo e sa le pele.

Go bile le dingangišano tše dintši mabapi le seo se bolelwago ke go rerwa ga dilo e sa le pele. Sehlopha se sengwe sa ma-Calvin se boletše gore pele ga ge batho ba ka dira sebe, Modimo o be a dirile phetho ya gore batho ba mmalwa ba kgethilwego ba be ba tla phološwa ka Kriste, mola e le gore ba bangwe ba ka se phološwe. Ka baka leo, sehlopha se se be se dumela gore phološo e be e le kahlolo ya Modimo le gore batho ba be ba sa lekane. Ma-Calvin a mangwe a be a nagana gore phološo e bulegetše batho ka moka, le gore e be e le taba ya gore motho o kgetha go e amogela goba go se e amogele. Se se be se e-ra gore phološo e be e ithekgile ka tokologo ya motho ya boikgethelo. Nako e telele ka morago ga lehu la Calvin, bo-Calvin bo ile bja tšwela pele bo katana le ditaba tše bjalo ka kahlolo ya Modimo, tokologo ya motho ya boikgethelo, gotee le go lekana ga sebaka seo se bulegetšego batho ka moka.

Histori e Solegago ya Bo-Calvin

Lekgolong la bo-20 la nywaga, Kereke ya Ma-Calvin ya Dutch Reformed e ile ya tšweletša thuto ya go rerwa ga dilo e sa le pele e le motheo wa kgethollo ya semorafo Afrika Borwa. Nelson Mandela, yo e bilego mopresitente wa pele wa Afrika Borwa wa motho-moso, o ile a bolela mabapi le molao wa mmušo wa gore batho ba bašweu ba phagame, gore: “Molao woo o be o thekgwa ke Kereke ya Dutch Reformed, yeo e ilego ya dira gore mmušo wa kgethollo (apartheid) o thewe bodumeding ka go šišinya gore ma-Afrikaner e be e le batho bao Modimo a ba kgethilego gomme batho-baso e be e le dibopiwa tše di nyatšegago. Go ya ka pono-kakaretšo ya ma-Afrikaner, mmušo wa kgethollo le kereke di be di sepedišana.”

Ka bo-1990, Kereke ya Dutch Reformed e ile ya kgopela tshwarelo phatlalatša bakeng sa go thekga ga yona mmušo wa kgethollo. Mantšung a semmušo ao a bitšwago Rustenburg Declaration, baetapele ba kereke ba boletše gore: “Ba bangwe ba rena ba ile ba diriša Beibele gampe ba lokafatša mmušo wa kgethollo, ba dira gore batho ba bantši ba dumele gore mmušo woo o be o amogelwa ke Modimo.” Ge nywaga e dutše e e-ya, boemo bja kereke tabeng ya mmušo wa kgethollo ga se bja dira feela gore go be le tlaišego ka baka la semorafo eupša gape e ile ya ba ya šišinya gore Modimo o be a swanetše go rwešwa molato!

John Calvin o ile a hwela Geneva ka 1564. Mafelelong, go begilwe gore o ile a leboga banna-gotee le yena ba kereke “bakeng sa go nea kgodišo e kgolo go motho yoo go lego molaleng gore e be e sa mo swanele” gomme a lopa gore a lebalelwe bakeng sa mafokodi a gagwe e lego go fela pelo le pefelo. Go sa šetšwe seo, ga go pelaelo gore moya wa go šoma wa Maprotestanta—wo o hlaolwago ka go šoma ka thata, boitayo le boineelo mošomong—o swana le wa John Calvin gotee le ditekanyetšo tša gagwe.

[Mongwalo wa tlase]

[Ntlhakgolo go letlakala 21]

Mathomong a Mpshafatšo, metse e itšego le dinaga di ile tša tsebiša potego ya tšona go Bokatholika, Bolutere, goba bo-Calvin, gomme seo se dirile gore madumedi a Yuropa a hloke botee

[Mmapa go letlakala 18]

(Bakeng sa mongwalo o beakantšwego ka mokgwa wa kgatišo, bona kgatišo ka boyona)

SEPANIA

FORA

PARIS

Noyon

Orléans

Bourges

SWITZERLAND

GENEVA

[Seswantšho go letlakala 19]

Puku ya Calvin ya “Institutes” (1536) e be e le motheo wa tumelo ya Boprotestanta

[Mothopo]

© INTERFOTO/Alamy

[Seswantšho go letlakala 20]

Go bolawa ga Servetus go sa tšwela pele e le leswao la dihlong bophelong le mošomong wa Calvin

[Mothopo]

© Mary Evans Picture Library

[Seswantšho go letlakala 21]

“Geneva Bible” (1560) ke Beibele ya mathomo ya Seisemane yeo e nago le ditemana tšeo di nago le dinomoro

[Mothopo]

Courtesy American Bible Society

[Mothopo wa Seswantšho go letlakala 18]

French town: © Mary Evans Picture Library