Ifyo Twabombele mu Nshita ya Kulunduluka Kukalamba

Abashimika ili lyashi ni ba Harley Harris

Pa 2 September, mu 1950, twali pa kulongana kwa muputule mu Kennett, mu citungu ca Missouri ku America ilyo ibumba lya bantu lyaishiletushinguluka. Meeya muli uyu musumba aletele abashilika aba kutucingilila kuli ili ibumba lyaletele icimfulunganya. Abashilika balitanteme mu musebo ninshi nabasonta ne mfuti mu muulu ishakwete imyele iikalamba. Uku ninshi baletutuka, twapitile muli uyu musebo no kuya ukwali imyotoka shesu no kwima ukuya ku Cape Girardeau, ku Missouri uko twailelonganina iciputulwa ca kulekelesha. Uku e ko nabatishiwilwe ninshi ndi ne myaka 14. Lelo lekeni mwebeko ifyo natendeke ukubombela Yehova muli ilya nshita ya mafya.

MU KUTENDEKA kwa ba 1930, bashikulu na bamama na bana babo 8 balyumfwileko amalyashi pa kalimba ayakopelwe ayo munyinefwe Rutherford alandile kabili balishininwe ukuti nabasanga icine. Abafyashi bandi, ba Bay na ba Mildred Harris babatishiwe mu 1935 pa kulongana kukalamba ukwali mu Washington, D.C. Balitemenwe sana pa kuba pe “bumba ilikalamba,” ilyaishibikwe ukutula pali kulya kwine kulongana.—Ukus. 7:9, 14.

Nafyelwe umwaka wakonkelepo. Na pa numa ya mwaka umo abafyashi bandi bakuukile ku Mississippi, ku cifulo ukushali ba Nte. Pa myaka yonse iyo twaikele kulya, takwabalile akwisa kangalila wa muputule. Abafyashi bandi balelembeshanya na ba ku Bethel kabili twaleya ku kulongana kukalamba. Uku e ko twalebishanya fye na babwananyina.

Twalishipile Ilyo Baletucusha

Ilyo kwali Inkondo ya Calo iya Bubili, Inte sha kwa Yehova balibacushishe sana pa mulandu wa kukanaya ku nkondo. Twakuukile ku Mountain Home, mu musumba wa Arkansas. Bushiku bumo ine na batata twaleshimikila mu musebo. Awe twamwene fye umwaume umo fi aisa no kusompola magazini batata bakwete no kuyoca apo pene fye. Atile ni fwe bakuwe pantu tatuya ku nkondo. Apo nali fye ne myaka isano, natendeke ukulila. Batata baloleshe uyu muntu ukwabula umwenso kabili tabalandile icili conse mpaka aya.

Kwali na bantu abasuma abaletwafwa. Bushiku bumo ilyo ibumba lyatushingulwike ninshi tuli mu motoka, kapokola umo alishile. Aipwishe ati: “Finshi filecitika pano?” Umwaume umo ayaswike ati: “Ba Nte balakaana ukuya ku nkondo!” Ilyo kapokola aumfwile ifi aishile kuli motoka yesu ninshi ile-enda no kubilikisha ati: “Nalilwileko Inkondo ya Calo iya  Kubalilapo kabili ne ya Bubili nkalwako! Balekeni abo baleya, pantu tabacusha uuli onse!” Twamwene fye abantu basalangana. Twaletasha sana abantu ba musango yu abaleba no luse kuli ifwe!—Imil. 27:3.

Ukulongana Ukwatukoseshe

Ukulongana kukalamba ukwali mu St. Louis, mu Missouri mu 1941, kwalitwafwile sana. Bamo batile abasangilweko balicilile 115,000. Ababatishiwe bali abengi sana, balifikile 3,903! Ndebukisha ilyashi munyinefwe Rutherford alandile ilyakwete umutwe waleti: “Abana ba Mfumu.” Alandile kuli fwe bacaice, kabili bonse fwe basangilweko balitupeele icitabo icisuma sana icaleti: “Children.” Uku kulongana kwalinkoseshe ica kuti umwaka wakonkelepo, lintu natendeke isukulu, nalishipikishe ilyo fimo fyacitike. Nkanshi yandi muli batata mukalamba na ine, balitutamfishe ku sukulu ilyo twakeene ukupika salyuti kuli Flagi. Cila bushiku twaleya ku sukulu mu kumona nga ca kuti abakalamba be sukulu kuti batubwesesha pa sukulu. Ilingi ulucelo pa kuya ku sukulu twalepita mu mpaanga, lelo nga twafika baletutamfya. Na lyo line nalishibe ukuti ico calelanga bucishinka bwesu ku Bufumu bwa kwa Lesa.

Tapakokwele, Icilye Cikalamba mu United States of America capingwile ukuti uushilefwaya ukupika salyuti kuli flagi, elapeelwa umulandu. Awe twasukile twabwelela pa sukulu. Kafundisha wesu ali bwino sana kabili alitwafwile ukusambilila ifyo twapushilweko. Na bana be sukulu banensu balitucindike.

Ndebukisha no kulongana kukalamba kumbi ukwali mu Cleveland mu 1942, mu Ohio, uko munyinefwe Nathan H. Knorr alandile ilyashi lyaleti: “Peace—Can it Last?” (Bushe umutende Ukutwalilila?) Pa numa ya kubebeta Ukusokolola icipandwa 17, casangilwe ukuti kwali no kubako umutende pa nshita inono pa numa ya Nkondo ya Calo iya Bubili. E ico calimoneke ukuti umulimo wa kushimikila ukalunduluka. Pa kupekanya aba kubomba uyu mulimo, Isukulu lya Gileadi lyalitendeke mu 1943. Nshaishibe ukuti Isukulu lya Gileadi likangafwa na ine ku ntanshi. Pa numa ya nkondo, na cine kwali umutende e lyo balilekele no kutucusha. Lelo mu 1950, ilyo mu Korea mwali inkondo, twapulikilwe fye batendeka ukutulesha ukushimikila na kabili, nga fintu nondolwele pa ntendekelo.

Nalibombeleko Apapelele Amaka Yandi mu Mulimo Uwalelunduluka

Napwishishe isukulu nu 1954, kabili pa numa ya mweshi umo natendeke bupainiya. Pa numa ya kubombela mu Kennett, mu Missouri uko ibumba lyafwaile ukutusansa mu 1950, balinjitile ukuyabombela pa Bethel, mu March 1955. Mu cifulo ca kubombelamo ica cilonganino naleyako, icaba mu New York City, mwali ne ncende beta ati Times Square, ukusangwa sana abantu. Pali sana ubupusano pa fyo ici cifulo cali ne fyali icifulo nafumineko icali ukutali no musumba! Icalengafwa pa kuti abantu ba mu New York abapamfiwa bafwaye ukubelenga magazini naleshalika, kukupukula pa cipande icali no mutwe uo abengi bengatemwa no kubeba ati: “Bushe mwali-ipushapo ici cipusho?” Abengi balepokako magazini.

Ico naleipakisha sana pa Bethel kubebeta ilembo lya bushiku ulucelo, ilyo munyinefwe Knorr aletungulula. Naletemwa ifyo alelondolola Amalembo no kutulanga bwino bwino ifyo yengatwafwa! Alelanda kuli fwe bamunyina abashimbe nga filya umufyashi alanda ku mwana wakwe, kabili ilingi line aletufunda bwino pa fya kumona abanakashi. Mu 1960, napingwilepo ukuupa.

Nalilembele kalata ku maofeshi iya kubeshibisha ukuti nkafuma pa Bethel pa numa ya mweshi umo, lelo tabanjaswike. Pa numa ya mweshi umo, nangu ca kuti nali uwa nsoni, nalishipile no kuyaipusha nga balipokelela kalata nabalembele iya kufuma pa Bethel. Munyinefwe Robert Wallen e wayaswike foni no kwisa uko nalebombela. Alinjipwishe nga kuti natemwa ukubomba bupainiya bwaibela nelyo mu muputule. Nayaswike ati: “Robert,  ndi fye ne myaka 24, kabili nshilaishiba ifintu ifingi.”

Naba Kangalila wa Muputule

Ubushiku, nasangile kalata iikalamba mu muputule wandi. Muli iyi kalata mwali formu iyo bapeela abalefwaya ukuba bapainiya baibela ne yo bapeela abalefwaya ukuba bakangalila ba muputule. Iye! Nalipapile icine cine! E ico nalikwete ishuko lyaibela ilya kuba kangalila wa muputule kabili nalebombela ku kapinda ka ku kulyo aka Missouri na ku masamba ya Kansas uko naleafwa bamunyinane. Lelo ilyo nshilafuma pa Bethel, nalisangilwe ku kukumana kwa bakangalila benda. Mu mashiwi ya kulekelesha, Munyinefwe Knorr atile: “Te kutila umuntu nga aba kangalila wa muputule nelyo uwa citungu ninshi alishiba ifingi ukucila bamunyinefwe mu cilonganino. Bamo balishiba ifingi ukumucila. Ni co fye napamo kwaliba ifyalenga ukuti beba bakangalila ba muputule. Kuti mwasambililako ifingi kuli bena.”

Nasangile ukuti aya mashiwi ya cine! Munyinefwe Fred Molohan no mwina mwakwe pamo na munyinefwe Charley, umukalamba wakwe uwaleikala ku Parsons, ku Kansas, balingafwile sana. Basambilile icine ku kutendeka kwa ba 1900. Ala naleumfwa bwino ukukutika ku fyo balebomba ilya myaka ninshi nshilafyalwa! Munyinefwe umbi uwalengafwa ni John Wristen, uwa ku Joplin, ku Missouri. Uyu ali umukoloci kabili uwa cikuuku e lyo alibombele bupainiya pa myaka iingi sana. Aba bamunyinefwe balicindike sana ubutungulushi bwalefuma ku kuteyanya kwa kwa Yehova. Balengele ndemona ukuti nangu ca kuti nali umwaice, baletasha pa fyo nalebomba mu muputule.

Mu 1962, naupile Cloris Knoche, painiya uwasansamuka sana uwakwete umushishi wakashikila. Nalitwalilile ukubomba mu muputule capamo na Cloris. Nga twaikala na bamunyinefwe twalebeshiba bwino. Twalekoselesha abacaice ukutendeka umulimo wa nshita yonse. Abacaice babili, Jay Kosinski na JoAnn Kresyman balikoseleshiwe sana. Ukubomba nabo no kubashimikilako amapaalo yalefuma muli uyu mulimo fyalengele nabo bemike ubuyo bwa kubomba umulimo wa nshita yonse. JoAnn aishileba painiya waibela, e lyo Jay atendeke ukubombela pa Bethel. Aba babili basukile baupana, kabili ukufika pali lelo balibomba mu muputule pa myaka 30.

Umulimo wa Bumishonari

Mu 1966, munyinefwe Knorr alitwipwishe nga kuti twatemwa ukuyabombela mu calo cimbi. Twatile: “Uko tubombela twalikutemwa, lelo nga kuli ukukabila ku ncende shimbi, kuti twaya.” Pa numa ya mulungu umo, balitwitile kwi Sukulu lya Gileadi. Caliweme ukubwelela ku Bethel ukwabelele ili isukulu no kuba na bamunyinane abengi abo natemenwe kabili abo nacindike! E lyo kabili abo twali nabo mu kalasi baishileba ifibusa fyesu, kabili aba balitwalilila ukubombela Lesa na pali lelo.

Ine na Cloris batutumine ku Ecuador, ku South America, pamo na Dennis na Edwina Crist, e lyo na Ana Rodríguez, na Delia  Sánchez. Munyinefwe na nkashi Crist baile ku Quito, mu musumba ukalamba. Ifwe pamo na Ana na Delia batutumine ku Cuenca, mu musumba umbi. Mu cifulo twalebombela mwali ifitungu fibili. Icilonganino ca kubalilapo mu Cuenca catendekele mu muputule wa ng’anda yesu uwa kutuushishamo. Pa kubala, fwe balesangwako twali fye 6, ifwe e lyo na bantu bambi babili. Twaletwishika nga twali no kubomba bwino umulimo wa kushimikila.

Mu Cuenca mwali amacalici ayengi kabili pa nshiku bacindikishe, mu musumba onse mwaleba abantu abengi abalesefya ifya mapepo. Na lyo line, abantu ba ku Cuenca balikwete amepusho ayengi. Ku ca kumwenako, umuku wa kubalilapo nalanshenye na Mario Polo, kalapashi mu kucofa incinga mu Cuenca, nalipapile ilyo anjipwishe ati, “Bushe cilende walandwapo mwi buuku lya Ukusokolola ni nani?”

Inshita imbi Mario alishile ku mwesu ubushiku ninshi nasakamikwa. Shimapepo alimupeele ifitabo fimo umo basuusha sana Inte sha kwa Yehova. Namwebele ati uo balesuusha afwile ukupeelwa inshita ya kuipokolola. E ico ubushiku bwakonkelepo, Mario aitile shimapepo na ine ku mwakwe pa kuti njipokolole. Pali kulya kulanshanya namwebele ukuti tulande sana pa cisambilisho ca kuti muli Lesa umo mwaba batatu. Ilyo shimapepo abelengele Yohane 1:1, Mario wine e walondolwele ubupusano bwaba pa mashiwi ya ciGriki ayapilibulwa ati “Lesa” na “lesa.” Na kuba Mario e walelondolola amalembo yonse aya mu Baibolo ayo twalebelenga. Shimapepo asukile aya ukwabula ukutulanga icili conse icilanga ukuti muli Lesa umo mwaba abene batatu. Ici calengele Mario no mwina mwakwe ukusumina ukuti ifwe tusambilisha icine, kabili baishiletendeka ukulondolola bwino sana icine ca mu Baibolo. Caliweme sana ukumona ifilonganino mu Cuenca fyafula ukufika 33, e lyo mu cifulo cimbi ico twabalilepo ukubombelamo fyafikile 63. Kwali ukulunduluka sana!

Ukulunduluka Kwalitwalilile na Lintu Twaile ku Bethel

Mu 1970, ine na Al Schullo batwebele ukuya mu kubombela pa Bethel mu Guayaquil. Ni fwe twaleangalila umulimo pa Bethel. Joe Sekerak alelonga impapulo isha filonganino 46 ifyali mu calo conse, lelo talebomba akasuba konse. Cloris ena aleya mu kushimikila ilyo ine nalebombela pa Bethel. Alyafwa abantu 55 ukubatishiwa. Pa kulongana kukalamba paleba abo alesambilisha Baibolo batatu no kufika kuli basano abalebatishiwa.

Ku ca kumwenako, Cloris alitungulwilepo isambililo kuli Lucresia uo abalume balekaanya ukupepa. Lelo Lucresia asukile abatishiwa aba na painiya wa nshita yonse. Alisambilishe na bana bakwe pali Yehova. Abana bakwe babili ni baeluda, e lyo umo ni painiya waibela; umwanakashi ni painiya wa nshita yonse. Umwishikulu wakwe aupilwe kuli munyinefwe uwakosa mu kupepa, kabili bonse babili ni bapainiya baibela. Ulu lupwa lwalyafwa sana abengi ukusambilila icine.

Mu 1980, mu Ecuador, mwali bakasabankanya 5,000. Umusambo watendeke ukucepa. Munyinefwe umo alitushitishe impanga iikalamba sana ku nse ya musumba wa Guayaquil. Mu 1984, twatendeke ukukula umusambo ne Cikuulwa ca Kulonganinamo pali iyi mpaanga kabili fyapeelwe kuli Lesa mu 1987.

Abengi Bali-ipeeleshe Ukubombako Umulimo Uwalelunduluka

Pa myaka iingi caliwama nga nshi ukumona bakasabankanya abengi na bapainiya ukufuma mu fyalo fimbi baisa ku Ecuador ku kubombela uko bakasabankanya bacepa sana. Umo uo nshakalabe, ni Andy Kidd, uwafumine ku Canada. Kale ali ni kafundisha, lelo iyi nshita ninshi alipoka penshoni. Mu 1985 ninshi ali ne myaka 70 akuukiile ku Ecuador uko atwalilile ukubombela Lesa mpaka ne mfwa yakwe mu 2008 ninshi ali ne myaka 93. Ilyo namumwene pa muku wa kubalilapo uko alebombela, e kangalila fye ali pa cilonganino icinono sana. Nangu ca kutila taishibe sana iciSpanish,  alilandile ilyashi lya ku cintubwingi no kutungulula Isambililo lya Ulupungu lwa kwa Kalinda. Alitungulwile Ukulongana kwe Sukulu kabili e walandile amalyashi mupepi na yonse mu Kulongana kwa Mulimo! Pali nomba, muli cilya cifulo mwaliba ifilonganino fibili ifyakosa, ifyakwata bakasabankanya mupepi na 200 e lyo na baeluda abengi.

Pa numa ya kwikala imyeshi 8 mu Ecuador, Ernesto Diaz, munyinefwe umbi uwa ku United States uwakuukile ku Ecuador no lupwa lwakwe atile: “Abana besu batatu nabeshiba kale ululimi lwa kuno kabili balesambilisha bwino Icebo ca kwa Lesa. Nalisuka nafishapo ubuyo bwandi ubwa kuba painiya wa nshita yonse, no kulabomba umulimo uyu inshita yonse no lupwa lwandi. Ine no lupwa lwandi tutungulula amasambililo ya Baibolo ukufika kuli 25. Ifi fyonse fyalilenga ulupwa lwesu ukwikatana, kabili ne cacindamisha twalipalama sana kuli Yehova ukucila kale.” Tulatasha icine cine ifyo bamunyinefwe na bankashi babomba!

Mu 1994, twalikushisheko umusambo ukufika ku miku ibili. Mu 2005 impendwa ya bakasabankanya yalicilile 50,000, ne ci calengele umusambo ucepe na kabili. Twalikushisheko Icikuulwa ca Kulonganinamo, no kukuulilapo umwa kwikala, na maofeshi ya bakapilibula kabili pa 31 October, 2009 fyalipeelwe kuli Yehova.

Ilyo bantamfishe isukulu mu 1942, mu United States of America mwali baNte napamo 60,000. Pali nomba mwaba ba Nte ukucila 1 milioni. Ilyo twaishile mu Ecuador mu 1966, mwali bakabila ba Bufumu 1,400. Nomba balicila 68,000. Tule-enekela ukuti impendwa ikakulilako pantu kuli bambi 120,000 abalesambilila Baibolo e lyo pa Cibukisho ca mfwa ya kwa Kristu mu 2009 abasangilweko balicilile 232,000. Cine cine, Yehova alipaala abantu bakwe ukucila na pa fyo twale-enekela. Ala cilomfwika bwino ukumonako ukulunduluka kukalamba muli iyi ncende! *

[Futunoti]

[Ifikope pe bula 5]

Apo twalonganinine mu Guayaquil (1981) ne Cikuulwa ca Kulonganinamo (2009) icakuulwa pali iyi ncende