Kuxaʼanen tu kʼiinil táan u yaʼabtal máaxoʼob meyajtik Dios

TSIKBALTAʼAB TUMEN HARLEY HARRIS

Tu kʼiinil 2 tiʼ septiembre tiʼ 1950 yanchajtoʼon upʼéel asamblea tiʼ circuito tu kaajil Kennett (Misuri, Estados Unidos). U jaats máakoʼob jach pʼujaʼanoʼobeʼ tu baʼpachtoʼob le tuʼux muchʼukbaloʼonoʼ. U alcaldei le kaajoʼ tu túuxtaj máaxoʼob kanáantkoʼon, yéetel le soldadoʼob u machmaj u tsʼoonoʼoboʼ tu kʼatoʼob le bejoʼ. Le máakoʼoboʼ táan u sen poochʼiloʼob le táan k-bin utiaʼal k-chʼaʼik baʼal biskoʼon tu kaajil Cape Girardeau (Misuri), utiaʼal u seguer le asambleaoʼ. Teʼ kʼiin jeʼeloʼ 14 jaʼaboʼob yanten yéetel tiʼ okjaʼanajen teʼ asambleaoʼ. In kʼáat in tsikbalteʼex bix káajik in meyajtik Jéeoba teʼ kʼiinoʼob jach talamtakoʼ.

TU KÁAJBAL u jaʼabil 1930, in abueloʼob yéetel ocho u paalaloʼobeʼ tu yuʼuboʼob jujumpʼéel grabacionoʼob tiʼ le tsoltʼaanoʼob tu máansaj sukuʼun Rutherford, leloʼ le áant u yiloʼob tsʼoʼok u kʼaj óoltikoʼob u jaajil. Bay yéetel Mildred Harris, in taataʼobeʼ, okjaʼanajoʼob tu jaʼabil 1935 tiʼ upʼéel asamblea beetaʼab tu noj kaajil Washington, jach kiʼimakchaj u yóoloʼob tumen tiaʼanoʼob ichil le «yaʼabkach máakoʼob» ku yaʼalik le Bibliaoʼ, lelaʼ bey tsolaʼabik teʼ asambleaoʼ (Apo. 7:9, 14).

Tu jaʼabil 1936 ka síijen, u jaʼab yanten ka binoʼon kajtal tiʼ upʼéel chan kaaj yaan tu luʼumil Misisipi, tuʼux minaʼan mix utúul u j-jaajkunaj Jéeobaiʼ. Teʼeloʼ mix utéen xíimbaltaʼaboʼon tumen le superintendente tiʼ circuitooʼ. K-túuxtik cartaʼob tiʼ le sukuʼunoʼob ku meyajoʼob Beteloʼ yéetel letiʼobeʼ ku núukikoʼobtoʼon, tsʼoʼoleʼ k-bin teʼ asambleaʼoboʼ; xáanchaj chéen bey úuchik k-múuchʼ meyaj yéetel u kaajal Diosoʼ.

Chúukpaj k-óol k-aktáant le chʼaʼapachtajiloʼ

Le táan u kaʼapʼéel nojoch baʼateltáambaloʼ, chʼaʼapachtaʼaboʼon tumen maʼatech k-táakpajliʼ. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ tiʼ kajaʼanoʼon tu kaajil Mountain Home (Arkansas). Upʼéel kʼiin táan in kʼaʼaytaj yéetel in taata teʼ bejoʼ, utúul máakeʼ tu jáampaytaj le revistaʼob tiʼoʼ ka tu tóokaj. Tu yaʼaleʼ tumen saajkoʼoneʼ maʼatech k-bin teʼ baʼateltáambaloʼ. Teʼ kʼiin jeʼeloʼ chéen cinco jaʼaboʼob yanten, le oʼolal sajakchajeneʼ ka joʼopʼ in wokʼol. In taataeʼ maʼ sajakchajiʼ yéetel maʼ tu yaʼalaj mix baʼaliʼ, chéen joʼopʼ u jach paktik, le máak túunoʼ tu sutaj u paacheʼ ka bini.

Baʼaleʼ yaan xan máakoʼob tʼaanajoʼob maʼalob t-oʼolal. Ka baʼpachtaʼab k-coche utéenjeak tumen u jaats máakoʼobeʼ, utúul abogadoeʼ tu yaʼalaj: «¿Baʼax ku yúuchul wayeʼ?». Utúul tiʼ le máakoʼoboʼ tu núukajtiʼ: «Le u j-jaajkunajoʼob Jéeobaaʼ maʼ u kʼáatoʼob baʼateʼel yoʼolal u luʼumoʼobiʼ». Tu séebaʼanileʼ le abogadooʼ, waʼalaj tu  defensai le cocheoʼ ka tu yaʼalaj: «Teneʼ binen teʼ yáax baʼateltáambaloʼ yéetel yaan xan in baʼateʼel tiʼ lelaʼ. Chaʼex u bin le máakoʼobaʼ. Maʼ táan u beetkoʼob kʼaas tiʼ mix máakiʼ». Ka tsʼoʼokeʼ láaj bin le máakoʼoboʼ. Jach kiʼimak k-óol úuchik k-áantaʼal tumen le máakoʼob uts u puksiʼikʼaloʼoboʼ (Hch. 27:3).

Jach tu líiʼsaj k-óol le asambleaʼoboʼ

Le asamblea tiʼ distrito yanchaj tu jaʼabil 1941 tu noj kaajil San Luisoʼ (Misuri) jach tu líiʼsaj k-óol. Bin 115,000 máakoʼobiʼ, yéetel okjaʼanaj 3,903 utúulaliʼ. Jach kʼajaʼanten le tsoltʼaan tu máansaj le sukuʼun Rutherford ku kʼaabaʼtik «Hijos del Rey». Tu tʼanaj chéen le paalaloʼob yéetel le táankelmoʼoboʼ, teʼ kʼiin jeʼeloʼ siʼibtoʼon upʼéel jatsʼuts libro ku kʼaabaʼtik Hijos. Le asambleaoʼ tu yanten utiaʼal in aktáantik le baʼax úuchten u jaʼab tsʼoʼokokoʼ. Ka ooken xook primariaeʼ jóoʼsaʼaben yéetel in primaʼob tumen maʼatech k-saludartik le banderaoʼ. Kex beyoʼ sáamsamal k-sut utiaʼal k-ilik wa tsʼoʼok u kʼexik u tuukul le máaxoʼob jóoʼsoʼonoʼ. Sáamsamal jaʼatskabeʼ k-chʼaktik u wóol kʼáax utiaʼal k-kʼuchul teʼ escuelaoʼ, baʼaleʼ ku yaʼalaʼaltoʼon ka suunakoʼon t-otoch. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ tin naʼateʼ leloʼ upʼéel bix in tsʼáaikimba tu tséel u Reino Dios.

Maʼ sen úuch tiʼ leloʼ, le Tribunal Supremo yaan Estados Unidosoʼ tu yaʼalaj maʼ unaj u obligartaʼal mix máak u saludart le banderaoʼ. Bey úuchik u káajal k-kaʼa bin xookoʼ. Le profesoroʼ jach tu yeʼesaj u yutsil yéetel tu yáantoʼon k-xok le baʼaxoʼob t-peʼertaj kaʼachoʼ, yéetel k-éet xookoʼobeʼ tu kʼamoʼonoʼob tubeel.

Jach kʼajaʼanten le asamblea yanchaj tu kaajil Cleveland (Ohio) tu jaʼabil 1942, le sukuʼun Nathan H. Knorroʼ tu máansaj le tsoltʼaan «Paz... ¿será duradera?». Le ka tu xakʼaltaj le capítulo 17 tiʼ Apocalipsisoʼ, tu yaʼaleʼ yaan u yantal jeetsʼelil ichil upʼíit kʼiinoʼob ken tsʼoʼokok le u kaʼapʼéel nojoch baʼateltáambaloʼ yéetel tu yaʼaleʼ yaan u yaʼabtal máaxoʼob meyajtik Dios. Utiaʼal u yáantaʼal le máakoʼobaʼ, tu jaʼabil 1943 káaj le Escuela tiʼ Galaadoʼ. Mix utéen máan tin tuukul wa le xookaʼ jach yaan u yáantken ichil in kuxtal. Le ka tsʼoʼok le baʼateltáambaloʼ, xuʼul k-jach chʼaʼapachtaʼal. Baʼaleʼ le ka káaj le baʼateʼel yanchaj Corea tu jaʼabil 1950, joʼopʼ k-chʼaʼapachtaʼal tu kaʼatéen jeʼex tin waʼalaj tu káajbal le xookaʼ.

Maas táakpajen teʼ meyajoʼ

Tu jaʼabil 1954, u mes tsʼoʼokok in xookeʼ, káaj in beetik in precursori. Ka tsʼoʼok k-bin áantaj tu kaajil Kennett (Misuri), le tuʼux baʼpachtaʼaboʼon tu jaʼabil 1950, teʼ kaaj yanen ka invitartaʼaben ka xiʼiken meyaj Betel tu mesil marzo tiʼ 1955. Le múuchʼulil tuʼux túuxtaʼabenoʼ ku kʼaʼaytajoʼob teʼ kúuchil jach kʼaj óoltaʼan ku kʼaabaʼtik Times Square, yaan tu chúumuk u noj kaajil Nueva York. Jach talam úuchik in wilik tumen maʼ suuk in kʼaʼaytaj teʼ kúuchiloʼob beyoʼ. Baʼaleʼ kex yaʼab meyaj ku beetik le máakoʼoboʼ, béeychaj in pʼatik le revistaʼob tiʼob le ken in weʼes upʼéel baʼax jatsʼuts ku taasik yéetel ken in kʼáattiʼob wa tsʼoʼok u tuukuloʼob tiʼ le baʼax ku yaʼalikoʼ.

Upʼéel tiʼ le baʼaxoʼob maas jatsʼuts tin wilaj Beteloʼ letiʼe adoración ku beetaʼal sáamsamal jaʼatskab ku nuʼuktaʼal tumen le sukuʼun Knorroʼ. Letiʼeʼ jach ku tsolik tubeel le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ yéetel ku yaʼalik bix jeʼel u tsʼáaik máak ichil u kuxtaleʼ. Le sukuʼunoʼob maʼ tsʼokaʼan u beeloʼoboʼ ku tʼanik bey u paalaleʼ yéetel mantatsʼ ku yaʼaliktoʼon bix unaj k-tratartik le x-lóoʼbayan kiikoʼoboʼ.

Tu jaʼabil 1960 tin chʼaʼatuklaj u tsʼoʼokol in beel. Tumen maʼ kun béeytal in pʼáatal Beteleʼ, u mes u bin ka tin waʼalaj. Tak tu tsʼook kʼiineʼ maʼ aʼalaʼakten mix baʼaliʼ. Kex jach suʼlakeneʼ, tin kʼáataj baʼax chʼaʼatuklaʼabi. Ka tʼaanajen tiʼ telefonooʼ, sukuʼun Robert Wallen núuke ka taal u yilen tak tuʼux kin meyaj. Tu kʼáatajten baʼax kin tuklik yoʼolal le precursor especialil wa le circuitoiloʼ. Teneʼ tin waʼalajtiʼ: «Baʼaleʼ Bob, chéen 24 jaʼaboʼob yanten, yaʼab baʼaloʼob maʼ in wojliʼ».

Tin beetaj in circuitoi

Teʼ áakʼab jeʼeloʼ tin wilaj upʼéel nojoch sobre tin cuarto. Ichileʼ yaan kaʼapʼéel solicitudoʼob: upʼéeleʼ utiaʼal in beetik in precursor especiali, uláakʼoʼ utiaʼal in beetik in superintendentei tiʼ circuito. Mix tin tuukul máanjaʼan kaʼachi.  Ka tsʼoʼokeʼ túuxtaʼaben in beet in circuitoi tu noojolchikʼin Misuri yéetel tu lakʼin Kansas. Baʼaleʼ táanil tiʼ in jóokʼol Beteleʼ, binen tiʼ upʼéel muchʼtáambal yanchaj tiʼ le viajanteʼoboʼ. Ka tsʼoʼokeʼ le sukuʼun Knorroʼ tu yaʼalaj: «Kex tumen táan a meyajeʼex bey circuitoi wa distritoileʼ maʼ u kʼáat u yaʼal wa maas yaʼab baʼal a wojeleʼex tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ. Yaan tiʼ letiʼobeʼ maas yaʼab baʼal u yojeloʼob tiʼ teʼex, baʼaleʼ yaan baʼax beetik maʼ u béeytal u beetkoʼob le meyajaʼ. Yaʼab baʼax jeʼel a kanikeʼex tiʼobeʼ».

Le baʼax tu yaʼaloʼ jach jaaj. Tin kʼaj óoltaj sukuʼunoʼob jeʼex Fred Molohan yéetel u yatan, bey xan Charley, u sukuʼun, kajaʼan Parsons (Kansas). Letiʼobeʼ tu kʼaj óoltoʼob u jaajil tu káajbal u jaʼabiloʼob 1900, jach jatsʼuts tin wuʼuyil u tsikbaltkoʼob baʼaxoʼob uchaʼantiʼob ikil u meyajtkoʼob Dios tak táanil tiʼ in síijil. Yaʼab baʼaloʼob xan tin kanaj tiʼ John Wristen, utúul sukuʼun tsʼoʼok u chʼíijil úuch joʼopʼok u beetik u precursori tu kaajil Joplin (Misuri). Le sukuʼunoʼob jach ku chaʼik u nuʼuktaʼaloʼob tumen Jéeobaaʼ, tu beetoʼob in wuʼuyik yaabiltaʼanen le táan in beetik in superintendentei tiʼ circuito, kex maas paalen tu tséeloʼob.

Tu jaʼabil 1962, tsʼoʼok in beel yéetel Cloris Knoche, utúul precursora jach séeb u tʼaan, chak u tsoʼotsel u pool, yéetel seguernaj in beetik in circuitoi tu yéetel. Le k-pʼáatal tu yotoch le sukuʼunoʼoboʼ, tu yantoʼon k-kʼaj óoltoʼob tubeel. T-líiʼsaj u yóol yaʼab táankelem paalal utiaʼal u maas meyajtoʼob Jéeoba. Kaʼatúul tiʼ letiʼobeʼ Jay Kosinski yéetel JoAnn Kresyman yanoʼob teʼ circuitooʼ. Úuchik k-múul kʼaʼaytaj yéeteloʼob yéetel úuchik u yilkoʼob kiʼimak k-óol chéen yéetel upʼíit baʼaleʼ, le áantoʼob u maas tsʼáa u yóol u meyajtoʼob Dios. JoAnneʼ tu beetaj u precursora especiali, Jay xaneʼ bin meyaj Betel. Ka máan kʼiineʼ tsʼoʼok u beeloʼob, bejlaʼeʼ tsʼoʼok treinta jaʼaboʼob joʼopʼok u beetik u circuitoiloʼob.

Túuxtaʼaben kʼaʼaytaj táanxel luʼumil

Tu jaʼabil 1966, kʼáataʼabtoʼon tumen sukuʼun Knorr wa k-kʼáat bin meyaj táanxel luʼumil. Toʼoneʼ t-núukajtiʼ: «Kiʼimak k-óol tuʼux yanoʼon, baʼaleʼ wa kʼaʼabéet j-kʼaʼaytajoʼob tuláakʼ tuʼuxeʼ, jeʼel k-bineʼ». Upʼéel semana tsʼoʼokokeʼ túuxtaʼabtoʼon upʼéel invitación utiaʼal k-bin teʼ Escuela tiʼ Galaadoʼ. Jach kiʼimakchaj in wóol úuchik in kaʼa suut Betel utiaʼal le xookoʼ bey xan úuchik in wilik le sukuʼunoʼob úuch in kʼaj óoltoʼoboʼ. Tsʼoʼoleʼ t-kʼaj óoltaj uláakʼ sukuʼunoʼob úuch joʼopʼok u meyajtkoʼob Dios binoʼob teʼ xookoʼ.

Ten yéetel Cloriseʼ, túuxtaʼaboʼon tu luʼumil Ecuador (Sudamérica), bey xan Dennis yéetel Edwina Crist, Ana Rodríguez yéetel Delia Sánchez. Dennis yéetel Edwinaeʼ túuxtaʼaboʼob tu noj kaajil Quito. Toʼon, Ana yéetel Deliaeʼ túuxtaʼaboʼon Cuenca, u yóoxpʼéel kaaj maas nojoch yaan Ecuador. Le yáax múuchʼulil yanchaj Cuencaoʼ tiʼ ku muchʼikubaʼob tu salai le naj tuʼux k-pʼáatloʼ. Chéen seis utúulaloʼon, le oʼolal k-tuklik bix ken k-kʼaʼaytaj tiʼ tuláakal le máakoʼob kajaʼanoʼoboʼ.

Jach yaʼab iglesiaʼob yaan tu kaajil Cuenca, yéetel tu kʼiiniloʼob yaan fiestaeʼ yaʼab máakoʼob ku binoʼob utiaʼal u procesioniloʼob. Baʼaleʼ jach yaʼab baʼax taak u yojéeltik u kajnáaliloʼob. Jeʼex le ka tin kʼaj óoltaj Mario Polo, utúul  campeón tiʼ carreraʼob yéetel bicicletaeʼ, tu kʼáatajten: «¿Máax le x-núupkʼeban koʼolel ku yaʼalik u libroi Apocalipsisoʼ?».

Upʼéel áakʼabeʼ Marioeʼ jach chiʼichnak ka bin u yiloʼon. Tumen utúul pastor evangelicoeʼ tu tsʼáaj upʼéel juʼun tiʼ tuʼux ku yaʼalaʼal baʼaloʼob maʼ jaajtak tu contra u j-jaajkunajoʼob Jéeobaiʼ. Tin waʼalajtiʼeʼ, le máaxoʼob ku yaʼalaʼal baʼal tiʼoboʼ unaj u tsʼaʼabaltiʼob u páajtalil u yeʼeskoʼob maʼ jaaj baʼax ku yaʼalaʼal tu contraʼobiʼ. Bey túunoʼ, ka sáaschaj tuláakʼ kʼiineʼ tu invitarten ka xiʼiken tu yotoch yéetel le pastor utiaʼal ka in weʼes maʼ jaaj le baʼax ku yaʼalaʼal t-contraoʼ. Tin waʼalaj ka tʼaanakoʼon chéen tiʼ le Trinidadoʼ. Ka xokaʼab Juan 1:1 tumen le pastoroʼ, tsolaʼabtiʼ tumen Mario u jelaʼanil u yaʼalaʼal «Dios» yéetel «utúul Dios» ich griego. Lelaʼ bey úuchik u beetik yéetel u maasil tekstoʼob t-xokoʼ. Ka tsʼoʼokeʼ le pastoroʼ maʼ béeychaj u yeʼesik wa jaaj le baʼax ku kaʼansaʼal yoʼolal le Trinidadoʼ. Leloʼ le áant Mario yéetel u yatan u yiloʼob, le baʼaxoʼob k-kaʼanskoʼ u jaajil, ka máan kʼiineʼ tu kanoʼob u yeʼesoʼob tiʼ u maasil le baʼaxoʼob ku kaʼansik le Bibliaoʼ. Jach ku taasiktoʼon kiʼimak óolal k-ilik tsʼoʼok u yantal 33 múuchʼuliloʼob tu kaajil Cuenca, bey túunoʼ ku chukik 63 múuchʼuliloʼob tu luʼumil Ecuador le tuʼux yáax túuxtaʼaboʼonoʼ: ¡jach séebaʼan yaʼabchajik!

Seguernaj in wilik bix u yaʼabtal le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ

Tu jaʼabil 1970 invitartaʼaben yéetel Al Schullo ka xiʼikoʼon tu najil Betel yaan tu kaajil Guayaquil. Chéen kaʼatúuloʼon nuʼukt le meyajoʼob ku beetaʼaloʼ, yaan kʼiin xaneʼ k-áantaʼal tumen Joe Sekerak utiaʼal k-túuxtik le jóoʼsaʼaniloʼob tiʼ le 46 múuchʼuliloʼoboʼ. Ka káajeʼ, le táan in meyaj Beteloʼ Cloriseʼ ku jóokʼol kʼaʼaytaj. Tsʼoʼok u yáantik okjaʼ 55 máakoʼob, tiʼ cada upʼéel asambleaeʼ ku yokjaʼ kex óoxtúul wa cinco u xoknáaloʼob.

Cloriseʼ tu tsʼáaj xook tiʼ Lucresia, utúul koʼolel jach pʼektaʼan u xook tumen u yíicham. Kex jach tu aktáantaj talmiloʼobeʼ, Lucresiaeʼ okjaʼanaji yéetel tu beetaj u precursora regulari. Tu kaʼansaj u paalal u kʼaj óoltoʼob u jaajil, bejlaʼeʼ kaʼatúul tiʼ letiʼobeʼ ancianoʼob, utúuleʼ precursor especial, yéetel u hijaeʼ precursora. U yáabil xaneʼ tsʼoʼok u beel yéetel utúul sukuʼun jach u tsʼaamaj u yóol u meyajt Dios, bejlaʼeʼ táan u beetik u precursor especialiloʼob. Le familiaaʼ tsʼoʼok u yáantik yaʼab máak u kʼaj óolt u jaajil.

Tu jaʼabil 1980 yaan 5,000 j-kʼaʼaytajoʼob tu luʼumil Ecuador. Bey túunoʼ pʼáat jach chichan le u najil Betel utiaʼal le bukaʼaj meyaj kʼaʼabéet u beetaʼaloʼ. Utúul sukuʼuneʼ tu síia upʼíit maas tiʼ 32 hectáreas luʼum (800 mecates) tu paach u kaajil Guayaquil. Tu jaʼabil 1984 káaj u beetaʼal u jeel u najil Betel bey xan upʼéel u Najil Asambleaʼob, tu jaʼabil 1987 ka kʼuʼuboʼob.

Le uts u puksiʼikʼaloʼoboʼ áantajnajoʼob utiaʼal u maas meyajtaʼal Dios

Ichil le jaʼaboʼob tsʼoʼok u máanoʼ, jach ku taasiktoʼon kiʼimak óolal k-ilik yaʼab j-kʼaʼaytajoʼob yéetel precursoroʼob tiʼ yaanal luʼumiloʼobeʼ taaloʼob Ecuador utiaʼal u kʼaʼaytoʼob le maʼalob péektsiloʼ. Utúul tiʼ letiʼobeʼ Andy Kidd, letiʼeʼ utúul profesor u jubilarmuba kajaʼan kaʼach Canadá, ka kʼuch Ecuador tu jaʼabil 1985 yaan 70 jaʼaboʼob tiʼ, jach tu tsʼáaj u yóol u meyajt Dios tak ka kíim tu jaʼabil 2008, 93 jaʼaboʼob yantiʼ. Le yáax ka tin wiloʼ, chéen letiʼ u ancianoi le chan múuchʼulil tuʼux túuxtaʼanoʼ. Kex maʼ u jach ojel kastlaneʼ, letiʼ máans le tsoltʼaanoʼ yéetel tu nuʼuktaj u Xookil U Pʼíich Tulumil Kanan. Tsʼoʼoleʼ letiʼ xan nuʼukt u muchʼtáambalil Kaambalil utiaʼal Kaʼansaj yéetel letiʼ máans óoliʼ tuláakal le tsoltʼaanoʼob tiʼ u Muchʼtáambalil Kʼaʼaytajoʼ. Bejlaʼeʼ yaan kaʼapʼéel múuchʼulil táan u bin u nojochtaloʼob teʼ kaaj jeʼeloʼ, yaan óoliʼ doscientos j-kʼaʼaytajoʼobiʼ yéetel yaʼab ancianoʼob ku meyajoʼobiʼ.

Ernesto Díaz xaneʼ, lukʼ yéetel u familia tu luʼumil Estados Unidos utiaʼal u binoʼob Ecuador, ka máan ocho meses kʼuchkoʼobeʼ, tu yaʼalaj: «Tu yóoxtúulal k-paalaleʼ tsʼoʼok u kanik u tʼanoʼob kastlan tubeel yéetel jach maʼalob bix u kaʼanskoʼob le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Bey túunoʼ tsʼoʼok u béeytal in beetik upʼéel baʼax tin  tuklaj kaʼach maʼ kun béeytal in beetik teʼ kʼiinoʼobaʼ: letiʼe k-beetik precursor regulari tuláakloʼon ich familiailoʼ. Tuláakloʼoneʼ k-tsʼáaik xook tiʼ veinticinco utúulal máakoʼob. Tuláakal lelaʼ ku yáantkoʼon k-maas bisba tubeel yéetel k-maas natsʼba tiʼ Jéeoba». Toʼoneʼ jach t-yaabiltaj le sukuʼunoʼob yéetel le kiikoʼob taaloʼob áantajoʼ.

Tu jaʼabil 1994 nojochkíintaʼab u najil Betel, tu chukaj kaʼatéen tiʼ le bukaʼaj nojochil kaʼachoʼ. Tu jaʼabil 2005 tu chukaj 50,000 j-kʼaʼaytajoʼobiʼ, ka yanchaj k-kaʼa nojochkíintik u najil Betel, yéetel maas nojochkíintaʼab le u Najil Asambleaʼob xanoʼ, beetaʼab uláakʼ cuartoʼobiʼ yéetel uláakʼ oficinaʼob utiaʼal u suʼutul tʼaan. Lelaʼ kʼuʼuboʼob tu kʼiinil 31 tiʼ octubre tiʼ 2009.

Ka jóoʼsaʼaben tin escuela tu jaʼabil 1942, yaan 60,000 j-jaajkunajoʼob tiʼ Jéeoba tu luʼumil Estados Unidos. Bejlaʼeʼ yaan maas tiʼ upʼéel milloniʼ. Ka kʼuchoʼon Ecuador tu jaʼabil 1966, yaan 1,400 j-kʼaʼaytajoʼobiʼ; bejlaʼeʼ yaan maas tiʼ 68,000 utúulaliʼ. Toʼoneʼ k-ojel yaan u seguer u yaʼabtal, tumen táan u tsʼaʼabal xook tiʼ 120,000 máakoʼob yéetel le Bibliaoʼ yéetel tu jaʼabil 2009, 232,000 máakoʼob binoʼob utiaʼal u Kʼaʼajsajil kíimik Cristo. U jaajileʼ Jéeobaeʼ tsʼoʼok u beetik u bin utsil tiʼ u kaajal jeʼex mix utéen k-tukulmaj kaʼacheʼ. Jach kiʼimak in wóol kuxliken tu kʼiinil táan u yaʼabtal máaxoʼob meyajtik Dios. *

[Tsolajiloʼob]

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 5]

Upʼéel asamblea beetaʼab 1981 Guayaquil, teʼ kúuchiloʼ tiʼ beetaʼab upʼéel u Najil Asambleaʼob tu jaʼabil 2009