“Murhangeri Wa N’wina I Wun’we, I Kreste”
“Murhangeri Wa N’wina I Wun’we, I Kreste”
“Mi nga tshuki . . . mi [vuriwa] ‘varhangeri,’ hikuva Murhangeri wa n’wina i wun’we, i Kreste.”—MAT. 23:9, 10.
1. I mani loyi Timbhoni ta Yehovha ti n’wi tekaka tanihi Murhangeri wa tona, naswona ha yini?
TIKEREKE ta Vujagana ti ni varhangeri lava nga vanhu va nyama, vo tanihi mupapa wa Rhoma, tibixopo na tibixopo-nkulu ta tikereke ta Orthodox ya le Vuxeni ni varhangeri va vukhongeri byin’wana. Timbhoni ta Yehovha a ti na yena murhangeri la nga munhu wa nyama. A hi vadyondzisiwa kumbe valandzeri va munhu wo karhi. Leswi swi fambisana ni marito ya vuprofeta lawa Yehovha a ma vuleke malunghana ni N’wana wakwe: “Maswivo! Ndzi n’wi veke a va mbhoni eka vanhu va matiko, a va murhangeri ni ndhuna ya vanhu va matiko.” (Esa. 55:4) Vandlha ra misava hinkwayo ra Vakreste lava totiweke swin’we ni vanghana va vona va “tinyimpfu tin’wana,” a va lavi murhangeri un’wana handle ka loyi Yehovha a va nyikeke yena. (Yoh. 10:16) Va seketela marito ya Yesu lama nge: “Murhangeri wa n’wina i wun’we, i Kreste.”—Mat. 23:10.
Ntsumi Leyi Nga Hosana Ya Vaisrayele
2, 3. Hi xihi xiphemu xa nkoka lexi N’wana wa Xikwembu a xi hetisiseke eIsrayele?
2 Loko ka ha sele madzana ya malembe leswaku ku simekiwa vandlha ra Vukreste, Yehovha u tirhise murhangeri la nga ntsumi leswaku a rhangela Vaisrayele lava a va ri vanhu va yena. Endzhaku ka loko Yehovha a humese Vaisrayele aEgipta, u va byele marito lawa: “Mina ndzi rhuma ntsumi emahlweni ka wena leswaku yi ku hlayisa endleleni ni ku ku fikisa endhawini leyi ndzi ku lunghiseleleke yona. Tivonele hikwalaho ka yona u yingisa rito ra yona. U nga tikhomi hi ndlela ya vuxandzuki eka yona, hikuva a yi nge ku rivaleli ku tlula nawu ka n’wina; hikuva vito ra mina ri le ndzeni ka yona.” (Eks. 23:20, 21) Swa twala ku pfumela leswaku ntsumi leyi, leyi a yi ri ni ‘vito ra Yehovha endzeni ka yona,’ a ku ri N’wana wa Xikwembu wa mativula.
3 Loko N’wana wa Xikwembu a nga si tswariwa tanihi munhu wa nyama, swi tikomba onge a a vitaniwa hi vito ra Mikayele. Ebukwini ya Daniyele, Mikayele u vitaniwa ‘hosana ya vanhu va ka va Daniyele,’ ku nga Vaisrayele. (Dan. 10:21) Mudyondzisiwa Yudha u kombisa leswaku Mikayele u sungule ku katseka etimhakeni ta Vaisrayele, Daniyele a nga si va kona. Endzhaku ka ku fa ka Muxe, swi nga ha endleka leswaku Sathana a a tiyimisele ku tirhisa ntsumbu wa yena leswaku a hetisisa swikongomelo swa yena hi tindlela tin’wana, kumbexana hi ku hlohlotela Vaisrayele leswaku va gandzela swifaniso. Mikayele u nghenelerile leswaku a sivela mhaka leyi. Yudha u ri: “Loko Mikayele ntsumi leyikulu a ve ni njhekanjhekisano na Diyavulosi naswona va kanetana hi ntsumbu wa Muxe, a nga xinyatanga a n’wi tisela vuavanyisi hi marito ya ku tseketsela, kambe u te: ‘Onge Yehovha a nga ku tshinya.’” (Yudha 9) Endzhakunyana, loko muti wa Yeriko wu nga si rhendzeriwa, a swi kanakanisi leswaku a ku ri Mikayele, “hosana ya vuthu ra Yehovha,” loyi a humeleleke eka Yoxuwa leswaku a n’wi tiyisa leswaku Xikwembu a xi ta n’wi seketela. (Hlaya Yoxuwa 5:13-15.) Loko hosana leyi nga dimona yi ringete ku sivela ntsumi yo karhi loko yi yisa rungula ra nkoka eka muprofeta Daniyele, Mikayele ntsumi leyikulu u pfune ntsumi yoleyo.—Dan. 10:5-7, 12-14.
Murhangeri Loyi Ku Profetiweke Ha Yena A Fika
4. Hi byihi vuprofeta lebyi vuriweke malunghana ni ku ta ka Mesiya?
4 Emahlweninyana ka xiendlakalo lexi, Yehovha u rhume ntsumi ya yena Gabriyele eka muprofeta Daniyele leswaku yi ya n’wi byela vuprofeta bya ku ta ka “Mesiya lowa Murhangeri.” (Dan. 9:21-25) * Yesu u khuvuriwe hi Yohane hi nkarhi lowu vekiweke, hi xixikana xa 29 C.E. Moya lowo kwetsima wu chululeriwe ehenhla ka Yesu, wu n’wi endla Mutotiwa—Kreste, Mesiya. (Mat. 3:13-17; Yoh. 1:29-34; Gal. 4:4) Hikwalaho, a a ta va Murhangeri la nga faniki na munhu.
5. Kreste u tirhe njhani tanihi Murhangeri hi nkarhi wa vutirheli byakwe bya laha misaveni?
5 Ku sukela eku sunguleni ka vutirheli byakwe bya laha misaveni, Yesu u tikombise a ri “Mesiya lowa Murhangeri.” Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani a sungule vutirheli byakwe, u sungule ku hlengeleta vadyondzisiwa naswona u endle singita rakwe ro sungula. (Yoh. 1:35–2:11) Vadyondzisiwa vakwe va fambe na yena etikweni hinkwaro, va ri karhi va chumayela mahungu lamanene ya Mfumo. (Luka 8:1) U va letele ku endla ntirho wo chumayela a tlhela a rhangela eku chumayeleni ni le ku dyondziseni, a va vekela xikombiso lexinene. (Luka 9:1-6) Namuntlha vakulu lava nga Vakreste va fanele va n’wi tekelela emhakeni leyi.
6. Kreste u swi kombise njhani leswaku i Murisi tlhelo Murhangeri?
6 Yesu u tlhele a kombetela eka xiyenge xin’wana xa ku va ka yena murhangeri hi ku tifanisa ni murisi la nga ni rirhandzu. Varisi va le matikweni ya le vuxeni bya Asia va rhangela mintlhambi ya vona hi ku kongoma. Ebukwini leyi nge The Land and the Book, W. M. Thomson u tsarile a ku: “Murisi a nga kombi tinyimpfu ndlela ntsena kambe u famba emahlweni ka tona a tiyiseka leswaku ndhawu yoleyo yi sirhelelekile ni leswaku tinyimpfu ti nga famba eka yona. . . . U lawula ntlhambi hi nhonga [ya yena] a tlhela a wu kongomisa emadyelweni ya rihlaza, naswona wa wu lamulela eka valala va wona.” Ku kombisa leswaku Yesu i Murisi tlhelo Murhangeri wa xiviri, u te: “Hi mina murisi lonene; murisi lonene u nyiketa moya-xiviri wakwe hikwalaho ka tinyimpfu. Tinyimpfu ta mina ti yingisa rito ra mina, naswona ndza ti tiva, kutani ta ndzi landzela.” (Yoh. 10:11, 27) Hi ku pfumelelana ni marito ya yena, Yesu u fe rifu ra xitlhavelo hikwalaho ka tinyimpfu takwe, kambe Yehovha “u n’wi pfuxile leswaku a va murhangeri tlhelo Mukutsuri.”—Mint. 5:31, New Jerusalem Bible; Hev. 13:20.
Mulanguteri Wa Vandlha Ra Vukreste
7. Yesu u tirhisa yini leswaku a rhangela vandlha ra Vukreste?
7 Emahlweninyana ka leswaku a tlhandlukela etilweni, Yesu la pfuxiweke eku feni u byele vadyondzisiwa va yena a ku: “Ndzi nyikiwe vulawuri hinkwabyo etilweni ni le misaveni.” (Mat. 28:18) Yehovha u pfumelele Yesu leswaku a chululela moya lowo kwetsima eka vadyondzisiwa va yena leswaku a va tiyisa entiyisweni wa Vukreste. (Yoh. 15:26) Yesu u chululele moya lowu eka Vakreste vo sungula hi Pentekosta ya 33 C.E. (Mint. 2:33) Ku chuluriwa koloko ka moya lowo kwetsima a ku fungha ku simekiwa ka vandlha ra Vukreste. Yehovha u endle leswaku N’wana wa yena a rhangela vandlha hinkwaro ra laha misaveni a ri etilweni. (Hlaya Vaefesa 1:22; Vakolosa 1:13, 18.) Yesu u kongomisa vandlha ra Vukreste hi ku tirhisa moya lowo kwetsima wa Yehovha naswona u tirhisa tintsumi leti “[vekiweke] ehansi ka yena.”—1 Pet. 3:22.
8. Kreste u tirhise vamani hi lembe-xidzana ro sungula leswaku va rhangela vadyondzisiwa vakwe, naswona namuntlha u tirhisa vamani?
8 Nakambe hi ku tirhisa moya lowo kwetsima, Kreste u nyike “tinyiko leti nga vanhu,” tin’wana i “varisi ni vadyondzisi” evandlheni. (Efe. 4:8, 11) Muapostola Pawulo u khutaze valanguteri lava nga Vakreste a ku: “Nyikelani nyingiso eka n’wina vini ni le ka ntlhambi hinkwawo, lowu moya lowo kwetsima wu mi vekeke ku va valanguteri va wona, ku risa vandlha ra Xikwembu.” (Mint. 20:28) Loko vandlha ra Vukreste ri simekiwa, valanguteri hinkwavo a va ri vavanuna lava totiweke hi moya. Vaapostola ni vakulu va le vandlheni ra le Yerusalema a va ri huvo leyi fumaka. Kreste u tirhise huvo leyi leyi fumaka leswaku yi rhangela ntlawa hinkwawo wa ‘vamakwavo’ va yena lava totiweke lava a va ri emisaveni. (Hev. 2:11; Mint. 16:4, 5) Enkarhini lowu wa makumu, Kreste u teke ‘hinkwaswo leswi nga swa yena,’ ku nga swilo hinkwaswo leswi nga laha misaveni leswi khumbaka Mfumo, a swi khomisa “hlonga [ra yena] ro tshembeka ni ro tlhariha” swin’we ni muyimeri wa rona la nga Huvo leyi Fumaka, ku nga ntlawa wa vavanuna lava nga Vakreste lava totiweke. (Mat. 24:45-47) Vatotiwa swin’we ni vanghana va vona va tinyimpfu tin’wana va swi xiya leswaku loko va landzela nkongomiso wa Huvo leyi Fumaka ya manguva lawa, entiyisweni va va va landzela Murhangeri wa vona, Kreste.
Kreste A Sungula Ntirho Wo Chumayela
9, 10. Kreste u ti kongomise njhani timhaka malunghana ni ku twarisiwa ka mahungu lamanene ya Mfumo?
9 Ku sukela eku sunguleni, Yesu u kongomise ntirho wo chumayela ni wo dyondzisa emisaveni hinkwayo. U simeke ndlela leyi mahungu lamanene ya Mfumo a ma ta chumayeriwa ha yona eka vaaki va laha misaveni. Hi nkarhi wa vutirheli bya yena, u lerise vaapostola va yena a ku: “Mi nga teki gondzo leri yaka eka va matiko, naswona mi nga ngheni emutini wa Vasamariya; kambe, ematshan’weni ya sweswo, hambetani mi ya eka tinyimpfu ta yindlu ya Israyele leti lahlekeke. Loko mi ri karhi mi famba, chumayelani, mi ku, ‘Mfumo wa matilo wu tshinele.’” (Mat. 10:5-7) Ntirho lowu va wu endle hi ku hiseka exikarhi ka Vayuda ni vaproselita, ngopfu-ngopfu endzhaku ka Pentekosta ya 33 C.E.—Mint. 2:4, 5, 10, 11; 5:42; 6:7.
10 Endzhakunyana, Yesu u kongomise leswaku ntirho wo chumayela hi Mfumo wu ya endliwa ni le ka Vasamariya ivi endzhakunyana wu ya endliwa ni le ka vanhu van’wana lava a va nga ri Vayuda, a tirhisa moya lowo kwetsima. (Mint. 8:5, 6, 14-17; 10:19-22, 44, 45) Yesu u teke goza hi byakwe leswaku a susumetela Sawulo wa le Tarso ku va Mukreste, hi xikongomelo xa leswaku mahungu lamanene ma chumayeriwa eka vanhu va matiko yo hambana-hambana. Yesu u lerise mudyondzisiwa wa yena Ananiya a ku: “Tlakuka, u ya exitarateni lexi vuriwaka Ndzulamo, kutani endlwini ya Yudasi u lava munhu la vuriwaka Sawulo, wa le Tarso. . . . Khoma ndlela, hikuva wanuna loyi i xibya lexi hlawuriweke eka mina lexi nga ta yisa vito ra mina eka matiko swin’we ni le ka tihosi ni le ka vana va Israyele.” (Mint. 9:3-6, 10, 11, 15) “Wanuna loyi” u ve muapostola Pawulo.—1 Tim. 2:7.
11. Kreste u wu tirhise njhani moya lowo kwetsima leswaku a ndlandlamuxa ntirho wo chumayela?
11 Loko nkarhi wu fikile wa leswaku rungula ra Mfumo ri ya chumayeriwa ni le matikweni ya vanhu lava nga riki Vayuda, moya lowo kwetsima wu kongomise Pawulo eka maendzo ya vurhumiwa le Asia Minor ni le Yuropa. Rungula ra Luka leri kumekaka eka buku ya Mintirho ri ri: “Loko [vaprofeta lava nga Vakreste ni vadyondzisi evandlheni ra le Siriya Antiyoka] va tirhela Yehovha erivaleni ni ku titsona swakudya, moya lowo kwetsima wu ku: ‘Eka vanhu hinkwavo ndzi hlawuleleni Barnaba na Sawulo hikwalaho ka ntirho lowu ndzi va vitaneleke wona.’ Hiloko va titsona swakudya va tlhela va khongela, va va tlhandleka mavoko kutani va va tshika va famba.” (Mint. 13:2, 3) Yesu hi yena a tihlawuleleke Sawulo wa le Tarso leswaku a va “xibya lexi hlawuriweke” xa Yena leswaku a twarisa vito ra Yena eka matiko; hikwalaho xikhutazo lexi lexintshwa entirhweni wo chumayela a xi huma eka Kreste, Murhangeri wa vandlha. Leswaku Yesu u tirhisa moya lowo kwetsima ku kongomisa ntirho lowu swi sungule ku vonaka kahle hi nkarhi wa riendzo ra Pawulo ra vumbirhi ra vurhumiwa. Rungula ra kona ri vula leswaku “moya wa Yesu,” hi leswaku Yesu hi ku tirhisa moya lowo kwetsima, u kongomise Pawulo ni vanghana va yena leswaku a va fanele va ya chumayela kwihi naswona rini, naswona exivonweni va byeriwe leswaku a va fanele va ya eYuropa.—Hlaya Mintirho 16:6-10.
Vulawuri Bya Yesu eVandlheni Ra Yena
12, 13. Buku ya Nhlavutelo yi swi kombisa njhani leswaku Kreste u swi tiva kahle leswi endlekaka evandlheni rin’wana ni rin’wana?
12 Yesu a a swi tiva leswi a swi endleka evandlheni ra valandzeri va yena lava totiweke hi lembe-xidzana ro sungula C.E. A a xi tiva kahle xiyimo xa vandlha rin’wana ni rin’wana. Sweswo hi swi vona loko hi hlaya Nhlavutelo ndzima 2 na 3. U boxa mavandlha ya nkombo, lawa hinkwawo ka wona ma nga le Asia Minor. (Nhlav. 1:11) Hi ni xivangelo lexi twalaka xo pfumela leswaku a a xi tiva kahle xiyimo xa mavandlha laman’wana ya valandzeri va yena va laha misaveni hi nkarhi wolowo.—Hlaya Nhlavutelo 2:23.
13 Yesu u bumabumele mavandlha man’wana hikwalaho ka ku tiyisela ka wona, ku tshembeka ka wona loko ma ringiwa, ku namarhela ka wona rito ra yena ni ku fularhela ka wona vanhu lava gwineheke. (Nhlav. 2:2, 9, 13, 19; 3:8) Hi hala tlhelo, u tshinye mavandlha yo hlayanyana hikwalaho ka leswi a ma nga ha n’wi rhandzi, ni hileswi a ma pfumelela vugandzeri bya swifaniso swa hava, vumbhisa ni mimpambukwa. (Nhlav. 2:4, 14, 15, 20; 3:15, 16) Tanihi mulanguteri la nga ni rirhandzu—hambi ku ri eka vanhu lava a va tshinyeke—Yesu u te: “Hinkwavo lava ndzi nga ni xinakulobye eka vona ndza va tshinya ni ku va laya. Hikokwalaho hiseka, u hundzuka.” (Nhlav. 3:19) Hambileswi a a ri etilweni, Yesu a a kongomisa mavandlha ya vadyondzisiwa va yena emisaveni hi ku tirhisa moya lowo kwetsima. Loko a gimeta marungula lama yaka emavandlheni wolawo, u te: “Loyi a nga ni ndleve a a yingise leswi moya wu swi byelaka mavandlha.”—Nhlav. 3:22.
14-16. (a) Yesu u tikombise njhani a ri Murhangeri la nga ni xivindzi wa vanhu va Yehovha emisaveni? (b) Ku ve ni vuyelo byihi hi leswi Yesu a ‘veke’ ni vadyondzisiwa va yena “masiku hinkwawo ku fikela emakumu ka mafambiselo ya swilo”? (c) Hi ta tlhuvutsa yini exihlokweni lexi landzelaka?
14 Hi swi vonile leswaku Mikayele (Yesu) u tikombise a ri Murhangeri wa Vaisrayele la nga ntsumi leyi nga ni vurhena. Endzhakunyana, Yesu u ve Murhangeri la nga ni xivindzi tlhelo Murisi la nga ni rirhandzu wa vadyondzisiwa va yena vo sungula. Hi nkarhi wa vutirheli bya yena bya laha misaveni, u rhangerile entirhweni wo chumayela. Naswona endzhaku ka loko a pfuxiwile eku feni, u wu rhangele hi vukheta ntirho wa ku chumayeriwa ka mahungu lamanene ya Mfumo.
15 Hi ku tirhisa moya lowo kwetsima, Yesu u ta hetelela a endle leswaku ntirho wo chumayela wu ya fika emakun’wini ya misava. Loko a nga si tlhandlukela etilweni, Yesu u byele vadyondzisiwa va yena a ku: “Mi ta amukela matimba loko moya lowo kwetsima wu fika ehenhla ka n’wina, naswona mi ta va timbhoni ta mina eYerusalema swin’we ni le tikweni hinkwaro ra Yudiya ni le Samariya ni ku ya fika endhawini ya le kule swinene ya misava.” (Mint. 1:8; hlaya 1 Petro 1:12.) Ku nyikeriwe vumbhoni lebyikulu hi lembe-xidzana ro sungula, ehansi ka nkongomiso wa Kreste.—Kol. 1:23.
16 Kambe Yesu u kombise leswaku ntirho lowu wu ta ya emahlweni ku ya fika enkarhini wa makumu. Endzhaku ko lerisa valandzeri vakwe leswaku va chumayela ni ku endla vanhu va matiko hinkwawo vadyondzisiwa, Yesu u tshembisile a ku: “Ndzi na n’wina masiku hinkwawo ku fikela emakumu ka mafambiselo ya swilo.” (Mat. 28:19, 20) Ku sukela loko a nyikiwe matimba ya vuhosi hi 1914, Kreste a nga “na” vadyondzisiwa va yena ntsena naswona a hi Murhangeri wa vona la hisekaka ntsena. Ntirho wa yena lowukulu lowu a wu endleke ku sukela hi 1914 wu ta tlhuvutsiwa exihlokweni lexi landzelaka.
[Nhlamuselo ya le hansi]
^ par. 4 Leswaku u kuma nhlamuselo ya vuprofeta lebyi, vona ndzima 11 ya buku leyi nge, Nyikela Nyingiso Eka Vuprofeta Bya Daniyele!
Mpfuxeto
• N’wana wa Xikwembu u tikombise a ri Murhangeri la hisekaka eIsrayele hi ndlela yihi?
• Kreste u tirhisa vamani leswaku va rhangela vandlha ra yena laha misaveni?
• Kreste u ku kongomise njhani ku twarisiwa ka mahungu lamanene?
• I yini lexi kombisaka leswaku Kreste u swi tiva kahle leswi endlekaka evandlheni rin’wana ni rin’wana?
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]
“Ndzi rhuma ntsumi emahlweni ka [n’wina]”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]
Ku fana ni le minkarhini leyi hundzeke, Kreste u tirhisa “tinyiko leti nga vanhu” leswaku ti risa ntlhambi wa yena