“Ono Ọ Riẹ Eva Ọnowo?”

“‘Ono ọ riẹ eva Ọnowo nọ ọ rẹ sai dhesẹ kẹe?’ Rekọ iroro Kristi e rọ omai eva.”—1 KỌR. 2:16.

1, 2. (a) Eme ọ be hae jọ ẹbẹbẹ kẹ ahwo buobu? (b) Eme ma rẹ kareghẹhọ kpahe oghẹrẹ nọ ma re roro avọ oghẹrẹ nọ Jihova o re roro?

 KỌ O be hae jọ bẹbẹ kẹ owhẹ re whọ riẹ oware nọ o rrọ omọfa iroro? Ẹsejọhọ whọ rọo obọ, yọ who roro inọ o rrọ bẹbẹ re whọ riẹ oware nọ o rrọ ọrivẹ-orọo ra iroro. Evaọ uzẹme, oghẹrẹ nọ ezae a re roro jẹ ta ẹme u wo ohẹriẹ no orọ eyae. Evaọ eria jọ dede, oghẹrẹ nọ ezae a rẹ jẹ ẹvẹrẹ jọ u re wo ohẹriẹ no oghẹrẹ nọ eyae e rẹ jẹ ẹvẹrẹ ọvona. Fiba onana, uruemu ẹwho gbe ẹvẹrẹ ohwo i re kpomahọ uruemu riẹ gbe oghẹrẹ nọ o re roro. Rekọ, epanọ whọ riẹ amọfa te, ere whọ rẹ riẹ oghẹrẹ nọ a re roro te.

² Fikiere, u re gbe omai unu hu inọ oghẹrẹ nọ ma re roro u wo ohẹriẹ gaga no oghẹrẹ nọ Jihova o re roro. Jihova ọ rọ ẹkwoma Aizaya ọruẹaro na ta kẹ emọ Izrẹl nọ: “Keme iroro mẹ avọ erai e rọ evo ho, hayo idhere rai avọ e mẹ erọ evo ho.” Jihova ọ tẹ rọ oriruo jọ dhesẹ ẹme nana, inọ: “Wọhọ epanọ ihru i kpehru vi akpọ na, ere idhere mẹ i kpehru vi idhere rai jegbe iroro mẹ vi iroro rai.”—Aiz. 55:8, 9.

3. Idhere ivẹ vẹ ma rẹ sae rọ daoma wo usu ‘kugbe ỌNOWO’?

³ Kọ onana u dhesẹ inọ ma re du daoma vievie he re ma riẹ oghẹrẹ nọ Jihova o re roro? Ijo. Dede nọ ma rẹ sae riẹ oghẹrẹ nọ Jihova o re roro vọvọ họ, Ebaibol na e tuduhọ omai awọ inọ ma wo usu ‘kugbe ỌNOWO.’ (Se Olezi 25:14; Itẹ 3:32.) Edhere jọ nọ ma re ro si kẹle Jihova họ ma re dhesẹ ovuhumuo kẹ eware nọ o ru, enọ a kere fihọ Ebaibol na. (Ol. 28:5) Edhere ọfa họ ma rẹ daoma riẹ “iroro Kristi,” ọnọ ọ rrọ “uwoho Ọghẹnẹ nọ a rẹ ruẹ hẹ na.” (1 Kọr. 2:16; Kọl. 1:15) Ma tẹ be hae rehọ oke wuhrẹ kpahe iku Ebaibol je roro kpahe ae didi, ma ti wo otoriẹ ekwakwa-aghae Jihova gbe oghẹrẹ nọ o re roro.

Yọroma Kpahe Iroro Ethọthọ

4, 5. (a) Iroro ethọthọ vẹ u fo inọ ma rẹ whaha? Ru ei vẹ. (b) Iroro ethọthọ vẹ emọ Izrẹl a wo?

⁴ Nọ ma bi roro didi kpahe iruẹru Jihova na, ma rẹ yọroma gaga, ogbẹrọ ere he ma ve ti rẹro inọ oghẹrẹ nọ ahwo-akpọ a re roro je ru eware, ere Ọghẹnẹ ọ rẹ jọ. Jihova o dhunu te uruemu nana evaọ Olezi 50:21 nọ ọ ta nọ: “Wha roro nọ mẹ wọhọ owhai.” O wọhọ epanọ ọgba eriariẹ Ebaibol jọ ọ ta vrẹ ikpe 175 nọ i kpemu, inọ: “Ahwo a rẹ gwọlọ gu Ọghẹnẹ ẹdhọ, bi roro inọ izi nọ a fihọ kẹ omobọ rai e gba Ọghẹnẹ re.”

⁵ Ma rẹ kuvẹ hẹ re itee gbe isiuru mai i kpomahọ epanọ ma rri Jihova. Fikieme onana o rọ r’oja? Whaọ, nọ ma bi wuhrẹ Ebaibol na, ma rẹ sai roro inọ eware jọ nọ Jihova o ru i kiehọ họ evaọ eriwo mai. Eriwo otiọye emọ Izrẹl a wo, a tẹ jẹ fo Jihova kẹ eware jọ nọ o ru. Muẹrohọ ẹme nọ Jihova ọ ta kẹ ae inọ: “Wha ta nọ, ‘Uruemu ỌNOWO na u kiete he.’ Enẹna  wha yo, O uwou ahwo Izrẹl: kọ uruemu mẹ u kiete? Kọ ogbẹrọnọ uruemu rai oye u kiete he?”—Izik. 18:25.

6. Oware vẹ Job o wuhrẹ, kọ ẹvẹ ma sai ro wo erere no oware nọ o via kẹe ze?

⁶ Oware jọ nọ u re fi obọ họ k’omai whaha ẹdhọ nọ ma re gu Jihova họ, ma re vuhumu inọ ma re wo otoriẹ eware jọ ziezi hi, yọ ẹsejọ ma re roro thọ. Onana yọ oware nọ Job o vuhumu uwhremu na. Okenọ Job ọ jẹ ruẹ uye, ọ jọ ọkora, o te je roro kpahe omobọ riẹ ọvo. Ọ tẹ kpairoro vrẹ eware nọ e mai wuzou. Rekọ, avọ uyoyou, Jihova o te fi obọ họ kẹe kpọ iroro riẹ vi. Jihova o dhesẹ epanọ otoriẹ Job o kpafua te okenọ ọ nọ Job enọ nọ i bu vi udhosa gbe ikpe, enọ ọ sae za ha. Avọ omaurokpotọ, Job ọ tẹ kpọ eriwo riẹ vi.—Se Job 42:1-6.

Epanọ Ma Sai ro Wo “Iroro Kristi”

7. Nọ ma tẹ kiẹ iruẹru Jesu riwi, ẹvẹ u re ro fi obọ họ kẹ omai wo otoriẹ eriwo Jihova?

⁷ Jesu ọ rọ aro kele Ọsẹ riẹ gbagba evaọ ẹme kpobi nọ ọ ta gbe eware nọ o ru. (Jọn 14:9) Fikiere, nọ ma tẹ kiẹ iruẹru Jesu riwi u re fi obọ họ kẹ omai wo otoriẹ eriwo Jihova. (Rom 15:5; Fil. 2:5) Joma kiẹ ebe Usiuwoma ivẹ riwi.

8, 9. Wọhọ epanọ a kere fihọ Jọn 6:1-5, eme ọ via nọ Jesu ọ rọ nọ Filip onọ jọ, kọ fikieme Jesu ọ rọ nọe onọ na?

⁸ Dai roro oware nọ o via na. Ehaa Ọnyavrẹ ọrọ ukpe 32 C.E. e kẹle no. U ri kri hi nọ ikọ Jesu a ro no erẹ usiuwoma ota obọ Galili ze. Fikinọ oma o lọhọ e rai no, Jesu ọ tẹ rehọ ai kpohọ oria nọ u siomano kẹle Abade Galili. Rekọ idu ahwo buobu i te zurie lele ai. Nọ Jesu o siwi eyao rai je wuhrẹ ai eware buobu no, ẹbẹbẹ jọ ọ tẹ roma via. Kọ ẹvẹ ahwo nana kpobi a te sae rọ ruẹ emu re evaọ oria nana nọ u siomano na? Nọ Jesu ọ ruẹ ẹbẹbẹ nana, ọ tẹ nọ Filip, ọnọ o no oria nana ze, inọ: “Ẹvẹ ma rẹ te rọ [dẹ] ebrẹdi re ahwo nana a re?”—Jọn 6:1-5.

⁹ Kọ fikieme Jesu ọ rọ nọ Filip onọ nana? Kọ Jesu ọ jẹ ruawa oware nọ o re ru? Ijo. Kọ eme ọ jariẹ iroro? Jọn ukọ na, ọnọ ọ jọ etẹe re, ọ ta nọ: “[Jesu] ọ tae be rọ dawo iẹ, keme ọye omariẹ ọ riẹ oware nọ o biti ruẹ.” (Jọn 6:6) Jesu ọ jẹ dawo ilele riẹ re ọ riẹ epanọ ẹrọwọ rai ọ ga te no. Ọ rehọ onọ nana kpọ iroro rai bru ọyomariẹ ze re a je wo uvẹ nọ a re ro dhesẹ inọ a fi eva họ oware nọ Jesu ọ rẹ sai ru. Rekọ ilele riẹ a te dhesẹ epanọ eriwo rai ọ kpafua te. (Se Jọn 6:7-9.) Jesu o te dhesẹ kẹ ae inọ oware nọ a tube roro kpahe he, ọ rẹ sai ru ei. Ọ rehọ edhere igbunu ko ahwo na kpobi.—Jọn 6:10-13.

10-12. (a) Fikieme Jesu o gbe ro ru ẹgwọlọ aye Griki na kẹe okioke yena ha? Ru ei vẹ. (b) Eme ma be te ta kpahe?

¹⁰ Ikuigbe yena e rẹ sai fi obọ họ kẹ omai wo otoriẹ oware ofa jọ nọ Jesu o ru. Nọ Jesu ọ nwane ko ahwo na no, tei te ikọ riẹ a tẹ nya no orẹwho Izrẹl kpohọ ofẹ Taya avọ Saidọn nọ e rrọ ofẹ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre. A tẹ jọ obei nya ku aye Griki jọ nọ ọ jẹ lẹ Jesu re o siwi ọmọtẹ riẹ. Evaọ oke ọsosuọ, Jesu ọ kpọ aye na unu hu. Nọ aye na ọ gbẹ jẹ lẹe na, Jesu ọ tẹ ta kẹe nọ: “Ru re eva e vọ emaha na tao; keme ufore a rehọ emu emaha na kẹ erakọ họ.”—Mak 7:24-27.

¹¹ Fikieme Jesu ọ gbẹ jẹ rọ kake rọwo ho inọ o re fi obọ họ kẹ aye na? Kọ ọ jẹ dawo iẹe epanọ ọ dawo Filip, re aye na ọ sai dhesẹ sọ o wo ẹrọwọ? Dede nọ Ebaibol e fodẹ uvou nọ Jesu ọ jẹ rọ ta ẹme he, uvou na o lẹliẹ udu no aye na awọ họ. Nọ  Jesu ọ rehọ ahwo riẹ dhesẹ erakọ, o tube bru ọghọ họ ae oma nọ ọ rehọ ubiẹme Griki nọ u dhesẹ emọ erakọ nọ a rẹ jọ uwou yọrọ ru iruo. Fikiere, ẹsejọhọ Jesu o je ru wọhọ ọsẹ hayo oni nọ o wo iroro inọ o re ru ẹgwọlọ ọmọ riẹ kẹe rekọ re ọ riẹ epanọ oware na o rrọ ọmọ na oja te, o ve ru wọhọ ẹsenọ ọ gwọlọ ru ei okioke yena ha. Nọ aye na o dhesẹ nọ o wo ẹrọwọ, Jesu o te ru ẹgwọlọ riẹ kẹe.—Se Mak 7:28-30.

¹² Ikuigbe ivẹ nana i fi obọ họ kẹ omai wo otoriẹ “iroro Kristi.” Joma ruẹ epanọ ikuigbe nana e sai ro fi obọ họ kẹ omai wo otoriẹ iroro Jihova ziezi.

Ẹme nọ Jihova O Lele Mosis Ta

13. Oghẹrẹ vẹ iroro Kristi nọ ma re wo otoriẹ rai u re ro fi obọ họ kẹ omai?

¹³ Nọ ma tẹ riẹ oghẹrẹ nọ Jesu o re roro, u re fi obọ họ kẹ omai wo otoriẹ eria Ebaibol nọ e rẹ sae jọ omai obọ gaga. Wọhọ oriruo, roro kpahe ẹme nọ Jihova ọ ta kẹ Mosis nọ emọ Izrẹl a ru ọmọ-eruẹ oro na no. Ọghẹnẹ ọ ta nọ: “Mẹ ruẹ ahwo nana, riri, ahwo udu-ogaga; fikiere vu omẹ wa, re mẹ rehọ ofu mẹ kpe ai kpobi no; rekọ me re ti ru orẹwho ulogbo ofa kẹ owhẹ.”—Ọny. 32:9, 10.

14. Didi ẹme Mosis ọ ta kẹ Jihova?

¹⁴ Oria Ebaibol nana o ta haro inọ: “Rekọ Mosis ọ tẹ lẹ ỌNOWO na, Ọghẹnẹ riẹ, ọ tẹ ta nọ, ‘O ỌNOWO, eme ofu ra ọ jẹ rẹ gaga rọ kẹ ahwo ra, e nọ whọ rehọ ogaga ulogbo gbe obọ-ogaga ro si no otọ Ijipti ze? Eme ahwo Ijipti a jẹ ta nọ, “Iroro imuomu ọ rọ rehọ ae ze re o ti kpe ai evaọ obọ igbehru, re o si ai kpobi no akpọ no”? Kurẹriẹ no ofu ọgaga ra, re whọ rẹriẹ no eyoma nọ who roro kpahe ahwo ra. Roro Abraham, [Aiziki] gbe Izrẹl idibo ra, e nọ whẹ ọvo ọ ya eya kẹ, whọ jẹ ta kẹ ae nọ, “Me re ti ru emọ ra buẹ wọhọ isi nọ e rọ obọ ehru, jegbe otọ onana nọ mẹ ya eya riẹ na, mẹ rẹ te rehọ iẹe kẹ emọ ra, a vẹ te re uku riẹ bẹdẹ.”’ ỌNOWO na ọ tẹ rẹriẹ no eyoma nọ o roro kpahe nọ o re ru ahwo riẹ.”—Ọny. 32:11-14. *

15, 16. (a) Uvẹ vẹ u rovie kẹ Mosis fiki ẹme nọ Jihova ọ ta na? (b) Edhere vẹ Jihova ọ rọ “rẹriẹ no eyoma nọ o roro kpahe” emọ Izrẹl?

¹⁵ Kọ o ginẹ gwọlọ nọ Mosis ọ rẹ kpọ iroro Jihova vi? Vievie! Dede nọ Jihova ọ ta oware nọ o jariẹ iroro via, orọnikọ ọ gba riẹ mu no inọ ere o ti ru hu. Jihova ọ ta eme nana rọ dawo Mosis, nwane  wọhọ epanọ Jesu o ru Filip gbe aye Griki na uwhremu na. Ọ kẹ Mosis uvẹ re ọ ta onọ o rrọ iroro riẹ. * Jihova ọ rehọ Mosis mu re ọ jọ amiunugu kẹ Ọyomariẹ avọ emọ Izrẹl, yọ Jihova ọ riẹ inọ Mosis o gine fo kẹ owha-iruo na. Kọ Mosis ọ te kuvẹ re uzou-uveghe emọ Izrẹl u ru ei gbabọkẹ owha-iruo na? Kọ ọ te rọ uvẹ nana ta kẹ Jihova nọ ọ kpairoro vrẹ emọ Izrẹl re ọ rehọ uyẹ ọyomariẹ Mosis ru orẹwho ulogbo?

¹⁶ Oghẹrẹ nọ Mosis ọ jẹ iruo na rehọ u dhesẹ nọ o fi eva gbe ẹrọwọ họ ẹdhoguo okiẹrẹe Jihova. Owojẹ riẹ u dhesẹ orọnikọ isiuru oriobọ họ, rekọ ọdawẹ nọ o wo kpahe odẹ Jihova. Ọ gwọlọ nọ a si ọghọ no odẹ Jihova ha. Mosis ọ tẹ rọ ere dhesẹ inọ o wo otoriẹ ‘iroro Jihova’ kpahe ẹme nana. (1 Kọr. 2:16) Eme o no rie ze? Fikinọ Jihova ọ re gba oware nọ o ti ru mu no vẹre he, Ebaibol e ta nọ Jihova ọ “rẹriẹ no eyoma nọ o roro kpahe” emọ Izrẹl. Evaọ Hibru, ẹme ọnana o dhesẹ nọ Jihova ọ gbẹ wha uye nọ ọ jiroro riẹ kẹ orẹwho Izrẹl na ze he.

Oghẹrẹ nọ Jihova O Yeri Kugbe Abraham

17. Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ uvi odiri okenọ ọ jẹ gaviezọ kẹ Abraham?

¹⁷ Oriruo ọfa ọrọ oghẹrẹ nọ Jihova ọ rọ kuvẹ re idibo riẹ a dhesẹ ẹrọwọ gbe evaifihọ rai via họ okenọ Abraham ọ jẹ lẹe fiki Sọdọm. Evaọ ikuigbe yena, Jihova o dhesẹ odiri nọ ọ kẹ Abraham uvẹ re ọ nọe enọ isia eree. Nọ Abraham ọ nọe enọ te oria jọ, ọ tẹ ta kẹ Jihova nọ: “Othohwowa nọ [who] re ro ru utioyena, re [who] kpe ikiẹrẹe gbe iru-umuomu, re ikiẹrẹe i wo osa iru-umuomu! Jọ oyena o thowhẹwa! Kọ obruoziẹ akpọ na o gbe ru kiẹrẹe?”—Emu. 18:22-33.

18. Eme ma rẹ sai wuhrẹ no oghẹrẹ nọ Jihova o yeri kugbe Abraham ze?

¹⁸ Eme ma jọ ikuigbe nana wuhrẹ kpahe epanọ Jihova o re roro? Kọ Jihova ọ gwọlọ re Abraham ọ kẹe ohrẹ re ọ tẹ jẹ emamọ iroro? Ijo. Jihova ọ hae jọ emuhọ fodẹ oware nọ o wọ riẹ jiroro nnọ ọ rẹ raha Sọdọm. Rekọ Jihova ọ rehọ oke nọ Abraham ọ rọ nọe enọ na fi obọ họ kẹe wo otoriẹ oghẹrẹ nọ ọyomariẹ o re roro. Ẹme nọ Abraham ọ ta kugbe Jihova na u te je fi obọ họ kẹe riẹ epanọ ohrọ gbe uvi-ẹdhoguo Jihova e rro te. Ẹhẹ, Jihova o yeri kugbe Abraham wọhọ ogbẹnyusu.—Aiz. 41:8; Jem. 2:23.

Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ

19. Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Job?

¹⁹ Eme ma wuhrẹ no kpahe “eva Ọnowo” na? Ma rẹ kuvẹ re Ebaibol na i fi obọ họ kẹ omai wo otoriẹ iroro Jihova. Ma re rẹro ho inọ Jihova o re ru eware je roro wọhọ omai. Job ọ ta nọ: “[Ọghẹnẹ] ọ rọ ohwo kerọ omẹ hẹ, nọ mẹ rẹ rọ kẹe uyo re mẹ avọ iẹe a kokohọ ti guẹdhọ.” (Job  9:32) Nọ ma te wo otoriẹ iroro Jihova no, oma o te wọ omai tehe enu wọhọ Job inọ: “Ri, enana yọ imiruo ekakao riẹ; ọ maki se-umẹ kakao ma re yoi! Rekọ ono ọ rẹ sae riẹ otọ edo ogaga riẹ?”—Job 26:14.

20. Eme ma re ru otẹrọnọ ma jọ Ebaibol se ku oria nọ u vẹ omai ẹro ho?

²⁰ Eme ma re ru otẹrọnọ ma jọ Ebaibol se ku oria nọ u vẹ omai ẹro ho, maero onọ o ta kpahe epanọ Jihova o re roro? Otẹrọnọ ma ru ekiakiẹ kpahe ẹme nana rekọ u vẹ omai ẹro ghele he, ma rẹ rehọ onana wọhọ uvẹ nọ ma re ro fi eva họ Jihova. Kareghẹhọ inọ eme jọ e rrọ Ebaibol na nọ e rẹ kẹ omai uvẹ dhesẹ inọ ma fi ẹrọwọ họ ekwakwa-aghae Jihova. Joma rọ omaurokpotọ vuhumu inọ orọnikọ eware kpobi nọ o ru ma re wo otoriẹ rai hi. (Ọtausi. 11:5) Ma vẹ te rọ enẹ rọwo kugbe eme nọ Pọl ukọ na ọ ta inọ: “O! Wha ri edidi efe, gbe areghẹ, gbe ẹriẹ Ọghẹnẹ! Epanọ izieibro riẹ idhere te, gbe epanọ a sae riẹ idhere riẹ hẹ! ‘Keme ono ọ riẹ eva Ọnowo Ọghẹnẹ, hayo ono ọrọ ọkiroro riẹ?’ ‘Hayo kọ ono ọ kẹ riẹ okẹ re ọ te jẹ wariẹ hwa osa kẹe?’ Keme obọ riẹ eware kpobi i nọze, gbe fiki riẹ e rọze, ai kpobi e tẹ jẹ rọ kẹ e. Oruaro utei bẹdẹ bẹdẹ. Ami.”—Rom 11:33-36.

[Oruvẹ-obotọ]

Kọ Whọ Kareghẹhọ?

• Ẹvẹ ma sae rọ whaha eriwo na inọ oghẹrẹ nọ ahwo-akpọ a re roro, ere Jihova ọ hae jọ?

• Ẹvẹ iruẹru Jesu nọ ma rẹ kiẹ riwi u re ro fi obọ họ kẹ omai wo usu ‘kugbe ỌNOWO’?

• Eme who wuhrẹ no ẹme nọ Jihova o lele Mosis avọ Abraham ta ze?

[Enọ Uwuhrẹ]

[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 5]

Eme ma wuhrẹ kpahe epanọ Jihova o re roro evaọ oghẹrẹ nọ o yeri kugbe Mosis avọ Abraham?